Se imos pasear polo areal de Sabón e botamos unha ollada cara a zona de Caión e de Malpica tamén podemos observar as Sisargas, unhas illas que, nos días soleados e de moita claridade, dá a impresión que mesmo as podemos tocar coa punta dos dedos ao tempo que respiramos a salitre oceánica. Pois ben, se trazamos unha liña recta imaxinaria, é doado comprender como os ventos e as correntes de mar trouxeron ata este punto do litoral de Arteixo boa parte do cargamento do Priam, un barco británico do que falamos deseguido que naufragou precisamente nas illas Sisargas nos primeiros días de 1889, hai agora exactamente 136 anos!
 |
| Foto tomada no areal de Sabón en xaneiro de 2025. Ao fondo vemos algúns edificios de Caión e distínguese Malpica. Á dereita, as illas Sisargas, lugar onde naufragou o vapor Priam en xaneiro de 1889 |
As persoas que me coñecedes ben, sabedes perfectamente o tempo que lle dediquei á investigación do naufraxio deste vapor mixto de carga e pasaxe construído en 1870 que se fora a pique nos baixos da Cistela, nas Illas Sisargas, o 11 de xaneiro de 1889 cando facía ruta dende Inglaterra cara a Asia.
Souben daquel barco por primeira vez grazas a Francisco Sanjurjo, Quico de Pichel, e a Adolfo Vázquez, Adolfo de Tiso, dous veciños da miña aldea do Rañal que me contaron varias historias que nun principio, a dicir verdade, parecíanme inverosímiles. Quico e Adolfo falaban de moitas riquezas espalladas por toda a costa de Arteixo, dende reloxos de ouro e prata ata un baúl cheo de “estampas bonitas” de papel, como seica lles chamaba José Naya, o veciño de Sabón que atopara ese cofre no areal de Alba.
Parece ser que o devandito baúl estivera certo tempo na corte das vacas, onde Naya utilizaba ese papel para facer pitillos e para prenderlle lume ao pote na lareira. Este home ía descubrir o valor real do que pouco a pouco fora queimando cando un día se desprazou ata A Baiuca coa idea de mercar un sombreiro. Cerca da tenda atopouse cun coñecido. Puxéronse a falar das súas cousas e sacou unha desas “estampas bonitas” que tiña no peto para facer un pitillo.
-Con esa estampa podes comprar os sombreiros que queiras e aínda che van devolver cartos, díxolle este amigo.
A José Naya véuselle o mundo enriba ao saber que aquelas “estampas bonitas” de papel coas que facía pitillos e queimaba para facer lume na lareira eran cartos. Eran libras esterlinas!
Quico e Adolfo, os dous falecidos hai xa varios anos, tamén me falaron de centos e centos de metros de teas que apareceran nos areais de Alba e Sabón, de gran cantidade de louza e tamén dun piano que, despois de que o mar o achegara ata o areal, acabaría soando primeiramente no Balneario de Arteixo, logo no Café Berán da Baiuca, lugar no que se facían representacións teatrais e musicais que se acompañaban con ese instrumento e, con posterioridade, na igrexa parroquial de Santiago de Arteixo.
Os dous veciños do Rañal sabían, polo que lles contaran os seus devanceiros cando eran nenos, aló polos anos 20 e 30 do século pasado, que todas estas riquezas eran dun buque inglés que naufragara nas Illas Sisargas en 1889: o Priam.
 |
| Óleo do S.S. Priam subastado pola Caelt Gallery de Londres no 2013 (www.liveauctionneers.com) |
Todos estes feitos despertarían en min a curiosidade conducíndome de inmediato cara a súa investigación e, na procura de máis informacións, empecei a consultar compulsivamente nos arquivos e nas hemerotecas, onde aparecerían novos datos.
Ao mesmo tempo que escribía as primeiras páxinas dun libro no que pretendía recompilar todos estos contos, fun descubrindo a nube de misterio que había en torno a este naufraxio e o máis sorprendente: en Malpica, malia a ser un dos sinistros máis importantes acontecidos na vila ao longo da súa historia, a pouca xente lle soaba o nome do Priam. Tan só José Blanco Haz, José da Muxiana, e Ramón Rodríguez Alfeirán, Rojito, foron quen de aportar datos de gran interese, dous homes que coñecimos grazas á colaboración de Adrián Abella, que foi quen nolos presentou. Pola contra, en Arteixo a transmisión oral mantivera vivos moitos dos feitos relacionados co naufraxio, grazas a que persoas como Adolfo Vázquez e Francisco Sanjurjo gardaban nun recuncho da súa memoria os contos que lles escoitaran, cando eran nenos aos seus devanceiros.
