martes, 29 de decembro de 2015

OFICIOS TRADICIONAIS

CAPADOR
    
     Ata hai ben pouco, os capadores eran as persoas que ían ás casas a esterilizar (as ferramentas de traballo limitábanse a unha coitela especial, unha agulla con fío, aceite e augardente) aos animais domésticos, principalmente cabalos, cans, gatos e porcos. A estos últimos capábanos de leitóns porque, senón o facían aos poucos meses de nacer, seica máis tarde a súa carne tería un cheiro e un sabor moi fortes, carne que, polo que me contou un carniceiro, "nin os cans a comían".

    Os tempos mudaron mais teño entendido (se non é así que se manifesten @s veterinari@s) que no Estado español, a actual lexislación permite a esterilización rutinaria e sen anestesia dos leitóns machos na súa primeira semana de vida, e só os dedicados a sementais sálvanse de tan terrible práctica. Noutras nazóns da Unión Europea, coma no caso de Holanda, xa hai anos que acordaron prohibir a esterilización de porcos sen anestesia, decisión que supón un importante avance entre os dereitos dos animais domésticos. "Major", o vello porco dirixente de "Rebelión na granxa" (a novela satírica do británico George Orwell) ha de estar ben contento!

     O oficio de capador deixou coplas coma estas:

Metéronme na escullera,         
foi a miña salvación,
aprendín a capar porcos
e salvei a situación.

O oficio de capar
caeume ben na man,
capo os porcos pola noite
e morren pola mañán. 


FONTES:
-Modesto García Quintáns

sábado, 19 de decembro de 2015

CONTOS, LENDAS, MITOS, FESTAS E TRADICIÓNS

A FEIRA DO GALO E AS SÚAS ORIXES EN PONTE (OSEIRO)

     Hoxe celebrouse en Arteixo unha nova edición, concretamente a número XXIV, da Feira do Galo. Si, xa vai case un cuarto de século desde que se empezou a celebrar esta tradicción...como pasa o tempo!

     Mais o que moita xente non sabe é que no noso concello temos un antecedente ben curioso deste acontecemento, acontecemento do cal escribía Víctor Iglesias García no desaparecido Boletín Informativo Municipal e que eu transcribo literalmente:

     "Hai máis de cincuenta anos celebrábase no lugar de Ponte (parroquia de Oseiro) a "rifa do galo", festa que non tivera continuidade mais si certo éxito durante catro ou cinco anos. Facíase polo San Xosé, e a organización corría por conta da "taberna da porta do sol". Aos concursantes vendábanselles os ollos, e tiñan que percorrer un caminiño demarcado con cal ao longo da horta da taberna. Ao final do camiño había unha ala amarrada e dous paos, ao xeito dunha piñata, que os participantes deberían de romper en menos de tres intentos cun bastón. O gañador recibía como premio un galo, mais iso era o de menos. A farra e a bonhomía das xentes de Ponte facían da rifa unha ocasión festiva memorable. O toque da festa poñíao un tal Luciano, coñecido como "Pontevedra" polo seu lugar de procedencia, e mal alcumado "Machina" por ser unha das poucas cousas que sabía facer co acordeón (na chín, na chín...)".
Feira do Galo de Arteixo do 2015



domingo, 13 de decembro de 2015

ARQUITECTURA POPULAR

OS HÓRREOS

Labrador folgazán,
hórreo sen espiga e cabeceira sen pan


     Tal como os coñecemos na actualidade, os hórreos son elementos arquitectónicos perfectos de ventilación e secado, imprescendíbeis no rural para gardar cereais como o millo, onde este remata a súa maduración, seca, consérvase, almacénase e protéxese dos roedores.

     Este tipo de construcións xa se utilizaban nos tempos da dominación romana (a palabra hórreo ven do latín "horreum") como depósitos de víveres, uns romanos que o perfeccionarían, considerándoo como un lugar perfecto para a conservación do gran. Naquela hora, para entrar neles había que solicitar permiso ao seu dono e se alguén roubaba os alimentos do interior, o feito considerábase coma sacrilexio.

     Na Galiza, coa chegada do millo, importado polos colonizadores americanos no século XVI, xurdiría un modelo arquitectónico característico da nosa terra. Os nobles e o clero, por mor da alta producción, atoparíanse con elevadas cantidades de cererais que non tiñan donde almacenar, polo que decidiron construir grandes hórreos, como o de Lira (Carnota) no ano 1779, con 22 pares de pés e 36,5 m. de longo. Polo xeral, nas proximidades dos monasterios ou igrexas importantes atópanse hórreos con notables elementos artísticos, feito que para Trapero Pardo débese a que foron diseñados polos mesmos mestres de obra das construccións relixiosas.
Partes do hórreo
      Os hórreos poden ser de madeira, pedra ou de ambas cousas á vez. Teñen celosías para que entren o aire e a luz e un beirado arredor de lousas ou pedras que se chama tornarratos, que son unhas pezas asentadas sobre os pilares para impedir o acceso dos roedores.

     Na cuberta, que é a dúas augas, colócase tella curva, granito ou lousa e adobíase con pináculos de forma piramidal ou de galos, reloxos de sol (en Souto e Morás do Medio hai hórreos con reloxos de sol) ou de cruz, que garantiza ao hórreo o amparo do ceo.

