EDUCACIÓN E ENSINO

  ROSARIO ROMERO, A MESTRA DE ARTEIXO DESDE 1925 ATA 1936

     Nacida na parroquia de San Marcos de Corcubión o 6 de setembro de 1891, María del Rosario Manuela Romero Abella era filla do fisterrán Manuel Romero Castro, un dos pioneiros da fotografía na Costa da Morte, e da corcubionesa Dolores Abella Recamán. Os primeiros anos da nosa protagonista transcorren entre os cheiros do polvo de magnesio do estudio fotográfico e os flashes da cámara de seu pai, que en 1902 se asentara a traballar en Corcubión. Nesta vila a familia ía residir ata 1910, que foi o ano no que mudaron de domicilio e marcharon a Cee. 
 

  

Rosario Romero (Nomes e Voces)

 

  Naquela altura Rosario xa tiña moi claro que o seu futuro era a docencia e tres anos máis tarde, en 1913, supera na “Escuela Normal de Maestros de Pontevedra” os exercicios de reválida, que a capacitaban para a carreira de Maxisterio cunha calificación de sobresaliente, obtendo en 1916 o título de “Maestra de Primera Enseñanza Elemental” con idéntica cualificación. Co título na man, e previa oposición, Rosario Romero non tarda en adquirir en propiedade a “Escuela Nacional” de Padreiro (Santa Comba), na que estaría ata 1918, ano no que se traslada por permuta á de Santa Sabina, no mesmo municipio do Xallas. Alí permanece algo máis dun lustro, ata que obtén, polo chamado cuarto turno, a propiedade da “Escuela de Niñas” de Arteixo, localidade na que empezaría a impartir clases en setembro de 1925.

     Poucos meses despois da súa chegada ao concello arteixán Rosario convertese na prometida do sarxento e secretario xudicial Ciriaco Ortega, nova que recollía o número 311 da revista Vida Gallega, correspondente ao 20 de xullo de 1926, dicindo que...”Ha sido pedida la mano de la virtuosa y culta maestra nacional de Arteijo señorita María del Rosario Romero Abella, para el bizarro sargento del regimiento de Isabel la Católica y secretario judicial don Ciriaco Ortega González, de distinguida familia burgalesa. Entre los novios se cruzaron regalos. La boda se celebrará el próximo mes de agosto”.

     E, chegado ese mes de agosto, a Revista Alborada informaba do casamento da parella en Corcubión, vila na que os proxenitores de Rosario estableceran de novo o seu domicilio no ano 1921 trala apertura dun estudio fotográfico que seu pai Manuel instalara no campo da Igrexa: ”En la parroquial de esta villa, se ha celebrado el enlace matrimonial de la encantadora señorita Rosario Romero Abella, distinguida maestra de Arteijo, con el pundonoroso sargento de esa guarnición, don Ciriaco Ortega González, siendo apadrinados por el padre de la novia don Manuel Romero y por su bella hija Ángeles y firmando el acta como testigos de la contrayente don Francisco Esmorís, médico de Finisterre, don Cándido Trasande ilustrado maestro de Arteijo, y don Manuel Recamán y por parte del novio don José Carballo, médico de Arteijo, don Simón Salvadores y don Juan González».

     Ciriaco Ortega e Rosario Romero, que contaban no seu domicilio da Baiuca coa axuda de Dolores Martínez Martínez, muller natural de Santa Comba nacida en 1900 que traballaba no fogar da parella como criada, ían ser pais de tres fillos que nacerían e serían bautizados na parroquia de Santiago de Arteixo: José Luís, nacido no ano 1927; María del Socorro, que viñera ao mundo en 1928, e María del Rosario, nacida o 5 de xuño de 1931 e que tivo de padriños a seus tíos Francisco Mazariegos, empregado do Banco Pastor e Presidente do Sindicato da Banca da Coruña naquel intre, e Mercedes Romero, irmá de Rosario e mestra da escola herculina de Monelos. Curiosamente, unhas semanas antes do bautizo de María del Rosario, o 14 de abril, proclamárase a II República e, tan só tres días despois, Manuel Romero, o pai da nosa protagonista, era nomeado alcalde da vila de Corcubión, cargo que ocuparía desde o 17 de abril de 1931 ata o 5 de xaneiro de 1933. 
 

   

Alumnado de Arteixo no Eusebio da Guarda da Coruña con Rosario Romero e María Barbeito (Nomes e Voces)

 

 Aqueles eran días felices para Rosario Romero. A chegada da República significara para ela un raio de esperanza para mudar certas cousas, un soplo de aire fresco que lle outorgaba novos folgos para levar a cabo o seu pensamento no mundo da educación. Muller de esquerdas confesa, o seu republicanismo acentuaríase no período no que María Barbeito fora nomeada Inspectora de Zona e visitaba, como tal, o municipio arteixán. Naquela hora, o que desde a Lei Moyano (que fora o fundamento do ordenamento lexislativo no sistema educativo español durante máis de cen años) era coñecida como “Junta Local de Instrucción Pública”, durante esta nova etapa da II República pasaría a denominarse como “Consejo Local”, no que os mestres xogarían un papel determinante. Rosario ocupa, nesa altura, o cargo de Secretaria do devandito “Consejo Local” do concello arteixán, mentres que o Presidente do mesmo era Antonio Platas Reinoso, mestre de Lañas co que Rosario formaría, xunto a José María Vázquez Blanco, mestre de Sorrizo, unha sinfonía perfecta durante aquela fermosa etapa da súa vida na que organizaron eventos como o que publicaba La Voz de Galicia o 16 de xuño de 1932:

“Siguen celebrándose con éxito las Misiones culturales organizadas por el Consejo Local de Primera enseñanza de este Ayuntamiento (Arteixo). La del domingo 12 del corriente tuvo lugar en la parroquia de Larín. En ella desarrollaron sendas conferencias ante numerosa concurrencia de ambos sexos los maestros nacionales don Manuel Fernández y González, de Larín; don S. Campo Renedo, de Monteagudo y don Antonio Platas Reinoso, de Lañas, quienes trataron respectivamente de “Cultura y Misiones Pedagógicas”, “Estudio de los vegetales y sus aplicaciones a la Agricultura” y “Concepto de la libertad, derechos y deberes”. Los tres temas gustaron mucho y sus disertantes supieron cautivar al auditorio, uniendo a la sencillez el fervor y la elocuencia. En un intervalo de descanso, el maestro de Lañas leyó también unas poesías escogidas, de Rosalía de Castro, que fueron muy celebradas por la concurrencia. La falta de tiempo impidió que hiciesen uso de la palabra, como era su propósito, don Manuel Freire, maestro nacional de Barrañán y don Ciriaco Ortega, joven y culto sargento retirado esposo de la Secretaria del Consejo señora Romero, ambos axistentes al acto. El público quedó muy satisfecho, deseando que tan gratas visitas se repitan muchas veces”.

