venres, 27 de abril de 2018

RAFAEL SOUTO, UN ARTEIXÁN NAS SEMIFINAIS DO MUNDIAL DE 1954

     De pai de Arteixo e nai de Carballo, que fixeran a maleta da emigración nos anos vinte do século pasado na procura das oportunidades que non tiñan na súa terra de nacemento, Rafael Ángel Souto Castro nace en Montevideo o 24 de outubro de 1930, tan só uns meses despois de que Uruguai conquistara, xogando coma país anfitrión, o primeiro Mundial da historia.

Rafael Souto no Atlético de Madrid
   Cando era un cativo de poucos anos, xa se apreciaba no noso protagonista que podía ter futuro no mundo do balón demostrando, en cada partido que xogaba nas rúas do seu barrio, que tiña unhas condicións innatas para a práctica do fútbol.  

     O bo facer do rapaz chegaría aos oídos dos técnicos do Nacional de Montevideo, que o ficharían para as súas categorías inferiores na segunda metade da década dos corenta. Rafael debutaría no primeiro equipo en 1952, ano no que forma dianteira con Jorge Enrico, Julio Pérez, Héctor Rial e Javier Ambroi e, saborea por primeira vez as meles do éxito ao proclamarse campión de Liga cun Nacional no que había outros dous fillos de galegos: José Emilio Santamaría e Héctor Ríal, que non tardarían en fichar no Real Madrid.
 
      As boas actuacións de Souto no seu equipo, onde habitualmente xogaba polas dúas bandas do ataque deixando un pulmón en cada partido coas súas chegadas á portería contraria, levaríano a vestir a elástica da selección charrúa na Copa América de 1953 celebrada en Lima.  

  Alí, en Perú, o arteixán-carballés xogaría tres dos seis partidos do campionato e Uruguai acabaría ocupando o terceiro posto do torneo con 7 puntos, a só un de Brasil e Paraguai, campión e subcampión respectivamente.

La Voz de Galicia, 25 de agosto de 1958
      Ao ano seguinte, en 1954, uns días despois de que Rocky Marciano revalidara por terceira vez o su título de campión mundial dos pesos pesados, Souto viaxa a Europa para disputar o Mundial de Suiza co combinado charrúa, combinado no que tamén figuraba outro fillo de arteixáns: Oscar Míguez, futbolista campión do mundo en 1950 do que xa vos teño falado en algunha que outra ocasión.

      Nos partidos da primeira ronda, ante Austria, Checoslovaquia e Escocia, Rafael Souto non disputaría nin un só minuto, o mesmo que lle acontecería no encontro de cuartos de final ante Inglaterra, no que os sudamericanos vencen aos británicos por 4-2. Sería no encontro de semifinais, ante Hungría, onde se produciría o seu debut, que viñera dado pola lesión de Julio Abbadie, mancado no partido anterior. Húngaros e uruguaios xogarían o que para moitos entendidos foi o mellor partido da historia dos mundiais, un partido que remataría 2-2 e que se resolvería na prórroga con dous goles de Kocsis para os europeos. Uruguai, sen a presencia de Souto nin de Míguez, despediríase do Mundial de 1954 perdendo 1-3 a final de consolación contra Austria.

Imaxe do Mundial de Suiza de 1954 na que o porteiro de Hungría, Gyula Grosics, golpea o balón baixo a presión de Rafael Souto

     Unhas semanas despois de finalizar o Mundial de Suiza, Rafael asinaría un contrato por dúas tempadas co Atlético de Madrid, mais no cadro colchoneiro tería unha actuación bastante gris, xogándo tan só catro partidos na campaña 1954/55, na que anota un gol na victoria por 4-1 que os madrileños consiguen ante o Alavés na 5ª xornada, e só un partido na 55/56, tempada na que acabaría xogando cedido no Elche.

     En 1957, volve ao Nacional de Montevideo e acada o título de Liga co equipo dos seus amores, no que permanece ata que recibe a chamada do R.C. Deportivo da Coruña, naquela hora en Segunda División, para xogar dúas campañas. Na primeira delas, a 58/59, formando parte da dianteira que integra con Polo, Vigo, Moll e Manchón, Souto anota catro goles nos dezaoito partidos que xoga coma titular, unha actuación que, aínda demostrando boa técnica e dominio do balón, sería discreta polo que permanecería no cadro deportivista unha das dúas tempadas que tiña asinadas. Rafael, tralo seu efímero paso pola terra na que naceran seus pais, voltaría a Uruguai, onde xogaría algúns anos máis ata a súa retirada definitiva dos terreos de xogo.