     Aínda que baixo diferentes denominacións e tipoloxías, aparte do no país, tamén podemos atopar hórreos en Portugal, provincia de León, Asturias, Cantabría, País Vasco e Navarra mais na Galiza, donde a día de hoxe estímase que aínda se conservan un 30.000 hórreos, por desgracia, estas construccións están desaparecendo paulatinamente, na maioría dos casos, pola falta de uso.


FONTES:
-"Temas gallegos". Los domingos de La Voz (17.10.1971) Juan Ramón Díaz.
-Modesto García Quintáns
-Departamento Normalización Lingüística Concello de Arteixo

martes, 8 de decembro de 2015

ARTEIXO NA XEOGRAFIA XERAL DO REINO DE GALIZA. EUG...

PARROQUIA DE SAN MARTIÑO (MARTÍN) DE LAÑAS, de entrada.- 
   
     Terreno montuoso y no muy abundante, se halla extendida a las faldas del elevado pico do Galo, parte occidental, y uno de sus límites con Barrañán. Está a la derecha de la carretera de Finisterre, que atraviesa su término, y a poco más de cinco minutos de la misma se halla el templo parroquial, que es un notable ejemplar del estilo románico. Es de una nave y ábside rectangular, portada principal y lateral del S., ésta de archivoltas semicirculares de molduras tóricas sobre columnas una por lado y tímpano con una cruz de extremos flordelisados, inscripta en un círculo. Es de comienzos de la décima tercera centuria.

     En la sierra de la Estrella, que la separa del ayuntamiento de Laracha (Carballo), está el empiezo de la cañada central en el valle de Arteixo. Tiene por límites al N. Barrañán, que es su anejo, y Arteixo; al E. Armentón, al S. Loureda y al O. Chamín. Está a 3 kilómetros de la capital de su ayuntamiento.
 
     Hay escuela nacional y dista unos 14 kilómetros de la Coruña. En el lugar de Ermida, el más importante que se halla en la carretera de Finisterre entre Arteixo y Laracha (Carballo), arranca la carretera de Armentón. Presenta el curato la Corona.

     Su población es de 525 habitantes de hecho y 570 de derecho, repartidos en 145 edificios, 72 de un piso, 54 de dos y 19 albergues o chozas, que forman las aldeas de Campo, Castelo, Ermida, Preguin y Vilarnovo, y los grupos menores de Galo, Iglesario y Pazo, nombre éste indudablemente porque era el lugar donde se administraba justicia.

     A la salida de Lañas, inmediato a Fonte Loureiro, se disfruta de una deliciosa perspectiva, abarcándose todo el valle que forman Lañas, Armentón, parte de Monteagudo y Barrañán, teniendo por término la playa del mismo nombre.

xoves, 3 de decembro de 2015

O MAR DE ARTEIXO E OS SEUS NAUFRAXIOS

O NAUFRAXIO DO VAPOR ALEMÁN TRIER EN SUEVOS (III)

     O que estaba a acontecer en Suevos era unha cousa insólita. Por un lado, as autoridades tentaban impedir que a xente se apoderase da carga do navío, para evitaren desa maneira o contrabando e, por outro, a tripulación do "Trier", despois  de subir as mercadorías á cuberta, tirábanas indistintamente ás gabarras ou ao mar. Había pouca preocupación por parte dos mariñeiros alemáns da sorte que pudese correr todo. Apreciábase unha enorme falta de dirección e a confusión era notábel. Visto isto, era comprensíbel que a xente de terra non tivese reparo en recoller o que a tripulación do vapor alemán trataba con tan pouca consideración.

     O domingo,13 de xullo, chega de Xibraltar o remolcador inglés "Newa" (hai que sinalar que a tripulación do "Newa" organizaría dous anos máis tarde, o o 12 de marzo de 1904, un dos primeiros partidos de fútbol xogados na Coruña. O encontro disputaríase, segundo conta Fernando Patricio Cortizo en "Historia da costa galega e os seus naufraxios", na antiga praza de touros da urbe herculina e o rival era o Football Club Coruña, que en 1906 convertiríase no R.C. Deportivo) cuxo capitán, logo de comparecer no lugar do sinistro, sube a bordo para enterarse en primeira persoa das condicións nas que se atopaba o "Trier", que continuaba escorado de estribor. As potentes bombas do "Newa" comezan a achicar a auga que tiña o barco alemán nos compartimentos estanco, e dous mergulladores do remolcador descenden varias veces para ver o xeito de tapar provisionalmente os furados que as rochas abriran no casco. O alixo da carga continuaba como nos días anteriores: 205 obreiros ocupábanse de cargar nas gabarras as mercadorías que despois transportaban até os armacéns da rúa Teresa Herrea e no que había próximo á fabrica de mistos de Zaragüeta.
Fábrica de mistos de Zaragüeta (Nuevo mundo)