     Coa victoria da coalición de esquerdas Frente Popular nas eleccións de febreiro de 1936, Rosario Romero incrementaría en Arteixo a súa actividade política a través do consello escolar, procurando gañar adeptos para a coalición entre os seus compañeiros de profesión. Para tal fin, xunto a Platas Reinosa, traballa arreo na organización de actos como o celebrado na vila do Bolaños o 14 de febreiro do 36: o “Comité Electoral de los Maestros de Izquierdas”.  

 

   Mais todo ía cambiar de xeito abrupto en pouco tempo. O golpe de Estado do 18 de xullo de 1936 e a posterior crueldade da represión de Franco poñería fin aos soños da mestra de Arteixo levando, como a tantas outras, a desgracia á súa familia co asasinato de seu cuñado Francisco Mazariegos Martínez, Presidente do Sindicato da Banca e militar retirado, a quen os falanxistas mataron en Punta Herminia o 31 de agosto de 1936. Meses despois, cando a súa viúva Mercedes, a irmá de Rosario que era mestra no barrio de Monelos da Coruña e membro do Sindicato Provincial de Maestros, do cal fora Presidenta, facía os preparativos para fuxir a América con María Luísa e Enrique, os seus fillos de 4 e 3 anos, varios falanxistas detivérona a poucos metros do domicilio de súa sogra, na herculina praza de Santo Domingo, para paseala a continuación nas cercanías da Costa da Sal, lugar no que foi violada e torturada atrozmente cortándolle os peitos antes de que a asasinaran a balazos. Posteriormente atoparían o seu cadáver no pozo da ponte da Castellana de Aranga, sendo inscrita no libro de defuncións de Aranga con data de 19 de novembro de 1936. Mercedes Romero sería identificada e enterrada na fosa común do cemiterio de Vilarraso o 12 de febreiro do ano seguinte.

     

Mercedes Romero (Nomes e Voces)

     A represión franquista tamén se ía cebar con Manuel Romero Castro, o pai de Rosario, que foi multado con 2500 pesetas por ser alcalde republicano e tamén coa mestra de Arteixo que, seguramente polo feito de estar casada co sarxento afín ao réxime Ciriaco Ortega, non correría a mesma sorte que súa irmá Mercedes e só sufriría a pena de depuración político-social do “Magisterio Nacional”, que a “castigaría” en agosto do 36 cun traslado forzoso á Escola de As Antes, na parroquia de San Vicente de Arantón (Santa Comba), sendo destituída de emprego e soldo aos 15 días do seu forzoso destino.

     Rosario e o seu marido, que se fixeron cargo durante un tempo dos seus sobriños orfos María Luísa e Enrique, ao rematar a Guerra Civíl trasladaron a súa residencia a Santiago de Compostela, cidade na que Ciriaco Ortega, xa ascendido a Teniente de Infantería, empezara a traballar como Secretario do Xulgado número 2. O home da ex mestra de Arteixo sería premiado de novo polos seus superiores catro anos despois, nova da que daba conta o xornal El Compostelano do 5 de marzo de 1943 informando que...”Nuestro buen amigo y convecino el inteligente teniente de infantería don Ciriaco Ortega González, que presta sus servicios como secretario del Juzgado número 2 de esta Plaza, acaba de ser ascendido a capitán, confirmándole en el cargo”. Meses despois de aquel ascenso, o 13 de outubro, o matrimonio volve a sufrir un duro pau ao morrer o seu fillo maior José Luís con tan só 16 anos.

     Tres anos máis tarde, en 1946, Ciriaco é ascendido a Comandante de Infantería. Naquela altura, a ex mestra de Arteixo aínda continuaba suspendida de emprego e soldo, “castigo” que ía durar ata o 15 de setembro de 1948. Cumprida a depuración político-social do franquismo, o último destino de Rosario como mestra foi a Escola de Catoira, lugar onde se xubila o día 6 de novembro de 1961 para dedicarse posteriormente ao disfrute da vida familiar e dos momentos agradables que lle farían pasar, ata os seus últimos días, os seus netos Josechu, o fillo de Rosario, e a máis nova Charín, a filla de Socorro, unha nena que nacera en Compostela en 1969 e que case medio século despois, no 2013, faría correr ríos de tinta por asasinar, xunto ao seu ex marido Alfonso Basterra, a Asunta, á filla adoptiva de ambos. Como podedes imaxinar, estamos a falar de Rosario Porto!

    

     Mais voltemos ao pasado. Sobre o bautizo de Charín, o xornal El Pueblo Gallego recollía na súa sección de sociedade do 26 de xullo dese ano a seguinte información: “En la iglesia parroquial de Santa Susana, recibió las augas bautismales la hija recién nacida del abogado y profesor de la Universidad don Francisco Porto Mella y de doña María del Socorro Ortega Romero, profesora de la Universidad. La nueva cristiana a la que le impuso el nombre de María del Rosario fue apadrinada por don Ciriaco Ortega González, comandante de Infantería y doña María Porto Mella de Iglesias, abuelo y tía de la neófita respectivamente”.

Francisco Porto e Socorro Ortega

 

  Charo, a única filla de Francisco Porto, avogado e cónsul honorario de Francia, e de Socorro Ortega, ía perder durante a súa infancia a seus avós maternos Ciriaco e Rosario, que faleceron respectivamente en Santiago o 29 de setembro de 1976 e o 7 de decembro de 1982. Posteriormente, despois de facer o bacharelato no Instituto Rosalía de Castro, no centro da cidade compostelá, licenciase en Dereito en Santiago e ampliaría os seus estudos en universidades británicas e francesas. En 1992 Charo comezaba a súa relación con Alfonso Basterra, que chegara de Bilbao a Compostela a finais dos oitenta, e a quen coñecera dous anos antes a través dunha amiga común. Tras case un lustro de noivos, danse o "si quero" e pouco despois, en 1996, a neta de Ciriaco e de Rosario herda de seu pai a representación de Francia na capital galega, un consulado honorario no que estivera ao fronte Porto Mella durante máis dun cuarto de século.
 

     No 2001 Asunta (o seu nome orixinal era Yong Fang) chegaba ás vidas de Rosario Porto e de Alfonso Basterra. Aquel bebé de poucos meses fora a primeira nena china adoptada en Santiago, un acontecemento que lles dera a notoriedade que sempre lle gustara a Charín ao ir contando a súa experiencia en diversos medios de comunicación, unha muller que dez anos máis tarde, o 13 de decembro do 2011, vía como súa nai María del Socorro Ortega Romero, profesora xubilada de Historia do Arte da Universidade de Santiago nacida en Arteixo en 1928, falecía repentinamente na súa casa de Compostela. Encontraraa o seu marido, o avogado Francisco Porto Mella, que sete meses despois aparecía tamén sen vida no mesmo domicilio, unha dobre perda que causaría unha gran conmoción na familia e no seu contorno.

     Trala morte de seus pais, Charo decide pór fin á súa relación con Basterra, aínda que ambos convivían algunhas temporadas coa nena. E chegamos ao fatídico 21 de setembro de 2013, que foi cando os pais adoptivos de Asunta denunciaron a desaparición da súa filla na tarde-noite dese día. A historia posterior do acontecido é sobradamente coñecida, unha historia que volve a estar de actualidade coa estrea da miniserie de Netflix "El caso Asunta" que protagonizan Candela Peña e Tristán Ulloa. 

