martes, 29 de decembro de 2015

OFICIOS TRADICIONAIS

CAPADOR
    
     Ata hai ben pouco, os capadores eran as persoas que ían ás casas a esterilizar (as ferramentas de traballo limitábanse a unha coitela especial, unha agulla con fío, aceite e augardente) aos animais domésticos, principalmente cabalos, cans, gatos e porcos. A estos últimos capábanos de leitóns porque, senón o facían aos poucos meses de nacer, seica máis tarde a súa carne tería un cheiro e un sabor moi fortes, carne que, polo que me contou un carniceiro, "nin os cans a comían".

    Os tempos mudaron mais teño entendido (se non é así que se manifesten @s veterinari@s) que no Estado español, a actual lexislación permite a esterilización rutinaria e sen anestesia dos leitóns machos na súa primeira semana de vida, e só os dedicados a sementais sálvanse de tan terrible práctica. Noutras nazóns da Unión Europea, coma no caso de Holanda, xa hai anos que acordaron prohibir a esterilización de porcos sen anestesia, decisión que supón un importante avance entre os dereitos dos animais domésticos. "Major", o vello porco dirixente de "Rebelión na granxa" (a novela satírica do británico George Orwell) ha de estar ben contento!

     O oficio de capador deixou coplas coma estas:

Metéronme na escullera,         
foi a miña salvación,
aprendín a capar porcos
e salvei a situación.

O oficio de capar
caeume ben na man,
capo os porcos pola noite
e morren pola mañán. 


FONTES:
-Modesto García Quintáns

sábado, 19 de decembro de 2015

CONTOS, LENDAS, MITOS, FESTAS E TRADICIÓNS

A FEIRA DO GALO E AS SÚAS ORIXES EN PONTE (OSEIRO)

     Hoxe celebrouse en Arteixo unha nova edición, concretamente a número XXIV, da Feira do Galo. Si, xa vai case un cuarto de século desde que se empezou a celebrar esta tradicción...como pasa o tempo!

     Mais o que moita xente non sabe é que no noso concello temos un antecedente ben curioso deste acontecemento, acontecemento do cal escribía Víctor Iglesias García no desaparecido Boletín Informativo Municipal e que eu transcribo literalmente:

     "Hai máis de cincuenta anos celebrábase no lugar de Ponte (parroquia de Oseiro) a "rifa do galo", festa que non tivera continuidade mais si certo éxito durante catro ou cinco anos. Facíase polo San Xosé, e a organización corría por conta da "taberna da porta do sol". Aos concursantes vendábanselles os ollos, e tiñan que percorrer un caminiño demarcado con cal ao longo da horta da taberna. Ao final do camiño había unha ala amarrada e dous paos, ao xeito dunha piñata, que os participantes deberían de romper en menos de tres intentos cun bastón. O gañador recibía como premio un galo, mais iso era o de menos. A farra e a bonhomía das xentes de Ponte facían da rifa unha ocasión festiva memorable. O toque da festa poñíao un tal Luciano, coñecido como "Pontevedra" polo seu lugar de procedencia, e mal alcumado "Machina" por ser unha das poucas cousas que sabía facer co acordeón (na chín, na chín...)".
Feira do Galo de Arteixo do 2015



domingo, 13 de decembro de 2015

ARQUITECTURA POPULAR

OS HÓRREOS

Labrador folgazán,
hórreo sen espiga e cabeceira sen pan


     Tal como os coñecemos na actualidade, os hórreos son elementos arquitectónicos perfectos de ventilación e secado, imprescendíbeis no rural para gardar cereais como o millo, onde este remata a súa maduración, seca, consérvase, almacénase e protéxese dos roedores.

     Este tipo de construcións xa se utilizaban nos tempos da dominación romana (a palabra hórreo ven do latín "horreum") como depósitos de víveres, uns romanos que o perfeccionarían, considerándoo como un lugar perfecto para a conservación do gran. Naquela hora, para entrar neles había que solicitar permiso ao seu dono e se alguén roubaba os alimentos do interior, o feito considerábase coma sacrilexio.