     O xoves 17 téntase por fin, aproveitando a marea chea das dúas da tarde, colocar o "Trier" en condicións de saír do lugar no que se achaba. O vapor, facendo funcionar a súa máquina e auxiliada polo "Newa", voltaría a recobrar en parte a súa primitiva posición, mais de maneira incompleta. Coa achicadura das bombas, a auga diminuiría considerablemente e a carga xa se extraera por completo. No entanto, o navío, se ben aboiaba, non o facía tanto como se agardaba. O capitán do "Newa", decatándose de que só co seu barco o "Trier" non sairía da Gaianda, requere á súa armadora outro barco, decidindo a compañía enviar o "Herakles", un remolcador de maior potencia que o "Newa e que contaba, alén diso, con aparellos para este tipo de traballos. Mesmo así, o "Newa" fai outra tentativa de remolque na madrugada do sábado. Ás tres e cuarto, hora na que a marea tiña chegado á súa máxima altura, comezaron a funcionar as bombas e o remolcador deu avante, fixo virar a hélice, os cabos cos que se daba o remolque puxéronse en tensión e o "Trier" principiou a avanzar lentamente. O percorrido acadado non sería longo (oito ou nove pés), mais a manobra faría renacer en todos a confianza en que o vapor alemán sería posto a salvo coa axuda do "Herakles".
La Ilustración española y americana, 15 de xullo de 1902
     Neste mesmo día, facía escala no porto da Coruña o vapor "Alfonso XIII", da Transatlántica española, e sae rumbo á Habana coa pasaxeira Elda Cooper (que viña no "Trier" en primeira clase).

     O "Herakles" chega á cidade herculina pouco antes das sete da tarde, no domingo, e ás dez da noite, aproveitando que o ceo estaba limpo e a noite bastante clara, diríxese cara a Suevos mais, o mal estado do mar e o forte vento do nordés, imposibilitarían toda clase de preparativos durante uns días.

     O mércores, 23 de xullo, por fin se leva a cabo o tan ansiado remolque, que desde había xa bastante tempo, se tentaba dar ao "Trier". O vento calmara e ás catro e media da tarde, aproveitando a marea viva, comezan os traballos. Había que conseguir que o buque flotase para facelo saír das rochas que o aprisionaban pola parte central. Principiouse por facer funcionar as bombas de achicadura, suxeitáronse as amarras das vitas da popa ás da popa do "Newa", mentres que nas vitas de proa se amarraron algúns cabos que lanzara o "Herakles", pretendendo conter o "Trier" na dirección do canal e impedir que fora empurrado polo mar cara a terra. Fíxose funcionar, ademais, a máquina do vapor alemán para dar maior impulso e facelo saír da "cama" que lle formaran as rochas. Todo sería inútil: o "Trier" non se movería nen un metro, polo que as esperanzas de que saíra da Gaianda, comezaban a fraquear. Non obstante, os capitáns do "Newa" e do "Herakles", así como o resto dos oficiais, non desesperan e pensan na opción de dinamitar as rochas que detiñan ao barco. O peor era que cumpría agardar á lúa nova para que as mareas subisen abondo.

     En vista de que os esforzos realizados non deron resultados positivos, acórdase que 35 dos 57 tripulantes do barco alemán regresen a Bremen e para isto telegráfase a Vigo co obxecto de que se envíe á Coruña o vapor "Pfalz", que regresaba de Buenos Aires con pasaxeiros para Galiza e Alemaña.

martes, 24 de novembro de 2015

O MAR DE ARTEIXO E OS SEUS NAUFRAXIOS

O NAUFRAXIO DO VAPOR ALEMÁN TRIER EN SUEVOS (II)

     Os auxilios requeridos polo cónsul acudirían en breve. Pouco antes do mediodía do luns, os vapores "Victoria" e "María Pita" chegaban á Gaianda remolcando dúas gabarras para a descarga da mercadoría do "Trier" e, nese mesmo día, xa transbordan 80 toneladas de carbón e de arroz que almacenan nun local próximo á fábrica de mistos Zaragüeta e noutro local na rúa Teresa Herrera. As negociacións cos propietarios do remolcador "Anita" non frutificarían mais, o martes 8, chégase a un acordo co vapor "Comercio", que recibiría 15.000 pesetas se conseguía salvar ao "Trier" e só a metade se fracasaba, finalizando o contrato ás seis da tarde.

     No alto dos Picos de Nostián, ao longo dos carreiros do Regueiro, sobre a furna da Agudela e nas rochas próximas ao barco alemán, formigaba o persoal que chegaba das parroquias de Arteixo e da Coruña para ver o salvamento. A curiosidade vence toda prudencia e, mulleres e homes, descenden polas rochas até que lles salpica a espuma do mar. Comeza o remolque. Son momentos de moita ansiedade. A máquina do "Comercio" traballa a toda presión e o cabo metálico ponse tirante, ríxido...apreciándose a sacudida que imprime. Todo parece ir ben. De súpeto, o "Trier" érguese por fin. Xa non é o barco escorado que se vía momentos antes. A bordo, os tripulantes andan dun lado para outro executando ordes. As xentes dos Picos de Nostián lanzan berros de xúbilo entusiasmados, axitando sombreiros e panos. Mais subitamente, a violencia das ondas levan a popa cara a costa, cara un lugar moito máis baixo e quebrado. Toca a sirena do barco alemán e o capitán do "Comercio" dáse conta que é imposíbel continuar o remolque naquela dirección porque, se o fixesen, o "Trier" embatería contra as rochas. Cumpría remontarse máis para o norte, mais o temón do "Comercio" xa non podía virar máis nese sentido. O cabo do remolque perde a tensión e a seguir, enrédase nas hélices do navío alemán, escorando novamente. Sen dúbida tiña avanzado uns metros, mais ficara peor do que estaba: antes da maniobra descrita estaba a cen metros da terra pola popa e agora estaba moito máis perto. Faise unha nova tentativa para o remolque do vapor sinistrado, esta vez para o norte, polo que o "Comercio" muda de situación e achégase canto pode á Corveira. Durante tres cuartos de hora o remolcador traballa incesantemente, mais conforme pasa o tempo, íase perdendo toda esperanza de retirar o "Trier" daquel lugar. A néboa era tan compacta que a costa e o horizonte desaparecerían da vista das testemuñas do sinistro. Chegase ás seis da tarde e o contrato do "Comercio" expira. O capitán Abellá mandar arriar o cabo. A empresa do remolcador gaña 7.500 pesetas e non é posíbel facer máis para conseguir o total da cantidade estipulada.
La ilustración española y americana, 15 de xullo de 1902