 

  As voltas que dá a vida!

 

  Se Rosario Romero levantara a cabeza...

 

O PADRE VILLA E A "CIUDAD DE LOS MUCHACHOS" DE AGARIMO

     Nemesio Fernández Villa, nado o 17 de febreiro de 1929 en Villamondrin de Rueda (León) e coñecido ao longo de boa parte da súa vida por Padre Villa, foi un arteixán de adopción ao que o ambiente relixioso vivido na súa infancia no seu pobo natal e no seno da súa familia encamiñaríano, dende moi neno, cara o desexo de ser sacerdote.

     Despois de facer o bacharelato no colexio dos Capuchinos de El Pardo (Madrid), as súas convincións relixiosas levaríano a entrar aos 16 anos no Noviciato dos Capuchinos de Bilbao, cidade na que estaría un ano para logo recibir a profesión relixiosa e marchar a Montehano (Santander) a principiar os tres anos de Filosofía e, posteriormente, faría en León os cinco anos de Teoloxía, ordenándose sacerdote o 24 de xaneiro de 1954 na Catedral de Astorga.

     O seu desexo de adicarse á predicación conduciríao á capital do Estado, onde estudiaría Sagrada Elocuencia durante un ano recibindo clases teóricas e prácticas de oratoria no convento madrileño de Cuatro Caminos dos Capuchinos, clases que impartía unha famosa artista de teatro da época. Nos anos seguintes o Padre Villa dedicaríase ao púlpito aproveitando os veráns para realizar cursillos especializados nos problemas da xuventude, e tamén botaría dous meses en Lille e París e un ano en Roma, capital na que realizaría outros cursos sobre esta mesma temática xuvenil co Padre Lombarde.

 

Imaxe dos primeiros anos do Padre Villa no Portiño

      O noso protagonista sería destinado en 1957 á cidade da Coruña, a onde chega coa enorme ilusión de converterse en misioneiro. Pasado un tempo e convencido de que estaba superada a etapa da predicación, principia a de dar pan aos homes seguindo o dito de "unha cousa é predicar e outra é dar trigo" e, deste xeito, en maio de 1965 entrou en contacto directo cos suburbios da cidade herculina chegando ao barrio do Portiño. Aqueles serían tempos difíciles os que lle tocou vivir ao capuchino. A Coruña do 65 non podía entender porque un sacerdote pretendía dar esperanza ás xentes dun dos barrios máis marxinais daquela hora. Alí, no Portiño, o Padre Villa estaría traballando tenazmente durante unha década rehabilitando moral, social, cultural e materialmente á veciñanza do lugar, uns seres que vivían nunhas condicións miserables e infrahumanas aos que axudaría levantando dúas escolas, un comedor no que a diario comían 60 nenos, un dispensario con dous médicos e dúas enfermeiras, trece vivendas, unha capela e ademais, co seu esforzo tamén conseguiría levar auga á zona e facer un novo alcantarillado.

     Van pasando os anos e en 1972 convértese en "chabolista cos chabolistas", vivindo cóbado con cóbado coa xente do Portiño. Moito despois, en 2001, os residentes deste barrio da Coruña recoñecerían os esforzos do Padre Villa mediante a colocación dun busto rendíndolle homenaxe a quen fora o seu benefactor. Naqueles primeiros anos setenta xurdiría nel a condición de sacerdote obreiro, iniciando a súa experiencia no mundo laboral nunha empresa da construcción por un periplo de 8 anos, traballo co que en unión do seu día a día cos chabolistas o Padre iríase transformando nun ser distinto do que fora ata aquel entón e por iso, co permiso do seu superior, abandonou o convento e foise a vivir ao Portiño..."una cosa distinta es hacer la caridad desde una estructura cómoda, como la del convento, y otra hacer la caridad desde dentro", dicía.

O Padre no interior da xaula dos leóns do circo Imperial

     En contacto directo coa lamentable realidade de ver a diario a un numeroso grupo de nenos abandonados socialmente, alí no Portiño xurdiría a idea de crear unha "Ciudad de los Muchachos" para os nenos con máis problemas e os máis desamparados. O capuchino non tiña máis que os seus brazos, o soldo da empresa de construcción na que traballaba e unha fé enorme no proxecto. Sería aí nesa altura cando se formou a Asociación Agarimo, unha entidade xurídica que lle daba pé para pedir ás portas dos organismos públicos á vez que era quen de conseguir un bo número de socios. O seu amor polas persoas e unha enorme fe na providencia que o arrouparía ao longo da súa vida, levaríao a non escatimar esforzos para convertir en realidade a súa idea. Para levala a cabo o Padre faría un pouco de todo, dende artigos e entrevistas nos xornais locais ata unhas frecuentes campañas radiofónicas nas que explicaba aos oíntes a necesidade duns nenos aos que lles faltaba o máis elemental. Mais sen dúbida algunha, o acto máis popular, co que golpeou nas conciencias e despertou o interés  da xente para que apoiara economicamente a súa idea, foi o acontecido o 26 de abril de 1972. Ese día estaba na Coruña o circo Imperial e o Padre Villa aproveitaría esta circunstancia para entrar, vestido con sotana, nunha xaula na que había catro leóns. Micrófono en man e sentado nun tallo, contou aos asistentes á función que as catro feras que se atopaban ás súas costas "podemos acariciarlos mentalmente" mais que non era doado facelo físicamente. Dentro da xaula, o Padre dirixiríase ao público para pedirlle que lle axudaran nas súas labores asistenciales, que naqueles intres xa se centraban en sacar adiante o que sería Agarimo.

      No vocabulario do Padre Villa non existía a palabra imposible. Non tardaría en xuntar, despois de solicitar axuda en todos os púlpitos da Coruña, unha suma de 900.000 das pesetas de 1973 que, xunto a unha leira que un veciño de Arteixo lle regalou e os proxectos feitos gratuitamente por un arquitecto que non cría nos curas máis si neste pobre capuchino, o Padre principiaría a edificar a súa gran obra social logo de comprar terreos en Laxobre por un valor de 1.450.000 pesetas: a "Ciudad de los Muchachos Agarimo".

Primeiros chaléts de Agarimo

  O 15 de xaneiro de 1975, chegaban as máquinas para facer as zapatas e os camiños, donde se construirían os pilares dos primeiros chaléts e a respectiva entrada da "Ciudad". Posteriormente virían a Arteixo gran cantidade de mozos e mozas de Portugal, Francia, Bélxica, Italia e outros países de Europa para traballar voluntariamente no inicio das obras. O proxecto tamén iría facendo un oco no espíritu social nos mozos da bisbarra e, deste xeito, moita xuventude da Coruña botaría unha man a través de Los Traperos de Emaús, un grupo creado a raíz do comezo das obras de Agarimo que tiña como finalidade animar á xuventude a favor da "Ciudad de los Muchachos" e conseguir fondos para a súa financiación.