     Na Galiza, coa chegada do millo, importado polos colonizadores americanos no século XVI, xurdiría un modelo arquitectónico característico da nosa terra. Os nobles e o clero, por mor da alta producción, atoparíanse con elevadas cantidades de cererais que non tiñan donde almacenar, polo que decidiron construir grandes hórreos, como o de Lira (Carnota) no ano 1779, con 22 pares de pés e 36,5 m. de longo. Polo xeral, nas proximidades dos monasterios ou igrexas importantes atópanse hórreos con notables elementos artísticos, feito que para Trapero Pardo débese a que foron diseñados polos mesmos mestres de obra das construccións relixiosas.
Partes do hórreo
      Os hórreos poden ser de madeira, pedra ou de ambas cousas á vez. Teñen celosías para que entren o aire e a luz e un beirado arredor de lousas ou pedras que se chama tornarratos, que son unhas pezas asentadas sobre os pilares para impedir o acceso dos roedores.

     Na cuberta, que é a dúas augas, colócase tella curva, granito ou lousa e adobíase con pináculos de forma piramidal ou de galos, reloxos de sol (en Souto e Morás do Medio hai hórreos con reloxos de sol) ou de cruz, que garantiza ao hórreo o amparo do ceo.

     Aínda que baixo diferentes denominacións e tipoloxías, aparte do no país, tamén podemos atopar hórreos en Portugal, provincia de León, Asturias, Cantabría, País Vasco e Navarra mais na Galiza, donde a día de hoxe estímase que aínda se conservan un 30.000 hórreos, por desgracia, estas construccións están desaparecendo paulatinamente, na maioría dos casos, pola falta de uso.


FONTES:
-"Temas gallegos". Los domingos de La Voz (17.10.1971) Juan Ramón Díaz.
-Modesto García Quintáns
-Departamento Normalización Lingüística Concello de Arteixo

martes, 8 de decembro de 2015

ARTEIXO NA XEOGRAFIA XERAL DO REINO DE GALIZA. EUG...

PARROQUIA DE SAN MARTIÑO (MARTÍN) DE LAÑAS, de entrada.- 
   
     Terreno montuoso y no muy abundante, se halla extendida a las faldas del elevado pico do Galo, parte occidental, y uno de sus límites con Barrañán. Está a la derecha de la carretera de Finisterre, que atraviesa su término, y a poco más de cinco minutos de la misma se halla el templo parroquial, que es un notable ejemplar del estilo románico. Es de una nave y ábside rectangular, portada principal y lateral del S., ésta de archivoltas semicirculares de molduras tóricas sobre columnas una por lado y tímpano con una cruz de extremos flordelisados, inscripta en un círculo. Es de comienzos de la décima tercera centuria.

     En la sierra de la Estrella, que la separa del ayuntamiento de Laracha (Carballo), está el empiezo de la cañada central en el valle de Arteixo. Tiene por límites al N. Barrañán, que es su anejo, y Arteixo; al E. Armentón, al S. Loureda y al O. Chamín. Está a 3 kilómetros de la capital de su ayuntamiento.
 
     Hay escuela nacional y dista unos 14 kilómetros de la Coruña. En el lugar de Ermida, el más importante que se halla en la carretera de Finisterre entre Arteixo y Laracha (Carballo), arranca la carretera de Armentón. Presenta el curato la Corona.

     Su población es de 525 habitantes de hecho y 570 de derecho, repartidos en 145 edificios, 72 de un piso, 54 de dos y 19 albergues o chozas, que forman las aldeas de Campo, Castelo, Ermida, Preguin y Vilarnovo, y los grupos menores de Galo, Iglesario y Pazo, nombre éste indudablemente porque era el lugar donde se administraba justicia.

     A la salida de Lañas, inmediato a Fonte Loureiro, se disfruta de una deliciosa perspectiva, abarcándose todo el valle que forman Lañas, Armentón, parte de Monteagudo y Barrañán, teniendo por término la playa del mismo nombre.

xoves, 3 de decembro de 2015

O MAR DE ARTEIXO E OS SEUS NAUFRAXIOS

O NAUFRAXIO DO VAPOR ALEMÁN TRIER EN SUEVOS (III)

     O que estaba a acontecer en Suevos era unha cousa insólita. Por un lado, as autoridades tentaban impedir que a xente se apoderase da carga do navío, para evitaren desa maneira o contrabando e, por outro, a tripulación do "Trier", despois  de subir as mercadorías á cuberta, tirábanas indistintamente ás gabarras ou ao mar. Había pouca preocupación por parte dos mariñeiros alemáns da sorte que pudese correr todo. Apreciábase unha enorme falta de dirección e a confusión era notábel. Visto isto, era comprensíbel que a xente de terra non tivese reparo en recoller o que a tripulación do vapor alemán trataba con tan pouca consideración.