     O mércores 9 téntase outro salvamento. Nesta ocasión é o vapor "Hércules", co capitán Manuel Romero ao mando, o que acude a Suevos. Estaba previsto principiar o remolque a partir das cinco da tarde, hora na que comezaba a subir a marea. Mentres tanto, continuábase alixeirando o "Trier". As gabarras proseguían co transporte de parte das mercadorías para Coruña e, outra parte da carga comézase a lanzar ao mar. Tíranse grandes caixas cheas de queixos, barricas dun metro de diámetro que contiñan quinquillaría e xoguetaría, e tamén infinidade de sacos de fariña. As xentes que curioseaban desde as primeiras horas do sinistro, facían todo o posíbel por apañar algunha destas mercadorías que a tripulación do "Trier" lanzaba a auga mais, incomprensiblemente, os carabineiros o impedían efectuando disparos para o ar. Principia o remolque, ao que finalmente se unen dous vapores máis, o "Victoria" e o "Anita" e tamén, o "María Pita" que, amarrado cun cabo á proa do "Hércules", servía de guía tirando deste e dándolle rumbo. O tirón simultáneo dos tres barcos é poderoso, porén o "Trier" non avanza. O "Hércules" fai desesperados esforzos. El só imprime máis forza que os demais vapores xuntos, mais todo é inutil. Chega o momento da marea chea e polo tanto a ocasión para o esforzo decisivo. Non obstante, a hélice do barco alemán deixa de funcionar e, definitivamente, non sae das rochas da Gaianda. Tiña asolagadas as adegas 2 e 3. As bombas de a bordo traballan incesantemente para achicar a auga, mais a tarefa non é doada. Tíranse máis mercadorías para o mar, entre elas a máquina trilladora que ía para Tampico, e outros moitos obxectos. Os pasaxeiros, intuíndo o futuro do barco, por fin se deciden a abandonar o "Trier" e soben a bordo do "Hércules", que os achega até A Coruña, onde a casa consignataria do cónsul Meyer encárgase do seu aloxamento.

     O vapor alemán, tal como estaba, non necesitaba que se lle dese remolque. Cumpría dispor dun salvamento propiamente dito, traendo potentes bombas, cubrindo os furados do fondo, etc. E para iso telegrafíase ao vapor "Newa", que nese momento se encontraba en Xibraltar. Continuaban chegando infinidade de persoas até o lugar do sinistro, tanto por terra canto por mar para ver o barco e, moitas delas, burlando a vixilancia dos carabineiros, apoderábanse do que o fluxo das ondas deixaba nas praias de Bens e na de Suevos. Queixos, lentes, sombriñas, garrafas de viño, numerosísimas latas de comida en conserva e navallas de barbear xa se vendían polo camiño antes de entrar na Coruña e na Baiuca. O queixo, que era o artigo que tiña máis compradores, vendíase a 2,50 pesetas cada un. A pillaxe e o roubo estaban, nesas horas, á orde do día a pesar dos esforzos das autoridades que se viron novamente na obriga de efectuar tiros para o ar, coa finalidade de amedrontar os raqueiros e obrigalos a fuxir. No entanto, o roubo continuaba...
Praia de Bens antes da construcción da Refinería de Meicende

     Por mar, arredor do "Trier", navegaban numerosas embarcacións cheas de persoas que agardaban a ocasión para botarlle a man a canto pudesen. Este feito provocaría que o día 11 de xullo foran detidas dúas embarcacións carregadas con numerosos obxectos do barco alemán: a "San José", con matrícula da Coruña e patroneada polo
mariñeiro Francisco Pichel (a) "Ollo vivo", e a lancha "Manuel", con matrícula de Santa Cruz. Outra das embarcacións que rondaba perto do "Trier" era a "San Francisco", con matrícula de Caión, patroneada por José Freire Otuño e tripulada polos mariñeiros Evaristo Lareo, Ramón Muíños, Cristóbal Ventureira, José Antonio Vazquez e Basilio Freire, a cal tamén tería problemas coas autoridades, xa que despois de desobedecer a orde de atraque dos carabineiros, estes vense na obriga de efectuar fogo para o ar, co obxectivo de intimidalos. O cabo Manuel Vázquez repetiulles a orde de atraque, mais obtería o mesmo resultado. "Facédeos desembarcar de calquer xeito", ordénalle o cabo aos seus carabineiros. Un deles, José Noya, que estaba moi perto da "San Francisco", dispara un tiro acima da embarcación caionesa para unha nova intimidación, mais estes fan caso omiso. As intimidacións continuaron de palabra e como a teimosía dos de Caión era grande, Noya disparou de novo, ferindo daquela aos mariñeiros José Antonio Vazquez e o rapaz Basilio Freire (unha bala atravesou a perna dereita sobre o xoello de Vázquez, con orificio de saída baixo a rótula, tocando no ombro dereito a Basilio). Foi entón, cando os mariñeiros de Caión atracaron para posteriormente varios homes do barco deixaran a Vázquez, que manaba abundante sangue pola ferida, sobre unhas rochas, á espera dos auxilios do médico do "Trier". Os carabineiros incautaron o que había na embarcación e levárono para un almacén provisional que formaran na praia de Bens, onde gardaban o resto dos obxectos que lles apresaran aos raqueiros e outros que o mar tiña pousado nos areais e nas rochas.
 