venres, 20 de abril de 2018

ANTONIO SANJURJO, "O ALEMÁN" DO RAÑAL

     Nos primeiros anos da miña infancia o Home do Saco, o ser malvado que se adicaba a roubar nenos, era de quen botaban man a avoa Carme e mamá cando facía algunha que outra trasnada. Naqueles felices anos setenta, cada dous por tres ameazábanme con él. “Como te sigas portando mal vaite levar o Home do Saco”, dicíanme día si e día tamén tratando de asustarme para que lle puxera fin as miñas falcatruadas diarias. Mais pouco ou ningún medo me daba a min ese home, que seica andaba polas aldeas metendo nun enorme saco aos nenos máis rabudos que, polas trasnadas que se facían naquela hora, abofé debería ser ben grande! ¿Quen podía crer tal cousa? Nunca chegara aos meus oídos, e mira que sabía de moitos rapaces que fixeran travesuras moito máis grandes que as miñas, o nome dalgún neno que desaparecera no saco daquel temible e lendario ser. A ameaza caía polo seu propio peso!

     Mais a min, naquela década dos setenta, quen me daba verdadeiro pánico, e a avoa e mamá sabíano, era Antonio o alemán, que para todos os cativos do Rañal, a aldea na que me criei, era o noso particular Home do Saco! 

     Din que o medo nunca se esquece. No meu caso podo afirmalo con rotundidade porque aínda lembro, como se fora onte, a sensación que me producían os cangrexos, eses seres ermitáns de estraños ollos cos que tiña grandes pesadelos. Mais o medo que me causaba Antonio, Antonio o alemán, pouco ou nada tiña que ver co dos cangrexos. Non, él provocaba en min unha sensación de terror, de pánico… si, todo hai que dicilo, era un medo de cagarse polos pantalóns!

    

     Juan Antonio Sanjurjo Costa, ese era o seu nome completo, nacera no Rañal, a poucos metros da nosa casa, o 8 de abril de 1920 no seo dunha familia humilde que traballaba de sol a sol para ter algo que levar á boca. Seus pais non paraban de ter fillos e, con tantas bocas que alimentar, a vida naquel fogar non era doada. A infancia de Antonio Sanjurjo, coma a da inmensa maioría dos nenos de aquela hora, fora dura, moi dura, e máis aínda nun fogar con moitos cativos como era o seu. Supervivencia, sacrificio e traballo, convertiríanse na sinal de identidade de cada un dos Coireiros, o alcume da familia, que co tempo chegarían a ser once irmáns que se espallarían, a maioría deles, polo mundo adiante na procura dunha mellor vida.

      Antonio, con dezaseis anos recén cumpridos, alístase na "Legión" para loitar na Guerra Civil nas filas fascistas e de aí pasaría á División Azul, onde sería un dos 47.000 soldados que Franco enviara á fronte rusa para apoiar a Hítler, nun intre no que España mantiña a “neutralidade” na contenda mundial. Alí, en Leningrado, combatería contra os rusos na 250ª División de Infantería da Wehrmacht nazi pasando fame e moito frío, unhas vivenzas sobre as que contaba que tiña os seus propios recursos para “non pasalo mal de todo”. O frío combatíao bebendo moito, tanto que un día que lle gañara unha aposta a un capitán vasco bebera dúas botellas de coñac. Mais a friaxe non pasaba e nunha ocasión ata se lle conxelaran as mans de tanta neve que había!

Antonio, coa División Azul ("El franquismo en Galicia")
-Un oficial dixérame que metera as mans nela para quitar o frío. Eu non cría tal cousa, mais dera resultado!

     Sempre admitiu que fora a Rusia por intereses económicos máis que políticos. Segundo o seu testemuño… “aos soldados que participaban en avanzadillas pagábanlles moitos máis cartos que aos outros”, mais Antonio non quixera ir. Tiña claro que se fora alí non tardaría en morrer polo que… “ao igual que en calquera traballo adicábame a facer o que me mandaban sen rechistar”. O medo e o frío combatíaos con coñac, mais a fame xa era outro conto! Pasou tanta que, nunha ocasión, despois de comer graxa de máquina, buscaría refuxio na cociña partindo leña todo o día. “Era un traballo duro, mais pouco me importaba porque sempre tiña algo ao carón para meter na boca”.