     Finalizada a primeira fase da construcción da cidade, realizada por Construcciones Loureiro por un  presuposto de 15.000.000 de pesetas, a inauguración do centro, do que nun principio se encargaban sete persoas do seu funcionamento, tería lugar o 3 de outubro de 1976. Eran catro chaléts que albergaban a cincuenta nenos e nenas: 21 eran do Portiño, 18 de Carballo e 7 de Vioño.  O primeiro dos edificios, denominado Panxoliña, tiña unha cociña, un comedor, un cuarto social, unha sala de asambleas e as habitacións dos adultos. O segundo, denominado Abeiro, era a residencia dos mozos. O terceiro, Acouguiño, era o das mozas e o cuarto, Abrente, estaba adaptado para a escola. Ao fin o Padre Villa vía cumprido o seu soño e, cunha gran esperanza, principiaba a primeira experiencia de carácter mixto e interna, en réxime de liberdade, que se realizaba no Estado español.

     Os primeiros meses serían duros e, dadas as circunstancias, houbo que crear un regulamento de réxime interno que irían descubrindo os propios rapaces nas súas asambleas. Pouco a pouco o protagonismo dos adultos iría deixando paso á asamblea dos cidadáns de Agarimo e ás autoridades e delegados escollidos por eles mesmos. Os "muchachos" van gañando así en conciencia comunitaria, en convivencia, en espíritu de traballo e en liberdade responsable. O sostemento da "Ciudad" supoñía, naqueles primeiros anos de actividade, uns gastos anuais de máis de catro millóns de pesetas que se sufragaban coa aportación dos socios  e entidades colaboradoras.

     Aos dous anos, e dacordo coas normas vixentes do Ministerio de Educación, construiríase o Colexio con capacidade para oito unidades e para o cal fora necesario solicitar un préstamo á Caixa de Aforros por valor de 18 millóns de pesetas. Todo isto daba máis plenitude á atención pedagóxica e cultural dos cativos e así, moitas dependencias que ocupaban un lugar nos chaléts, pasarían directamente ao novo edificio, como o autoservicio, o ropeiro, a enfermería, a secretaría, a banca... disfrutando, ao mesmo tempo, dunhas aulas máis grandes e confortables. Ao ano seguinte da construcción do Colexio, principiaban as obras de edificación do núcleo central, lugar donde se atendería moito mellor aos rapaces ao poseer un comedor máis amplo, cociña industrial, un almacén de alimentos, unha sala de xogos, unha biblioteca, unha sala de televisión, unha sala de asambleas, unha pista deportiva e un frontón. Posteriormente construiríase un invernadoiro, unha granxa, compraríase uns terreos para facer un campo de fútbol e unha leira para o uso de cultivos.

Agarimo na década dos 80

  O 20 de decembro de 1987 inaugurábase a Vila Xuvenil, rematando así a última fase de desenvolvemento da parte residencial da "Ciudad". O que principiara como un proxecto un tanto utópico ideado por un capuchino un tanto rebelde para a súa época, a mediados dos anos noventa, dúas décadas despois da súa inauguración era xa unha iniciativa pioneira coñecida en medio planeta. Agarimo pouco tiña que ver co de 1976 xa que nese tempo serían moitas as reformas e ampliacións que se levarían a cabo no recinto, unha "Ciudad de los Muchachos" que naquela altura estaba claramente dividida en dúas partes: o internado e o colexio. A primeira estaba dirixida pola orde dos terciarios capuchinos e acollía a 35 mozos e 10 mozas que vivían alí; a segunda era un centro de educación permanente de adultos, no que a xuventude podía obter o Graduado Escolar ou a formación laboral nalgún dos seus cinco pretalleres de hostalaría, xardiñería, carpintería, construcción e mecanografía, e dous talleres máis cos que contaba. O obxectivo destos talleres non era outro que o de achegar aos mozos con problemas de integración no mercado laboral e, para tal fin, ensinábanlles un oficio e dábanlles uns coñecementos básicos para que poideran sentirse integrados socialmente dun xeito innovador xa que os educadores do centro trataban de despertar o interés polo estudio nuns rapaces que odiaban o colexio.

O Padre Villa

  O Padre Villa falecería o 22 de abril de 2008, mais a obra social de Agarimo segue a estar en boas mans xa que dende 1998 está dirixido por unha muller xenerosa e loitadora incansable, unha muller sempre preocupada por todo o mundo: Lita Otero, que é a persoa que mantén vivo o espíritu do capuchino arteixán de adopción e do seu importante traballo como benefactor.

     Na actualidade Agarimo, que no pasado mes de outubro cumpriu o seu 40 aniversario, é titular dun centro educativo, o CPR Agarimo, centro completamente gratuíto no que o alumnado recibe un ensino presencial en grupo e con reforzos individuais. A oferta educativa posibilita a recuperación de mozos e mozas de familias con escasos recursos económicos, e cun claro risco de exclusión social.

     As  unidades  autorizadas que a día de hoxe están en funcionamiento en Agarimo son as seguintes:

-EDUCACIÓN SECUNDARIA PARA PERSONAS ADULTAS:

FORMACIÓN PROFESIONAL BASICA:

Cociña e Restauración : unha unidade en funcionamiento ( 2º curso)

Carpintería e Moble:  dúas unidades en funcionamiento (1º e 2º curso)

-EDUCACIÓN ESPECIAL:

CINCO UNIDADES DE PSIQUICOS (a quinta unidade púxose en funcionamiento a partir do mes de setembro de 2016 , trala ampliación do concerto educativo por parte da Xunta).

    Ademais, a actividade do Centro con Fogares xestionada  polos Padres Terciarios Capuchinos nas instalacións que lles cede gratuitamente a Asociación, segue tendo a atención psicopedagoxica en réxime residencial (Centro de Dia) de menores en risco de exclusión social, en situacións de desamparo e maltrato, tutelados pola Conselleria de Traballo e Benestar da Xunta.

     Dicir tamén que no ano 2015 a Asociación Agarimo conseguiría  da Dirección Xeral de Orientación e Promoción Laboral, dependente da Conselleria de Economía, Emprego e Industria, acreditarse como Centro de Formación para o emprego tendo, na actualidade, un curso en marcha para 60 rapaces en paro e con baixa cualificación académica.

     Á marxe de todo isto, Agarimo tivo e segue tendo ese espíritu de solidaridade con todo aquel ou aqueles que poidan necesitar a súa axuda, unha Asociación Agarimo que non debemos esquecer que segue adiante grazas a todos esos socios que mes a mes, trimestre a trimestre, ano a ano dan os seus donativos...a esos cidadáns da Coruña, Arteixo, etc, que non escatiman esforzos en arrimar o ombro cando é necesario. Por iso as portas de Agarimo sempre estarán abertas para todo aquel que chame a elas, sexa persona física, asociación cultural ou clube deportivo, como é o caso do Club Luz Verde, o CRAT de rugby, ou unha das entidades máis representativas de Arteixo: Xiradela, asociacións que hoxe alberga Agarimo.