domingo, 22 de novembro de 2015

O MAR DE ARTEIXO E OS SEUS NAUFRAXIOS

O NAUFRAXIO DE VAPOR ALEMÁN TRIER EN SUEVOS (I)

     Nas rúas do barrio coruñés de Santa Lucía rumorexábase, nas primeiras horas da tarde do domingo, 6 de xullo de 1902, que un vapor alemán que se dirixía cara a América embarrancara perto da praia de Bens. Eran as primeiras novas do sinistro do "Trier", novas que pasaran case inadvertidas na cidade herculina por ser día festivo.

     Ao mando do capitán M.A.Gohrke, o "Trier" zarpara de Bremen (cidade na que estaba matriculado) para facer singradura cara á Habana e Veracruz con 54 tripulantes e tres pasaxeiros: dous de terceira clase, Paulo Fendius, reloxeiro brasileiro que se dirixía a Keywest (Cuba) e Oscar Peine, xastre de Berlín que viaxaba á Habana, e un de primeira, a alemá Elda Cooper que ía casar na Habana. Antes de atravesar o Atlántico, o vapor alemán tiña que facer escala no porto belga de Antuerpe, de onde sairía ás catro da tarde do xoves 3 de xullo e, no da Coruña, onde tiña previsto recoller seis pasaxeiros e vinte toneladas de carga, consistente na súa maioría en patacas e conservas. No cargamento que xa transportaba da Alemaña, predominaba unha gran parte de sacos de cimento e de arroz, e outra de paquetes de papel secante ou para embrullar, mais tamén levaba baixelas de porcelana e de prata, caixas de espellos, máquinas de coser, navallas de barbear, mobiliario, mantas, viño, unha máquina trilladora que ía para Tampico (México), latas de comida en conserva, cortizas, latas de pintura e queixos.

     O "Trier" fora construído en 1898 en Bremen, e tiña casco de ferro con fondo duplo e compartimentos estancos. O seu deslocamento bruto era de 3.168 toneladas, contando con 2.517 de rexistro. Tiña unhas dimensións de 308 pés de popa a proa, 42 de manga e 50 de puntal e, un calado de 24 pés. O vapor alemán pertencía á Nordeutscher Lloyd, que nesa altura rivalizaba coas máis poderosas compañías navais do mundo e, fora deseñado do mesmo xeito que o "Mark", o "Norderney" e que o "Wittekind", tendo tamén a mesma potencia (1.500 cabalos) que os seus tres "irmáns". Nun primeiro momento, a Lloyd destinouno a facer a liña da Alemaña para o Brasil, mais en novembro de 1901, a compañía establece servizo de vapores á Habana e Veracruz e destina o "Trier" a esta nova ruta.

     O luns 7 de xullo, xa coa normalidade semanal, confirmábanse os rumorexos que se escoitaran en Santa Lucía polo que logo se estendería a nova no resto da cidade, aínda que inicialmente non se sabía concretizar o punto exacto do sinistro..."detrás do Monte de San Pedro", dicían moitos. O barco alemán embarrancara no illote da Gaianda, lugar que nas cartas e planos da época aparecía como Cabo Lagosteira, mais que os mariñeiros chamábanlle Os picos de Nostián. 
Illote da Gaianda (Suevos, Arteixo)
    
     O accidente fora un erro do capitán Gohrke xa que, por causa da espesa brétema existente, confundiu o Monte de San Pedro co Cabo Prior, montes que teñen un declive moi semellante cara o mar e con néboa é doado confundilos e, deste xeito, o "Trier" embateu coas rochas da Gaianda provocando un grande estourido.

     Aos poucos, irían aparecendo os veciños e veciñas da contorna, unha
veciñanza que se achegaría ao lugar do sinistro ateigados, uns con eixadas, paus e ganchos, e outros con espingardas. Concepción Conchado, unha das testemuñas do accidente, sinalaba o navío persignándose..."eu estaba traballando na leira e vin vir o vapor cara á Gaianda. Fíxenme cruces. Arrenegado sexa o demo!. Mais veñen todos bébedos porque só así se explica!. A néboa abofé que era cerrada, mais ben se vían as rochas, e ademais este nen é rumbo nen é nada!. Sentín un tumbo moi grande. Miña Señora!. Botei a correr, e cando xa ía lonxe sentín como o demo este bruaba, bruaba..." Enrique Bello, outra das testemuñas e viciño de Borroa, levou o susto da súa vida. Estaba pescando na zona do Carruncho e a néboa impedíalle ver o horizonte. Entretido na pesca, levantou de repente a cabeza e asustouse ao ver defronte, rasgando a néboa, que avanzaba algunha cousa grande, negra, monstruosa. Ergueuse, esfregou os ollos e viu como sobre el, e a bastante velocidade, ía precipitarse "aquilo" que lle parecía inmenso, fantástico...Apañou a cana e o cesto de vime e comezou a correr, e cando se ía afastando, voltando atrás temeroso a cabeza, sentiu un estrondo como o dun cañonazo. O "Trier" acababa de encallar, batendo nas rochas do illote da Gaianda.