     O domingo,13 de xullo, chega de Xibraltar o remolcador inglés "Newa" (hai que sinalar que a tripulación do "Newa" organizaría dous anos máis tarde, o o 12 de marzo de 1904, un dos primeiros partidos de fútbol xogados na Coruña. O encontro disputaríase, segundo conta Fernando Patricio Cortizo en "Historia da costa galega e os seus naufraxios", na antiga praza de touros da urbe herculina e o rival era o Football Club Coruña, que en 1906 convertiríase no R.C. Deportivo) cuxo capitán, logo de comparecer no lugar do sinistro, sube a bordo para enterarse en primeira persoa das condicións nas que se atopaba o "Trier", que continuaba escorado de estribor. As potentes bombas do "Newa" comezan a achicar a auga que tiña o barco alemán nos compartimentos estanco, e dous mergulladores do remolcador descenden varias veces para ver o xeito de tapar provisionalmente os furados que as rochas abriran no casco. O alixo da carga continuaba como nos días anteriores: 205 obreiros ocupábanse de cargar nas gabarras as mercadorías que despois transportaban até os armacéns da rúa Teresa Herrea e no que había próximo á fabrica de mistos de Zaragüeta.
Fábrica de mistos de Zaragüeta (Nuevo mundo)

     O xoves 17 téntase por fin, aproveitando a marea chea das dúas da tarde, colocar o "Trier" en condicións de saír do lugar no que se achaba. O vapor, facendo funcionar a súa máquina e auxiliada polo "Newa", voltaría a recobrar en parte a súa primitiva posición, mais de maneira incompleta. Coa achicadura das bombas, a auga diminuiría considerablemente e a carga xa se extraera por completo. No entanto, o navío, se ben aboiaba, non o facía tanto como se agardaba. O capitán do "Newa", decatándose de que só co seu barco o "Trier" non sairía da Gaianda, requere á súa armadora outro barco, decidindo a compañía enviar o "Herakles", un remolcador de maior potencia que o "Newa e que contaba, alén diso, con aparellos para este tipo de traballos. Mesmo así, o "Newa" fai outra tentativa de remolque na madrugada do sábado. Ás tres e cuarto, hora na que a marea tiña chegado á súa máxima altura, comezaron a funcionar as bombas e o remolcador deu avante, fixo virar a hélice, os cabos cos que se daba o remolque puxéronse en tensión e o "Trier" principiou a avanzar lentamente. O percorrido acadado non sería longo (oito ou nove pés), mais a manobra faría renacer en todos a confianza en que o vapor alemán sería posto a salvo coa axuda do "Herakles".
La Ilustración española y americana, 15 de xullo de 1902
     Neste mesmo día, facía escala no porto da Coruña o vapor "Alfonso XIII", da Transatlántica española, e sae rumbo á Habana coa pasaxeira Elda Cooper (que viña no "Trier" en primeira clase).

     O "Herakles" chega á cidade herculina pouco antes das sete da tarde, no domingo, e ás dez da noite, aproveitando que o ceo estaba limpo e a noite bastante clara, diríxese cara a Suevos mais, o mal estado do mar e o forte vento do nordés, imposibilitarían toda clase de preparativos durante uns días.

     O mércores, 23 de xullo, por fin se leva a cabo o tan ansiado remolque, que desde había xa bastante tempo, se tentaba dar ao "Trier". O vento calmara e ás catro e media da tarde, aproveitando a marea viva, comezan os traballos. Había que conseguir que o buque flotase para facelo saír das rochas que o aprisionaban pola parte central. Principiouse por facer funcionar as bombas de achicadura, suxeitáronse as amarras das vitas da popa ás da popa do "Newa", mentres que nas vitas de proa se amarraron algúns cabos que lanzara o "Herakles", pretendendo conter o "Trier" na dirección do canal e impedir que fora empurrado polo mar cara a terra. Fíxose funcionar, ademais, a máquina do vapor alemán para dar maior impulso e facelo saír da "cama" que lle formaran as rochas. Todo sería inútil: o "Trier" non se movería nen un metro, polo que as esperanzas de que saíra da Gaianda, comezaban a fraquear. Non obstante, os capitáns do "Newa" e do "Herakles", así como o resto dos oficiais, non desesperan e pensan na opción de dinamitar as rochas que detiñan ao barco. O peor era que cumpría agardar á lúa nova para que as mareas subisen abondo.

     En vista de que os esforzos realizados non deron resultados positivos, acórdase que 35 dos 57 tripulantes do barco alemán regresen a Bremen e para isto telegráfase a Vigo co obxecto de que se envíe á Coruña o vapor "Pfalz", que regresaba de Buenos Aires con pasaxeiros para Galiza e Alemaña.