 

 

 

   

A “CASA DA PRADERA” DE ARTEIXO E LARÍN

     Poucas series de televisión causaron tanto furor na segunda metade do pasado século como «La casa de la pradera», a aclamada ficción que narraba as andanzas da familia Ingalls, un grupo de colonos norteamericanos que se estableceu no Medio Oeste de Estados Unidos na década de 1870. Baseada nos relatos reais da escritora Laura Ingalls Wilder, a filla menor do matrimonio Ingalls, a ficción narrou nos seus 208 capítulos e nove tempadas as aventuras da familia protagonista na súa odisea por tratar de encontrar o seu lugar no mundo.

      Chegados a este punto, de seguro que vos estades preguntando que demo ten que ver “La casa de la pradera” e a familia Ingalls con Arteixo. Pois veredes, o Colexio Público Carrero Blanco, hoxe CEIP Ponte dos Brozos, comezou a súa andaina o 12 de setembro de 1974, nunha época na que cada aula do novo grupo escolar superaba sobradamente a trintena de alumnos. Ante tal masificación, pronto xurdiu a posibilidade de construír un novo colexio público, o de Galán, que foi inaugurado polo Ministro de Educación, Juan Antonio López Ambrona, o 15 de outubro de 1981. Neste novo centro educativo, a rapazada das parroquias de Oseiro, Morás e Pastoriza empezou a realizar os seus estudos de primaria a partir do curso 1982/83.

"A casa da pradera" de Arteixo

    Mais, malia a inauguración do novo colexio de Galán, o Carrero Blanco continuaba superando a trintena de alumnos por aula. De feito, ata o padre Villa chegara a ofrecer no seu momento as instalacións de Agarimo, a chamada “Ciudad de los Muchachos”, para desconxestionar a masificación escolar que naquela altura padecía o colexio de E.X.B. da capital municipal. Non sabemos con exactitude a data concreta, mais debeu ser naquela altura, a finais dos setenta ou a principios dos oitenta, cando se edificou, na zona que hoxe ocupa o pavillón da Escola de Educación Infantil do CEIP Ponte dos Brozos, unha pequena construción prefabricada como “solución” aos graves problemas de masificación do grupo escolar inaugurado en 1974. Aquela pequena construción prefabricada, coincidindo co éxito televisivo do que gozaba por aqueles días a popular serie norteamericana nomeada anteriormente, sería coñecida decontado como “A casa da pradera”.

   As miñas lembranzas da “casa da pradera” de Arteixo son máis ben escasas xa que fixen todos os cursos de E.X.B. no cole grande mais, con todo, do que si me lembro é da grande esplanada que había diante dela, que era o lugar onde aparcaban os autobuses que realizaban os traxectos das diferentes liñas escolares. Se mal non recordo, penso que naquela esplanada tamén se celebraron nalgunha ocasión as festas do Apóstolo.

    Outra das lembranzas que teño da “casa da pradera” é do regato que pasaba pola parte traseira. Sei de quen caeu nel varias veces, e tamén sei de algún individuo que tirou a máis dun cativo nese regato. Confeso que algunha vez saltei o valado do Carrero Blanco para ir fumar a detrás da “casa da pradera” os Camel que lle mangaba a miña nai e que compartía, a caladas, con algún elemento de 8º. Naquela parte traseira creo que vin os primeiros condóns da miña vida e tamén algunha que outra xiringa. Non tardei en comprender que aquel lugar tiña vida polo día e pola noite!

   Recordo tamén uns vestiarios que había ao seu carón e unha pista polideportiva na que un grupo de rapaces de Arteixo xogabamos os venres partidos de baloncesto. Isto, se a memoria non me falla, debeu ser en 1985 ou 1986, unha época na que, polo que me contaron varios ex alumnos e ex alumnas que estudaron na “casa da pradera”, había catro ou cinco aulas nas que os mestres Mari Luz, Lolita, Maloli ou Gonzalo impartían clase de 3º, 4º e 5º de E.X.B. Tamén hai quen afirma que nalgún ano o edificio do que estamos a falar foi o parvulario do grupo escolar. Agardo os vosos comentarios ao respecto!

   A “casa da pradera” debeu funcionar como escola ata os últimos anos oitenta ou primeiros noventa, que foi cando o Presidente da Xunta, Manuel Fraga Iribarne, inaugurou o actual pavillón da Escola de Educación Infantil do CEIP Ponte dos Brozos o 1 de setembro de 1993. Mais non vaiades a pensar que ese foi o fin do edificio protagonista desta historia. Non, non. Tras cumprir a súa función durante algo máis dunha década, a construción prefabricada foi desmontada e agardou á intemperie un novo destino.

    Nun momento no que a serie “La casa de la pradera” xa non era un éxito que agrupaba ás familias arredor da pequena pantalla, as trece parroquias de Arteixo disputáronse a antiga escola prefabricada, que acabou viaxando ata Larín para se converter, aproximadamente sobre o ano 1993, no que sería o primeiro centro social da parroquia despois de que a veciñanza puxera a disposición un terreo comunal nas inmediacións da capela de San Roque e do campo de fútbol.

"A casa da pradera" construíndose en Larín

    “A casa da pradera” volvía a revivir converténdose, grazas ao enorme traballo das veciñas e dos veciños que colocaron unha a unha as pezas, na parada obrigada da parroquia. Ao longo dos noventa, alí daríanse clases de baile e tamén se realizarían todas as actividades que cada ano programaba a Asociación de Veciños. Ademais, os membros do equipo de fútbol tiñan nela a súa sede. “A casa era grandiña. Tería uns 150 ou 160 metros cadrados. Tiña tres cuartos e un salón enorme”, recorda Suso Borrazás, antigo futbolista e directivo do C.D. Larín que, curiosamente, realizara parte dos seus estudos de primaria no edificio que hoxe homenaxeamos nesta bitácora.

    Mais, pouco a pouco, o tempo iría pasando factura. Co cambio de século o chan foise picando, só abrían tres fiestras, algunhas persianas estaban rotas e as portas... vaia por Deus! 

"A casa da pradera" pouco antes de ser desmantelada

     Toda a parroquia aceptou que a “casa da pradera” fora derrubada e así, en agosto do 2002, as táboas que se poideron aproveitar foron repartidas entre os veciños e o resto queimadas. Houbo xente que non sentiu pena algunha pola desaparición do edificio mais, pola contra, tamén houbo quen lle tiña un especial cariño, principalmente os que máis traballaran para levantala. Cada unha destas persoas conserva no seu domicilio unha fotografía de gran tamaño da “casa da pradera” como recordo.

    A finais do 2002, o Concello de Arteixo empezaría a construír no mesmo lugar o novo centro social da parroquia.

 

FONTES:

VÁZQUEZ, DOLORES (2003): Los Ingalls ya no viven en Larín. La Voz de Galicia, 16 de xaneiro de 2003. 