     As primeiras forzas en presentarse no lugar foron as do posto de carabineiros de Pastoriza, mandadas polo carabineiro de primeira José Martínez. Axiña chegarían máis autoridades da Coruña, entre elas o cónsul da Alemaña na cidade, Meyer, consignatario de todos os barcos da Nordeutscher Lloyd, e o seu representante Alberto Senz (que era cuñado de Meyer) e, de seguida, envían telegramas para trataren de conseguir o remolcador "Anita" e un vapor para o transbordo da carga. Gehrke confesa o seu erro ao cónsul e non tenta xustificarse. Esta abatido, mais mesmo así, confiaba na marea chea e no auxilio do remolcador para saír de Suevos, cando fose alixeirada a tonelaxe do barco. A bordo, dispuxo que continuase a vida ordinaria para os pasaxeiros, xa que ningún deles quixo saltar a terra, aínda que se lles ofreceu, agardando que o "Trier" pudese continuar viaxe.
    

martes, 27 de outubro de 2015

CONTOS, LENDAS, MITOS, FESTAS E TRADICIÓNS

TEMPO DE CASTAÑAS (II)
(relato de Carme, a de "Cóntame un Conto" da desaparecida Radio Municipal de Arteixo)


     E digo "tempo de castañas" e non "magosto" porque esta última palabra é de recente introducción na nosa área lingüística a través dos medios de comunicación e dos libros. Tamén podería falar de "Santos" pero daquela reduciría ese tempo a tan só o mes de outubro.

     Contan os vellos que a castaña foi base da súa alimentación noutros tempos xunto coa pataca. Para conservar a castaña o resto do ano secábana. Este proceso duraba varios meses porque primeiro poñíase ao sol durante un ou dous meses os ourizos e despois escachábanse e as castañas conseguidas deixábanse secar ao sol e ao aire ata que daban "o piollo". O resto do ano comíanse estas castañas crúas, cocidas ou en caldo. O caldo facíase con fabas encarnadas de tres anadas, graxa, patacas e castañas.

     Eu recordo cando neste tempo se enchían as fragas e os montes de xente que andaba ás castañas. Era un bo exercicio que hoxe se practica máis na praza que no monte.

     Coa mesma claridade permanece na miña memoria as noites a carón da lareira estonando nas castañas para despois facer un "gamusto". Ao mesmo tempo comía castañas crúas e castañas asadas na brasa do lar. E nunca se me podía esquecer que había que triscalas por un lado, senón saltaban coma as ascuas. Despois poñíase a pota ao lar con auga, castañas e nébeda ou fiúncho e só quedaba que o gamusto cocese. E polo medio das castañas peladas botábaselle algún "zoncho" ou castaña coa tona. Con estes zonchos seica se facían rosarios que se vendían nas feiras, colgábanse ao pescozo e mentres ían comendo ían quitando zoncho a zoncho (a castaña que está baleira chámaselle "boleca")...todo un mundo de nomes para referirse ao mesmo froito e que da proba da importancia da castaña na nosa cultura. 

venres, 23 de outubro de 2015

HOSTALERÍA

TABERNA "A BAIUCA"

Na taberna "A  Baiuca" con Bieito, "Guitarras" e "Manín"
     Hai algún tempo que Bieito e Marisa decidiron coller outro camiño e deixar a súa taberna "A Baiuca", que levaban rexentando dende había case tres anos...pois ben, ese momento chegou e esta fin de semana será o derradeiro, con eles ao fronte, dun dos lugares máis entrañables e máxicos de Arteixo.

     Bieito, se os seus compromisos con "Lúar na Lubre" llo permitían,
estaba alí, na taberna, polas mañáns e polas tarde-noites, xa acompañado
de Marisa, de luns a sábado. Nos primeiros meses de vida do establecemento tamén estiveron un tempo detrás da barra Juan e Miriam, e posteriormente incorporaríase ao "equipo" Isabel.

     Traballar de tabernir@ é un oficio duro e hai que estar moitas horas agarrad@ á barra para rendabilizar o negocio, aparte de entender de sicoloxía e darlle a cada cliente o trato e atención que merece. Bieito e Marisa abofé que o conseguiron (falo do trato e de exercer de sicólogos) e dentro dese estado de suxestión, tamén conseguiron que a súa taberna fose o lugar ideal para "arteixear" e "baiucar", cumprindo perfectamente a súa labor de oficiosa embaixadora de galeguidade en Arteixo.