Mentres seguía na procura de novas informacións do acontecido neste sinistro, tiven a inmensa fortuna de coñecer a Fernando Patricio Cortizo, auténtico erudito do mundo do mar que xa tiña publicado traballos impresionantes coma os dous volumes de Historia da costa galega e os seus naufraxios. Co paso do tempo, xuntando esforzos, traballo e ilusións, Fernando e este humilde servidor decidiríamos sacar adiante esta investigación conxuntamente, publicando con Edicións Embora De Liverpool ás Sisargas; a derradeira travesía do Priam, libro no que, moi ao noso pesar, quedou sen resposta a interrogante de saber onde estaba a campá do vapor inglés.
Uns meses máis tarde, o 11 de xaneiro do 2014, o día exacto no que se cumpría o 125 cabodano do naufraxio, Malpica acollía a primeira presentación do libro nun acto moi emotivo conducido polo poeta Paco Souto, que falecería en marzo do 2017 logo de que ese mar que tanto amaba lle segara a vida!
 |
| Acto de inauguración da placa en recordo de todos os protagonistas do Priam celebrado no paseo marítimo de Malpica o 11 de xaneiro de 2014. De esquerda a dereita, Fernando Patricio Cortizo, Xabier Maceiras e Paco Souto (La Voz de Galicia) |
 |
| Placa situada no paseo marítimo de Malpica que honra a todos os protagonistas do naufraxio do Priam |
Cinco anos despois daquela presentación, o que escribe recibía a chamada do amigo Xosé Troiano, historiador e erudito do mundo das campás grazas a quen, ao fin, se completaba o crebacabezas do Priam!
-Xabier, vouche dar unha noticia que che vai facer moita ilusión!
-Sorpréndeme, Xosé!
-Sei onde está a campá do Priam!
-Non o podo crer!
-Está na ermida de Santa Cristiña, na parroquia de Berdoias, en Vimianzo!
 |
| Campá do Priam na ermida de Santa Cristiña, na parroquia de Berdoias, Vimianzo (Cortesía de Xosé Troiano) |
O lugar de Santa Cristiña é un interesante conxunto etnográfico no que, ademais de diferentes construcións como un antigo curro, hórreos ou a fonte milagreira, pódese ver a capela da que nos falou o amigo Xosé Troiano, capela na que se mantén vivo o culto á tradición agraria da zona. Agora só nos falta saber como chegou ata alí a devandita campá!
 |
| Ermida de Santa Cristiña situada na parroquia de Berdoias, en Vimianzo |
Grazas á coraxe e á valentía dos mariñeiros de Malpica, que puxeran en risco a súas propias vidas para salvar aos náufragos do vapor inglés, só houbera que lamentar a morte de nove das corenta e sete persoas que viaxaban no Priam, cinco pasaxeiros e corenta e dous tripulantes.
Dos cinco pasaxeiros perderan a vida catro: o señor e a señora Derbyshire maila súa criada, Elizabeth Smith, os tres de Wigan, e a señorita Helen Clarck, que era de Liverpool. Os cinco tripulantes que morreron na traxedia das Sisargas foron a camareira e única muller da dotación do vapor inglés, Catherine O´Rourke; o tamén camareiro Arthur T. Bishop, con residencia en Londres; o cociñeiro G. Ledburn, de Liverpool, o 2º maquinista David Graham, de Manchester, e o médico australiano Sydney Ernest Holder.
A prensa de Australia faríase eco de contado da morte do seu compatriota aínda que nun principio, tanto o Adelaide Observer coma o Melbourne Daily Telegraph apuntaban que o vapor sinistrado fora o Ehriam. Parecíalles pouco probable que fora o Priam dado que ese vapor, na súa última viaxe a Asia, voltando cara a Inglaterra, chegara o día 5 de decembro a Xibraltar con serios problemas nas máquinas. Mais os dous xornais, no que si facían fincapé, era de como tristemente se lle cortara a vida no litoral galego, con tan só 26 anos, a Sydney Ernest Holder, o fillo máis novo de James e Marta Holder.
Sydney nacera en Adelaida o 22 de decembro de 1862, e era o irmán menor de F.W., naquela hora editor e propietario do Burra Record e que andando no tempo acabaría sendo primeiro ministro de Australia do Sur (https://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_Holder); C.J., empregado no ferrocarril de Adelaida; e H.R., operador no Departamento de Telégrafos e un famoso cantante afeccionado. Curiosamente, en xaneiro de 2021, recibimos un correo electrónico dende Adelaida, Australia, de Phil Williamson no que entre outras cousas nos contaba que o médico do barco, Sydney Ernest Holder, era familiar seu! Gran sorpresa aquel mail que moito nos emocionou, abofé!
Por se é do voso interese, as historias do naufraxio do Priam e as repercusións que tivo a carga do buque en Arteixo e noutras zonas da bisbarra, carga que o mar non paraba de vomitar durante as primeiras semanas de 1889, tédelas ao voso dispor no libro De Liverpool ás Sisargas; a derradeira travesía do Priam, traballo que Fernando Patricio Cortizo e un servidor publicamos con Edicións Embora no 2014, xusto no 125 cabodano do naufraxio.