     Dos rusos afirma que “eran xente coma nós” e que cos alemáns entendíase “con señas, coma os mudos”. Nin falla que lle facía porque ás veces era mellor non entender. As tropas nazis non tiñan reparo algún para fusilar a un dos seus se era necesario, como o día que Antonio presenciara como mataban friamente a un compañeiro por dispararse accidentalmente nunha man ao cargar a arma, erro que él nunca cometería:

-Non oh, eu era ben rápido. Desarmaba e armaba un fusil en quince segundos… e cos ollos pechados!

     Tras sete anos polo mundo adiante, combatendo en dúas guerras, pasando miserias, frío e fame, moita fame, no mes do Entroido de 1943 volta a Arteixo. Na casa xa o daban por morto. De feito, ata lle fixeran unha misa. Ao chegar ao Rañal, desorientado, tivo que ver primeiro o mar da praia de Alba para decatarse que estaba na casa, e, a partir daquel día, na aldea cambiaríanlle o alcume. Agora xa non era Antonio do Coireiro. Non, agora era Antonio o alemán , o alemán do Rañal.

      A versión de familiares e veciños é que... marchou tocado dunha ala e voltou moito peor, o mesmiño que vemos nas películas cando os americanos voltan de Vietnam”, afirma unha sobriña, trastorno psiquiátrico que o levaría a converterse o resto dos seus días nunha especie de Dr Jekyll e Mr. Hyde.

Antonio con algunhas veciñas do Rañal nos anos 70
     Na súa longa ausencia, a familia aumentara considerablemente. Agora con él eran once irmáns. Aos varóns, faríaos cómprices do seu mundo interior e das súas experiencias bélicas, formando con eles o seu pequeno exército ao que facía desfilar na horta da casa:
-aru, ush, aru, ush, aru, ush, marqueeen, marqueeen!
-paso lixeiro, paso lixeiro!
-aru, ush, aru, ush, aru, ush, marqueeen, marqueeen!

     O seu vocabulario deixaba presente, naqueles días, o seu pasado máis recente e así, se estaba no alpendre, dicía que estaba no bunker; se plantaba ou sachaba nas patacas, dicía que facía trincheiras; se tiña fame preguntaba se estaba o rancho feito; cando recollía nas cebolas, as que non valían apartabaas como se foran bombas de man… a casa do Coireiro, máis que ser unha casa de labradrores semellaba un verdadeiro cuartel das S.S.

     Os seus novos enemigos eran os cativos. Non os podía ver! Toleaba e poñíase dos nervios cando vía un grupo de tres ou catro nenos, aos que sempre lles soltaba algunha das súas barbaridades:

    -vides facer mal, condenados!
    -se tivera unha metralladora fusilábamos a todos!

    Tras soltar aquel veneno pola boca, corría e espantaba aos cativos con todo tipo de ameazas, como se para él de rusos se trataran. Primeiro sementaríalle o medo no corpo aos nenos nados nos corenta, é dicir, a meus tíos e aos da súa quinta. Logo, sucesivamente, faríao cos rapaces que viñeron ao mundo nos anos cincuenta, nos sesenta e nos setenta, a miña xeración. Corenta anos espantando nos nenos e a cousa non queda aí, porque ata pouco antes de morrer, camiño xa dos 100 invernos, seguía a meterlle medo aos cativos, entre eles os meus fillos David e Brais, que estaban ben vacinados contra ese mal.
 
Antonio na leira da súa casa nos anos 70
     Nada máis chegar de Rusia, o alemán do Rañal axudaba na casa coa tarefa dos coiros (de aí o alcume da familia), que vendían para a fabricación de solas de zapatos en Pedra Furada, pola zona de Monelos, a un tal don Agustín. Naquel lugar, e segundo nos contou en máis de unha ocasión:

   -Un día a pouco máis mato a un home. Pensei que me levaban preso. Déralle bolas de alcanfor, pensando que eran castañas, a un paisano que traballaba alí e non morreu de casualidade!

    Cando o negocio dos coiros chegara ao seu fin, o mar convértese na súa saída económica, collendo nas rochas do litoral do Rañal, polbos e percebes que vende na marisquería "El Gallo de Oro". Mais de cando en vez, cando aparecía en escena o Dr. Jekyll e Mr. Hyde, a captura non chegaba ao seu destino: empezaba a berrar coa familia, facía un burato na horta e enterraba todo!

     Antonio contaba, coas súas habituais esaxeracións, que a leira da casa daba "máis de 20 toneladas anuais de patacas de boísima calidade" grazas ao esterco que produciron os polbos que fora enterrando ao longo dos cabreos da súa vida!