     Teño que recoñecer que eu só era cliente habitual os venres ás noites, día de foliada, día no que de cando en vez os arteixáns tiñamos o luxo de contar coa presencia na taberna de grandes músicos do país e, tamén do concello, como Oscar Miranda ou Víctor Iglesias. Os venres, día de foliada, o cruce xeracional que se podía ver na taberna cantando cancións populares galegas era ben fermoso, espectacular...hoxe é venres, día de foliada, o derradeiro venres de foliada con Bieito e Marisa ao fronte do negocio!

     Que pechen estos lugares de grata convivencia e filosófico discurrir que son as tabernas como "A Baiuca" é sempre unha gran perda. Arteixo está de loito. Bieito, Marisa: grazas mil por estos case tres anos!


xoves, 22 de outubro de 2015

ARTEIXO NA XEOGRAFIA XERAL DO REINO DE GALIZA. EUG...

Parroquia de Santaya (Eulalia) de Chamín (anejo de Sorrizo).-Está a 16 kilómetros de la capital de la provincia y situada a la falda de los montes que la rodean, llamados Ribeira, Vila y Cartas, que son poco poblados. Su suelo es de mediana calidad, pero productivo y abundante en aguas.

     Tiene las aldeas de Chamín de Enriba, de Abaixo e do Medio, Iglesario, Santaya de Abaixo y de Enriba, y los grupos menores de Brea y Vioño, que pueblan 376 habitantes de hecho y 420 de derecho, ocupando 137 edificios, 40 de un piso, 65 de dos y 32 chozas y albergues.

     Parroquia costeña, de sus dos arenales uno toma el nombre de una de las aldeas de Chamín y es el mayor sitio en la parte oriental.

     La iglesia conserva restos románicos del siglo XII. Entre ellos una ventana. Fué anejo de Monteagudo y perteneció a la vicaría de la Colegiata de la Coruña, por cambio de su iglesia principal por sus poseedores, los benedictinos de Santiago, por Santa María de Cambre.






venres, 16 de outubro de 2015

ETNOGRAFÍA

SOBRE A PETELEIRA
(relato publicado por Víctor Iglesias García no Boletín Informativo Municipal)


"Xa ven o outono,
tempo das esfolladas,
de ir á peteleira do millo
a máis tunar coas rapazas"


     A vendimia e a esfolla son os labores agrícolas que marcan a entrada do outono ao labrador. Imos dar logo unhas notiñas sobre a "peteleira".

     O traballo consiste en separar as mazorcas das folliñas que as recubren, e que se coñecen co nome de "poma" ou "panoia". Con estas follas, secadas ao sol e limpas, facíanse os colchóns de antes: os "xergóns". Incluso o canoto das espigas aproveitábase para encender o lume nas lareiras e nas cociñas bilbaínas. Como podemos ver, do millo non se desperdiciaba nada. Pero imos co principal, co maínzo. Este producto destínase nos nosos días ao alimento do gando, pero tempo atrás o pan de broa foi un compoñente básico na dieta alimenticia dos galegos.

     Unha esfolla era algo así como unha pequena festa de veciños na que o traballo en sí era un motivo secundario...o principal era pasalo ben con contos, ocurrencias, e incluso competicións coma a das "raiñas": cando un esfollador atopaba unha "espiga reina" dáballe un bico e proclamábase rei, como se atopara un tesouro.

Esfollando no Rañal na leira dos da Leiteira











martes, 13 de outubro de 2015

ETNOGRAFÍA

O MILLO

     O millo é un cereal que procede de América, donde ao longo dos séculos fora a alimentación básica de civilizacións como a dos maias, dos aztecas ou a dos incas. Trala conquista do continente americano, chegaria á Península e, según as primeiras referencias escritas, na Galiza empezaríase a cultivar en 1610 na zona do Barbanza.

     Sementábase nas nabeiras e donde se repetía cultivo non se abonaba. Destinábase para o consumo humano, para manter ao gando e ás galiñas, e o que sobraba vendíase. O cereal cultivábase nas variedades amarelo, reino, pego, etc. , mais o que facía mellor pan era o branco.

     Os traballos empezaban en abril ou maio coa sementeira. Tradicionalmente un home dirixía o arado tirado polo gando para remover e airear a terra, mentres que unha muller espallaba tras del a semente, arroxándoa ao chou mentres outras persoas ían detrás cubrindo o gran con aixadas. Mais había outros xeitos de facer a sementeira: trazando os sucos, para logo, cun cordel, marcar as distancias ás que había que botar a semente. Esta sementábase á man ou, nalgúns lugares, con bastón de madeira para facer o burato. Co tempo aparecerían as sementadoras, que falicitarían, e de que xeito!, o traballo.
Traballando a terra no lugar que hoxe ocupa a refinería de Meicende
     
     Ao remate da sementeira pasábase a grade para desfacer os terróns e deixar achanzado o terreo. Nalgúns sitios pasaban despois o caínzo ou canizo para completar esta última tarefa.

     Cando a planta medía aproximadamente unha cuarta, o que acontecía polo mes de xuño, sachábase e rareábase para sacarlle as malas herbas. No mes de xullo arrendábase, cavando de novo para volver a quitar as malas herbas e arrimar a terra ao pé da planta. Era tamén o tempo de colocar os espantallos para os paxaros e, para que non o comese o porco teixo, había quen queimaba trapos a carón do millo pois, o cheiro, seica espantaba a este animal.