 

DAS ESCOLAS UNITARIAS DAS PARROQUIAS AO COLEXIO CARRERO BLANCO (50 ANOS DO CEIP)

 A construción do colexio Carrero Blanco, actualmente CEIP Ponte dos Brozos, significou no seu momento o final da maioría das escolas unitarias de Arteixo. O centro, que cumpre agora o seu cincuenta aniversario, unificou a educación primaria que ata aquel entón se impartía nos diferentes centros unitarios que había nas parroquias e, ao mesmo tempo, o profesorado que se encargaba de impartir as clases nestas pequenas escolas pasarían a formar parte, na década dos setenta, do equipo docente do que, co paso dos anos, se convertería nun dos centros educativos máis masificados de Galicia.

 

Imaxe do colexio Carrero Blanco, hoxe CEIP Ponte dos Brozos, ao pouco da súa inauguración (Arquivo de Manuel Aldao)

    Antes da posta en marcha do Carrero Blanco, os nenos da parroquia de Arteixo asistían a clase á Escuela Completa Unitaria de Niños, situada na Baiúca, un centro que estivera rexentado durante máis de 40 anos por Cándido Trasende Vicente, mestre ao que un busto e unha placa na vivenda na que residiu aínda lle renden homenaxe a día de hoxe. Trasende estivo sucedido por distintos profesores ata a chegada de Santiago Mosquera Mariño, último docente desta escola e que chegaría a ser director do Carrero Blanco.

    As alumnas de primaria da capital do municipio asistían a clase á Escuela Completa Unitaria de Niñas, situada a escasos metros da dos varóns e da que Carmen Frade Giráldez sería a súa última profesora. Dona Carmen pasaría a formar parte do equipo docente do novo colexio nos anos setenta. Os máis pequenos recibían clase de parvulario, impartidas por dona Marisé, nunha escola situada no que hoxe é a rúa peonil.

Marisé co seu alumnado no campo dos Bosques a principios dos anos 70 (Cidadáns de Arteixo)

   Na parroquia de Santiago de Arteixo estaba tamén a escola unitaria do Pedregal, centro que fora construído sobre 1930 en terreos municipais. O alcalde daquel entón, Eduardo Martínez Palleiro, ordenara a súa construción coa finalidade de ter ao seu carón á súa filla, a mestra Inés Martínez Castro.

    O núcleo de Arteixo contaba ademais cunha escola privada rexentada, durante os anos 40, 50 e 60 por Julita Mosquera e os seus irmáns Pablo e Domingo Máximo.

   As outras parroquias do concello, así como algúns núcleos, contaban tamén cos seus centros educativos, como é o caso de Loureda, que dende 1893 dispoñía de escola pública.

   A parroquia de Larín contaba cunha escola unitaria para nenas. Situada en Mirón, estivo rexentada durante quince anos pola ilustre profesora e escritora Dora Vázquez. Había ademais un centro público mixto, que ao longo dos anos estaría instalado en distintos lugares como Paradela, Mirón, Coque, A Rúa ou O Igrexario. Dende 1952 ata 1954 o home de Dora Vázquez, Antonio Rodríguez, impartiría clases neste centro.

 

Dora Vázquez na escola unitaria de Larín (Arquivo de José Antonio López Canedo 'Cantudo')

   A escola de Armentón estaba situada no pazo de Anzobre dende 1877, cando o Concello alugou as instalacións á familia Puga, dona do pazo. A última profesora deste centro foi Carmen Lareo Galán, que ocupou a praza dende 1968 ata que se integrou no que hoxe é o CEIP Ponte dos Brozos.

   Barrañán aínda conserva, no lugar do Outeiro, a que foi unha das escolas máis antigas de Arteixo, fundada polo emigrante Antonio Vázquez, e que na actualidade é o local social de varias asociacións. A mestra Luísa Baamonde Piñón, coñecida como a Chicha, foi a encargada de pechar as portas deste centro.

   A parroquia de Lañas contaba cunha escola mixta no lugar, e pazo, de Mosende. Antonio Pérez Varela, que rexentou esta escola durante case 30 anos (1943-1970) foi o seu último mestre. O noso escritor Antón Castro, un dos seus alumnos, cualifícao nunha das súas obras de «cruel moi dado ás malleiras». En sesión de 19 de xullo 1956, o Concello dá luz verde á expropiación de terreos para a construción da Escuela Nacional de Niños y Niñas de Lañas. A muller de Antonio Pérez, Delfina Seijas Domínguez, faríase cargo da unitaria de nenas en 1961, integrándose posteriormente no Grupo Escolar de Arteixo.

 

Escola de Lañas nos anos 50-60 (Memorias de Arteixo)

    Durante a ditadura de Primo de Rivera construiríase, no lugar do Sixto, a escola mixta de Meicende, escola que en 1964 se desdobra en dúas: a unitaria de nenas, que estaría rexida por Carmen Arenas Quintela, e a unitaria de nenos á fronte da cal estaba Antonio Torrón Dumas. Finalmente, en 1971 daríase paso nesta localidade ao Grupo Escolar de Patronato Diocesano.

   Tamén, na ditadura de Primo de Rivera, se levantou a Escola Mixta de Monteagudo, que estaba situada no Igrexario pasando, posteriormente, ao Freixal. Segundo conta Manuel Blanco Rey en Arteixo durante la II República y la Guerra Civil¹, o Concello pagaba o seu aluguer ao propietario, Manuel Ferreiro Pallas, concelleiro republicano. Esta parroquia contaba ademais con outra escola, no lugar da Cachada, dende 1961.

 

Escola de Monteagudo nos anos 60 (Cidadáns de Arteixo)

   Manuel Barcia Laya, coñecido coma o Peladillo, foi o último mestre da Escuela Unitaria de Niños de Pastoriza, que estaba no lugar da Campanilla. O colexio das nenas atopábase no santuario e tivo a dona Josefina como docente ata a unificación da educación Primaria no Carrero Blanco.

 

Dona Josefina no comedor da escola con algunhas das súas alumnas (Documental 'Pastoriza na lembranza')

  A parroquia de Morás contaba con dúas escolas: a Mixta nº 1, que estaba no lugar de Freán, e a Mixta nº 2, situada en Morás do Medio. Na primeira impartiría clase Carmen Vázquez García dende outubro de 1955 ata xuño de 1956, cando casou co daquela futbolista profesional Arsenio Iglesias. Ramona Moscoso Mene (dona Moncha) foi a encargada de suceder no posto a muller do futbolista da Baiuca, converténdose na última profesora de Morás xa que posteriormente se incorporaría ao novo Grupo Escolar de Arteixo, almirante Carrero Blanco. A escola de Morás do Medio fora o único colexio público creado en Arteixo durante a Segunda República.

 

Escola de Freán nos anos 50 (Cidadáns de Arteixo)

   Os cativos de Chamín e Sorrizo acudían a clase á escola mixta da Lagoa, construída en 1919 e que segue en funcionamento como centro unitario.

   En Oseiro, no lugar de Raña, había unha escola mixta que fora creada en 1899. Antes desta data, os nenos desta parroquia tiñan que ir á escola de Pastoriza. Como local escolar alugárase a casa do pai do alcalde daquela época, Generoso González Mes. Anos despois íase construír unha nova escola na rúa San Tirso, edificio que aínda se mantén en pé na actualidade.