      Mentres que os seus irmáns cativos non se foron facendo adultos, na casa non había quen lle parara os pés. Non tiña respecto por nada nin por ninguén. Mais, anos máis tarde, o conto cambiaría: sería algún dos irmáns quen faría desfilar a Antonio!

     Entre finais dos sesenta e principios dos setenta, gañaríase o pan como pinche da empresa encargada da construción do depósito de augas do Polígono Industrial de Sabón, o que está no Monte de San Tirso. Era a primeira vez que estaba asegurado e, ao remate desta obra, pasaría a traballar na chatarrería Santa Cruz, que sería o lugar onde Antonio se xubilaría.

Imaxe dos anos 70 de Antonio Sanjurjo
     Mais antes disto, antes de que principiara a desfrutar da súa xubilación, no Nadal de 1984 embarrancara no Rañal, por mor do forte temporal daqueles días, a plataforma Príncipe Bernardo, unha mole de aceiro de 110 metros de longo por 20 de alto que estaba sendo remolcada dende Holanda ata o Brasil. Unhas semanas despois de embarrancar, e logo de que a empresa propietaria comprobara a imposibilidade do seu refrotamento, a Santa Cruz empezaba o despece da plataforma. Antonio o alemán tiña, coma nos tempos da División Azul, unha nova misión: vixiar con uñas e dentes todas as noites que ninguén andivera por alí. Para tal cometido, o seu xefe leváralle un vello fúsil comido polo óxido e, entrando no papel e no mundo do alemán, dixéralle que lle pedira identificación a todo Cristo que se movera por alí. Dito e feito… aos pescadores que ían polas noites botar uns lances ao Carreiro, ou á zona da Bogueira, tenlles dado algún que outro susto co seu...

   -alto, quen vai!
   -corpo a terra, corpo a terra!

     Antonio o alemán continuaba tendo a mente na fronte rusa, algo que faría o resto da súa vida!
    
Imaxe recente de Antonio
     Como si do doutor Jekyll e Mr Hyde se tratara, nos intres que estaba de boas, ás veces viña rindo para xunto dos cativos cando estábamos xogando preto da súa casa e soltábanos a frase coa que Gabi, Fofó, Miliki e Milikito, os paiasos da tele, principiaban o seu programa diario:

   -Como están ustedeeees?
   -beeeeen!, respostábanos nós.

    Pouco lle duraba a alegría, xa que uns minutos despois, era ben raro que non lle cambiara a cara, torcéndoselle o mirar, e, botando espuma e veneno pola boca dicíanos que nos ía fusilar a todos, rutina coa que a medida que fumos cumprindo anos, entenderíamos que Antonio facía o mesmiño que o can do conto, ese “can ladrador, pouco mordedor”. Mais así e todo, teño que recoñecer que moito medo me fixo pasar este homiño na miña infancia, medo do que hoxe me río ao lembrar como a avoa Carme e miña nai Amelia o utilizaban contra min cando facía algunha das miñas trasnadas. A ameaza do Home do Saco non lles dera resultado. A de Antonio, con aquela frase coa que sempre me berraban “vas ir durmir co alemán”, era outro conto. Para elas era santo remedio!


sábado, 7 de abril de 2018

AS PRIMEIRAS BICICLETAS DE ARTEIXO

     As bicicletas son na actualidade cada vez máis lixeiras e sofisticadas e ademais, o seu continuo uso está moi estendido en boa parte do planeta. Non se trata só dun xoguete para nenos ou dun vehículo deportivo. Non, abofé que non, xa que hoxe son moitas as cidades que teñen sistemas públicos de aluguer por horas e carrís bici para fomentar a súa utilización. Mais houbo un tempo no que non era tan doado velas polas grandes urbes ou vilas, chegando incluso a estar consideradas como unha novidade tecnolóxica pasaxeira.