   Os veciños de Suevos contaron dende 1919 coa súa propia escola mixta para escolarizar os seus fillos, un colexio que estaría rexentado dende 1963 ata a súa desaparición por Julia Sánchez Castelos, a última profesora do centro.

   Por último, cabe sinalar que a posta en funcionamento do colexio Carrero Blanco fora motivo de preocupación das autoridades da época. En declaracións realizadas a mediados de 1974 a un xornal herculino polo alcalde daquela hora, Víctor García Villaronga (subtenente da Garda Civil), mostraba a súa intranquilidade polo retraso na inauguración do novo centro escolar pese a que as obras remataran e as instalacións estaban perfectamente acondicionadas e xa acollían ao alumnado da capital municipal no pavillón de arriba. Finalmente, en setembro dese ano 74 o Carrero Blanco, hoxe CEIP Ponte dos Brozos, principiaba a súa andaina de xeito oficial coa rapazada das aoutras parroquias polo que neste 2024 que está a piques de finalizar, celebra o seu quincuaxésimo aniversario... 50 anos nos que cursaron os seus estudos primarios miles de alumnos e alumnas de Arteixo... 50 anos nos que impartiron clase centos de mestres e mestras... 50 anos nos que traballaron ducias de persoas nas instalacións do colexio (administración, cociña, conserxería, limpeza, etc.)... 50 anos abrindo as portas do futuro!

Moitos, moitos parabéns por estos 50 anos!

_____________

1 Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil.

A ESCOLA DE ARMENTÓN

 Nas Crónicas de Arteixo desta semana imos dar unha volta pola historia educativa de Armentón, que é unha das parroquias do noso municipio que aínda ten a sorte de contar con escola unitaria, a Escola de Educación Infantil de Rorís.

   Segundo as informacións de Manuel Blanco Rey, Armentón conta con escola pública dende xaneiro de 1852. Nese mesmo ano, o 14 de xuño, o alcalde da época, Antonio López López, presenta ao resto da corporación un oficio do Gobernador Civil no que lle comunica ao rexedor arteixán a resolución da Comisión de Instrución Primaria da Provincia de que no distrito de Arteixo “(…) se construyan, por ahora, cuatro escuelas públicas: una en la Parroquia de Pastoriza para la misma, Oseiro y Suevos; otra en Arteijo para ésta, Loureda y Morás; otra en Monteagudo para ésta, Armentón y Larín; otra en Barrañán para ésta, Lañas, Chamín y Sorrizo; dotadas las dos primeras con 1.000 reales cada una y las dos últimas con 500 reales. El Sr. Alcalde proporcionará locales y todo lo demás que sea necesario¹ ”.

   O primeiro local escolar desta freguesía parece ser que foi a sancristía da igrexa parroquial de San Pedro de Armentón. Posteriormente, a partir de 1877, a rapazada desta zona de Arteixo ía aprender as primeiras letras no Pazo de Anzobre, nun local que, segundo nos contou Chau Fernández-Gago Puga (neta de Picadillo), a familia Puga utilizara ata aquel entón como celeiro, “para gardar o trigo das rendas”, díxonos Chau.

 

Panorámica actual do edificio no que estivo a Escola Mixta de Armentón (Xabier Maceiras)

   Entre idas e vidas de diferentes mestres e mestras ao longo de máis de medio século, a bilbaína Carmen Marín Martínez era a profesora da escola de Armentón cando se proclamou a Segunda República. Rexentábaa dende o 1 de outubro de 1930 e percibía un soldo anual de 2000 pesetas².

   Sucédea no cargo Fe Aurelia Ledo Barja, natural de Reigosa (Pastoriza, Lugo), unha mestra que viña de impartir a docencia na escola da Silva e que comeza en Anzobre o 15 de decembro de 1931³. María Barbeito Cerviño, muller emprendedora que promoveu e difundiu diferentes métodos pedagóxicos e que naquela altura desempeñaba o cargo de inspectora-mestra da zona da Coruña, describía a Fe Aurelia do seguinte xeito:

“Exteriormente, de carácter afable y simpático. De escasa formación pedagógica y de nivel cultural, regular; de lenguaje, culto. Influencia sobre sus alumnos poca y los resultados de la enseñanza que impartía no eran muy abundantes⁴ ”.

   A falta de saúde constituía, para a inspectora, o maior defecto desta mestra xa que sufría “hemorragias, anemia cerebral, anginas y varias cosas más⁵”. E a maior cualidade como mestra era a súa bondade, procurando manter boas relacións, segundo a inspectora, coas autoridades e a veciñanza.

   Durante a súa permanencia á fronte desta escola, Fe tivo tres visitas de Inspección por parte de María Barbeito, que en agosto de 1931 publicara un interesante artigo no Boletín da Academia Galega sobre o bilingüismo na escola galega. Neste artigo, recoñecendo o seu "rexionalismo acendrado", María Barbeito plantexa a necesidade do uso da lingua materna entre o profesorado e o alumnado, así como reivindica:

"Dedicar un día a la semana para la lectura, escritura y conversación en la lengua vernácula para todos los alumnos sin distinción. Lecturas y recitaciones ese mismo día, de nuestros poetas y prosistas más destacados⁶ ”.

    Precisamente, nunha das visitas da inspectora a Armentón, Fe Ledo expuxo os temas “Lenguaje con comparación de términos entre lengua gallega y castellana” e tamén deu unhas leccións sobre Dereito establecendo as “diferencias entre la Monarquía y la República⁷”.

    Con relación ao canto nesta escola de Anzobre, cousa que María Barbeito valoraba moitísimo, a inspectora di que “no sabían nada, excepto el Himno del Árbol” e conclúe o informe sobre a devandita escola sinalando o seu maior defecto: “Su pobreza material y espiritual⁸”.

   Fe Ledo estaba casada con Emilio Alba Lamas, empregado municipal do Concello da Coruña (Xefe de Negociado de terceira clase) que era un dos dezanove fillos de Enrique Alba e Clara Lamas. Sobre esta familia Manuel Blanco Rey comenta que “la relación de la familia Alba con Arteixo tiene raíces bastante anteriores a los eventos republicanos. Aquí venían de vacaciones y aquí, en marzo de 1907, fue inhumada su hermana Filomena Alba Lamas. Por otra parte su hermana Pilar, que daba clases particulares en la parroquia de San Martín de Suevos, fue, presumiblemente, la posible causa del horrible “crimen pasional” allí cometido en 1920. Emigró a Buenos Aires, a donde le siguió, después de haber cumplido su sentencia, su amante D. Bernardo del Río Busch (a) El señorito de Suevos⁹”.

   Mais continuemos describindo o local situado no Pazo de Anzobre, do que María Barbeito Cerviño fala, nun dos seus informes como inspectora-mestra da zona da Coruña, do seguinte xeito:

“Situado entre terrenos húmedos inadecuados y antihigiénicos, con orientación al Noroeste, con luz y ventilación muy mala; sin calear, con goteras, rotas las ventanas, sin vidrios éstas y las puertas¹⁰ ”.