     Por incrible que pareza hai xa 200 anos que o barón alemán Karl von Drais fabricou a que está considerada como a bicicleta pioneira, un modelo ao que lle chamaría “máquina corredora” (laufmaschine en alemán) e que a prensa bautizaría Draisine ou velocípedo. Von Drais construira en 1817 aquela bicicleta, que era de madeira e funcionaba empuxándose cos pés, co obxectivo de ofrecer un medio de transporte máis barato e fácil de manter que os cabalos. O modelo gañaría certa notoriedade, ata o punto de que o poeta John Keats falou deste invento como de “a nada do momento”, segundo aparece en The New York Times. Dúas décadas máis tarde, en 1839, o ferreiro escocés Kirkpatrick MacMillan inventaría (hai algúns historiadores que dubidan de que a invención se lle poida atribuir a MacMillan) a bicicleta a pedais, aínda que sería o inglés Thomas McCall o que empezaría a fabricar este novo invento en 1869. Nesa altura, neses anos 60 do século XIX, popularizaríase o modelo vendido como velocípedo, unha bicicleta que tiña o pedal na roda dianteira e que tamén era coñecida co nome de “bone shaker” (axitaosos) por mor do que acontecía cando se levaba polas rúas empedradas. Aínda que é probable que houbera modelos anteriores, o fabricante de carriños para bebés Pierre Lallement sería o primeiro en patentar a bicicleta a pedais. 
 
      En 1870 empezaríase a fabricar a bicicleta de roda alta, sendo un dos modelos máis coñecidos (e caros) a Ariel, de James Starley. Aínda que agora resulta estraño, estas bicicletas eran máis cómodas que as súas predecesoras, mais a súa popularidade foi limitada porque, segundo a web Ibike, “necesitaban un acróbata”. Trátase da primeira bici construida totalmente en metal, grazas aos avances da metalurxia á hora de fabricar pezas lixeiras e pequenas. Sinalar tamén que, por aqueles días, as rodas eran cada vez máis grandes dado o avance que proporcionaba cada pedalada. De feito, algúns modelos chegaban aos 40 quilómetros por hora, mais como a seguridade era un problema, tamén se fabricarían modelos con tres ou catro rodas.

Modelo da década de 1890
      A partir da década de 1880 xurdirían as chamadas “bicicletas de seguridade”, precisamente para afondar no risco de caídas dos modelos anteriores. A primeira que saiu ao mercado foi a Rover, obra do enxeñeiro J. K. Starkley, que eran unhas bicis xa moi parecidas ás actuais, con dúas rodas do mesmo tamaño e o cadro en forma de diamante. Ademais, en 1888, John Dunlop inventaría as rodas neumáticas, facendo máis cómodos os traxectos. E en 1889, o estadounidense Isaac R. Johnson patentaría unha primeira bicicleta plegable.

      Nos anos 90 deste século XIX do que estamos a falar, as bicicletas principiarían a fabricarse en masa e para as mulleres, que as utilizaban cada vez máis, convertiríanse en todo un símbolo de liberdade, unhas bicicletas que serían asociadas moitas veces aos movementos sufraxistas femininos. 

Modelo de 1898
     Nas crónicas da época da altura tamén aparecen recollidas varias novas sobre algún que outro accidente acontecido por aqueles días nos camiños de Arteixo, principalmente na costa de Oseiro, entre elas a publicada no xornal El Lucense: diario católico de la tarde que, na súa edición do 21 de xuño de 1897, cóntanos que ”(…) el Sr. D. Felipe Altadill salió anteayer mañana a las cinco montando una máquina Opel a recorrer la carretera. La desconocía en gran parte, y al llegar a Oseiro, media legua distante de Arteijo, se dejó ir cuesta abajo, por no apreciar bien la pronunciadísima pendiente que allí existe. Parece que hasta llevaba puestos los piés en el descanso. En el centro de la cuesta había parado un caballo y contra él fué a chocar la máquina. El Sr. Altadill fué lanzado a bastante distancia quedando sin sentido. La bicicleta quedó destrozada. Las dos ruedas se hicieron dos ochos, y casi se deshizo el cuadro. Unos aldeanos recogieron al señor Altadill y lo llevaron a una casa próxima, prestándole los primeros auxilios”.

Manuel María Puga, Picadillo
      Dicir quen foi a primeira persoa do municipio arteixán que tivo unha bicicleta podedes imaxinar que é misión imposible, mais o que non é rocambolesco é afirmar que unha das primeiras foi a de Manuel María Puga, Picadillo, un persoeiro que tamén deixaría latente a súa enorme curiosidade por todas as innovacións do seu tempo, converténdose nun apoixoado usuario de moitas delas como o automóbil, o gramófono ou a fotografía, afección grazas á cal ducias de veciños e veciñas de Arteixo poideron enviarlle aos seus parentes emigrados en América retratos feitos por el no Pazo de Anzobre. Co seu humor tan particular, Picadillo queixábase que os fabricantes de bicicletas non deseñaban modelos adecuados para persoas do seu peso, que nalgúns momentos da súa vida chegaría a ser de 270 quilos.