   Igualmente, María Barbeito tamén informa que a escola tiña capacidade suficiente para o alumnado, iso si, subliñando que carecía de retrete, e que a vivenda do mestre poucas, ou máis ben ningunhas, comodidades ofrecía, comentando que era fría e moi humilde. En canto ao funcionamento da propia escola, no seu informe a inspectora escribe que “el aspecto de la clase era misérrimo y su nivel cultural muy escaso”; da linguaxe oral di que “este es deficientísimo” e da escrita afirma que “tienen escaso conocimiento del idioma nacional.”¹¹

  Tras a etapa de Fe Aurelia Ledo Barja, a seguinte mestra de Armentón foi Obdulia Vázquez Fernández, que ía rexentar esta escola durante máis de trinta anos dando clase a varias xeracións de veciños e veciñas desta freguesía. Como é lóxico, despois de botar tanto tempo na parroquia, o recordo desta muller aínda está moi presente na memoria colectiva de Armentón.

   Dona Obdulia, que nacera na Coruña en 1903, realiza os seus estudos na herculina “Escuela Normal” e obtén o título de “Maestra de Primera Enseñanza” en xaneiro de 1934. O seu primeiro destino exérceo como mestra interina da Escola de Nenas de Esteiro (Ferrol) durante cinco meses, dende o 26 de maio ata o 17 de outubro de 1934. Uns días depois, por Orde Ministerial do 23 de outubro dese ano de 1934, é nomeada mestra propietaria da Escola Mixta de Armentón, da que toma posesión o 13 de novembro cunha asignación dun soldo anual de 3000 pesetas.¹²

 

Imaxe do libro Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, da autoría de Manuel Blanco Rey

  Segundo as informacións de Manuel Blanco Rey, o primeiro destino de Obdulia en Esteiro ía marcar o rumbo da súa vida posterior xa que foi alí onde coñeceu ao tamén mestre Rogelio Roig Lestón, co que ía contraer matrimonio dous anos despois. A voda realizouse na parroquia de San Jorge da Coruña o 18 de xullo de 1936. O cura que os casou, amigo dos noivos, era Eduardo Mato Toja, párroco de Monteagudo naquela hora. O matrimonio tivo dous fillos, Lula e Rogelio. 

  Obdulia ía realizar unha boa labor docente durante os máis de trinta anos que estivo á fronte da escola de Armentón. Ademais, mesmo despregou unha fermosa actividade social facendo ocasionalmente de “enfermeira” ao poñer inxeccións a algún veciño que estaba enfermo. Falecida en setembro de 1988, “todavía hoy, me decía D. Vicente Sampedro, ex cura de Armentón, hay alumnos que encargan la celebración de la Santa Misa por su eterno descanso, clara señal del reconocimiento a la tarea que realizó con constancia y abnegación. Mantenía muy buenas relaciones con D. Ramón Viña Carracedo, párroco de Armentón, quien semanalmente, visitaba esta escuela para impartir lecciones de Catecismo. Tuvo, la señora Vázquez Fernández, otra hermana maestra que ejerció su cargo, regentando la escuela de Sorrizo en 1936: doña María Vázquez Fernández o, como se la conocía coloquial y familiarmente, la señorita Maruja¹³”. 

 

Plano da Escola Mixta de Armentón realizado pola mestra Obdulia Fernández nos anos 40 (Imaxe do libro Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, da autoría de Manuel Blanco Rey)

  Dona Obdulia, que tamén recibiu dúas visitas da mestra-inspectora María Barbeito, en 1935 tiña 91 alumnos entre 6 e 13 anos de idade. Vía redes sociais, preguntámoslle aos veciños de Armentón por algún detalle sobre esta escola e esta mestra e, ao pouco, recibimos contestación por WhatsApp de Chau Fernández-Gago Puga, que nos contou que nese edificio “viviu durante moitos anos dona Obdulia cos seus fillos Lula e Rogelito. O que xa non recordo ben era onde estaba a escola. Penso que era no piso de arriba onde estaban as dúas cousas, a escola e a vivenda, porque cando nós marchabamos para A Coruña en outubro (despois de pasar o verán en Anzobre) viamos aos nenos asomados pola fiestra do piso. Dona Obdulia era guapísima e tiña uns ollos preciosos, como a súa filla. Era moi boa persoa e moi simpática.”

 Outra das persoas que contactou con nós foi Ramiro Bello Recouso, con domicilio en Paiosaco dende hai moito tempo pero que pasou os primeiros anos da súa vida en Armentón e mesmo foi alumno da devandita mestra. Ramiro, tamén vía WhatsApp, enviounos unhas fotos do seu certificado de estudos primarios "a máis outra na que aparece doña Obdulia cun grupo de rapaces e rapazas de Armentón e de Rodís que na actualidade deben ter sobre oitenta anos ou oitenta e pico. De doña Obdulia pódoche contar que foi a maestra de meus pais, foi a miña e a de moitísimas xeracións de xente de Armentón porque botou moito tempo na escola de Anzobre. O seu marido tamén fora o maestro da escola de Barrañán. Tiñan dous fillos, Rogelio e Lula, que xa morreron. Anos despois de que súa nai deixara de ser a maestra da escola de Armentón, Lula viñera vivir para Anzobre, polo que tivo moita vinculación con esta parroquia durante boa parte da súa vida".

 

Cortesía de Ramiro Bello Recouso

Cortesía de Ramiro Bello Recouso

 

  Obdulia Vázquez Fernández foi mestra de Armentón ata agosto de 1967. Sucedeuna no cargo María del Carmen Lareo Galán, que se ía integrar posteriormente, en 1974, no Grupo Escolar “Almirante Carrero Blanco”, o que hoxe é o CEIP Ponte dos Brozos. 

  Actualmente, tal e como comentamos ao principio desta crónica, as familias de Armentón seguen tendo a posibilidade de que os seus fillos realicen na unitaria da parroquia, situada en Rorís, o ciclo de Educación Infantil e 1º e 2º de Educación Primaria.

 

Panorámica actual da Escola de Educación Infantil de Rorís (Xabier Maceiras)

FONTES:

-Arquivo do Reino de Galicia, Fondo María Barbeito, c. 5852.

-Barbeito Cerviño, María (1931): El bilingüismo en la escuela, Boletín de la Academia Gallega, agosto.

-Blanco Rey, Manuel (1998): Alcaldes de Arteixo (1836-1998), Concello de Arteixo.

-Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición.

__________________

1 Vid. Manuel Blanco Rey (1998): Alcaldes de Arteixo (1836-1998), Concello de Arteixo, pp. 34-35.

2 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, pp. 686-687.

3 Ibídem.

4 Arquivo do Reino de Galicia, Fondo María Barbeito, c. 5852.

5 Ibídem.

6 Vid. María Barbeito Cerviño (1931): El bilingüismo en la escuela, Boletín de la Academia Gallega, agosto.

7 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, pp. 688-689.

8 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, páx. 686.

9 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo I, Autoedición, páx. 240.

10 Arquivo do Reino de Galicia, Fondo María Barbeito, c. 5852.

11 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, páx. 686.

12 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, pp. 691-693.

13 Ibídem, páx. 693.