      E chegamos xa ao século XX, tempos novos nos que os automóbiles comezan a estenderse, principalmente a partir dos felices anos 20, feito que levaría a que os fabricantes de bicis se fixaran nun novo público: os nenos, con deseños cada vez máis ostentosos e chamativos, engadindo na década dos 50 elementos que en moitas ocasións lembraban a avións e a foguetes espaciais. Precisamente un neno arteixán de aqueles anos 50, Julio Mancebo, que xa hai uns anos que desfruta da súa merecida xubilación, contoume nunha ocasión que o Arteixo da súa infancia cambiaba notablemente coa chegada do verán, pois nesa época estival ...viñan moitos rapaces e aumentaban as posibilidades de diversión, porque tiñan xoguetes que nós non tiñamos: patíns, bicicletas, balóns de coiro, raquetas de tenis... Case todos aprendimos a montar en bici a conta dos veraneantes, e tamén a patinar na pista do Balneario. Tamén recordo que no baixo do almacén de Manolito de Ayán que daba a corredoira de detrás da Fonte había un taller de bicicletas onde podías alugar por media hora ou máis, pero non había cartos para facelo. Por certo, o dono do taller chamábase Anselmo. O pobre non fixo moito negocio”. Julio Mancebo tamén lembraba que ...”os domingos tamén alugaban patíns no Balneario e por poucos cartos podías levar unhas cantas cuadas mentres tratabas de aprender a gardar o equilibrio. Os rapaces que viñan todos os anos eran, entre outros, Fernando e Carlos Arrojo, que tiñan vivenda na Baiuca; Waldo e Miki que alugaban a casa que estaba ao lado do Gallo de Oro; e os que paraban no hotel do Balneario: Juan José Baquero e a súa irmá Pili, Antonio, Argimiro, Luciano e Maricarmen Vázquez Guillén que xogaba con nós ao fútbol e lle chamabamos Kubala, Fernando "Lerenco", Escribano ou Ana Del Río, que era filla dos administradores do Balneario por aquel entón. Tamén viña sempre Juanechas que estaba na casa da súa avoa doña Brígida”.

Imaxe dos anos 50 do Balneario. A nena da bici é Ana del Río.
      Do mesmo xeito, o tamén arteixán Manuel Rodríguez Pan, veciño de Oseiro nado no Rañal en 1936 e tío de quen escribe, tamén afirma que naqueles anos 50 nos que empezou a gañarse a vida traballando como escaiolista ...”ía e viña todos os días andando da Coruña, e coma min moitos dos meus veciños. Daquela o soldo dun obreiro era de 103 pesetas á semana e non se podían gastar no trolebús porque senón os cartos non chegaban a nada. Había algún afortunado que tiña bicicleta, coma meu sogro, que cando lle subiron o soldo no seu traballo empezou a ir en bús e daquela eu herdei a súa bici. Anos despois xa comprei o meu primeiro coche”.

      Aqueles tempos nos que as bicicletas convivían con cabalos e burros que transportaban as colleitas que se vendían na Coruña, aqueles tempos nos que ter unha bici era case o mesmo que ter hoxe en día un coche, darían paso a outros tempos de certa mellora económica na que nos criamos moitos dos nenos e nenas de Arteixo que viñemos ao mundo nos anos 60 e nos 70, tempos nos que os nosos pais comprarían a nosa primeira bici na tenda de Cachaza na Coruña, como foi o meu caso, ou na de “Milmañas” como foi o caso de Fernando Barreiro, un arteixán nado en 1963 que recentemente lembraba que ...podías encargar a bicicleta no taller de Milmañas. Se non recordo mal, penso que facía de intermediario. El traías do almacén de Cachaza na Coruña”.

      Anos despois abrirían en Arteixo “Motos Barbeito”, negocio no que tamén se vendían (e venden) bicicletas, e “Castro Amado”, un establecemento que estaba situado na Avenida de Fisterra, nese edificio de deseño triangular que está á man esquerda dirección a Carballo, e que vendería ducias de bicis durante bastante tempo, se cadra ata a chegada a Coruña das primeiras grandes superficies comerciais. Actualmente en Arteixo o mundo da bicicleta é cousa de UnionBike, que teñen o seu negocio en Vilarrodís (Rúa Carlos Maside nº 6), e de Artebike, que están no número 203 da Avenida de Fisterra da capital do municipio.


FONTES:

-RUBIO HANCOK, JAIME. Hace 200 años de la primera bicicleta: estos fueron los primeros modelos. El País. Verne. 19 de abril 2017.