     Cando o millo estaba xa maduro, entre setembro e outubro, recollíase e segábase polo pé cunha fouce. A espiga sacábase e a cana dábaselle ao gando. Tamén había quen recollía só as espigas deixando os talos na leira para esterco. Nalgunhas casas a esfollada facíase coa axuda da veciñanza ou ben de xornaleiros, polo que non era raro que a esfolla rematase nunha foliada.

     Estes contos sobre o millo están explicados en tempo pasado, pois os cultivos de hoxe pouco teñen que ver cos de antano, mais iso si...nas milleiras de Arteixo afortunadamente aínda podemos escoitar abundante léxico (sachar, arrendar, rarear, esfollar, debullar, escotar...), mais a ver ata cando! 
Traballando a terra en Meicende






 



    













FONTES:
-"A cultura tradicional galega desaparecida", Antonio Rodriguez Cabanas
-"O millo". CEIP Sofía Casanova
-AA.VV. Bens (fotografías)
-Departamento Normalización Lingüística Concello de Arteixo.

domingo, 4 de outubro de 2015

CONTOS, LENDAS, MITOS, FESTAS E TRADICIÓNS

O TEMPO DAS CASTAÑAS

     Xa está aquí o outono, e vendo os castiñeiros cargadiños de ourizos, non podo evitar botar a vista atrás, cando a castaña era a lambonada indicada para agasallar a unha moza garrida nos bailes do salón de Figueiroa.

Xa ven vindo o outono
o tempo das esfolladas
para ir comer coas rapazas
catro castañas asadas

     Non era moi típico por aquí iso de facer gamustos, a non ser o día de Santos. Os máis vellos contaban que si, que hai moitísimos anos a castaña era tan importante como hoxe o é a pataca. Iso si, non hai tantos que o caldo de castañas se facía na Coresma en tódalas casas da parroquia.

     No salón, eu mercáballe as castañas á señora Carme de Santaia, que as vendía en zonchos envoltos en panos para conservar o calor. A señora Jesusa da Xílgara tamén facía bos zonchos, pero saíanlle moitas bolecas.

     Non era complicado pillar moza de arraigo no salón de Oseiro. Primeiro convidábala a unhas castañas, e despois a bailar a conga. Se a cousa ía ben, non tardabas en levala ao rincón, lonxe de miradas indiscretas.

     De non ser polos zonchos da señora Carme, seguramente eu non estaría casado hoxe.

     ¡Que ben sabían as castañas aquelas!

   

 



        











(un veciño de Oseiro)

domingo, 27 de setembro de 2015

VIRXE DE PASTORIZA

UN OFRECEMENTO

   Calquera dos festivos deste mes terei que ir cumplir o ofrecemento. O meu home houbo morrer no mar media ducia de veces, e eu sei que é a Virxe de Pastoriza a que mira que non lle pase nada. A verdade é que lle debo moito a esta Santiña.

A Virxe de Pastoriza
que si se leva na barca
aló no medio no mar
tódalas augas aparta

     Teño que estarlle agradecida, e o mellor que podo facer é ir á romaría. Hai uns kilómetros que andar, e ben podería ir no coche de liña "a Superiora", pero sería como facer trampa.

Pescador que andas pescando
péscame unha robaliza
pra levarlla de regalo
á Virxe de Pastoriza

     Ofrecida irei; pero ninguén me aparta de ir xantar despois coma unha raíña. No lugar que lle dían As Bordeiras hai un garnacho no que preparan os mellores callos que nunca probei.

A Virxe de Pastoriza
ten un barquiño no mar
¿quen llo dou? ¿Quen llo daría?
Quen llo dou puídullo dar

     Para rematar a festa acercareime ao Salón da Roxa para escoitar á orquesta Patolos, como fixen hai uns anos. Aquí foi onde coñecín ao meu home...é que eu débolle moito a esta Santiña.


Unha veciña de Loureda (Publicado no Boletín Informativo Municipal)

Debuxo do ano 1902 do Santuario de Pastoriza 

venres, 25 de setembro de 2015

CONTOS, LENDAS, MITOS, FESTAS E TRADICIÓNS

OS MELEIROS

O que queira mel 
que cape polo San Miguel,
e o que queira abellas
que cape polas Candeas.

     Este dito popular lémbranos a conveniencia de capar as abellas, e o mes de San Miguel era o escollido polos meleiros que pateaban as parroquias arteixás chegados dende Pontevedra. Disto xa hai cincuenta ou sesenta anos e, naqueles tempos, era ben normal que polo menos houbese un cobo en cada casa. A única preocupación que causaba a colmena (aparte da capalas no seu tempo) era que houbese preto flores que producisen un mel sabedor. Xestas, uces ou breixos producen mel de mala calidade, sendo moi apreciado o mel de abellas pastadas en romeu.
Meleiro extraendo un panal
    
     O traballo de capar era cousa destes meleiros pontevedreses. Extraían os panais espantando as abellas con fumazos. Logo exprimían estos panais enriba dunha caldeira de cobre con pouco lume. Gota a gota, ía xurdindo o mel, gordo como as papas de millo e sabedor como as pedras de azucre.

     Os panais, tras perder o mel, transformábanse en boliñas de cera que se usaban para facer velas, unhas velas que, unha vez apagadas, deixaban nos cuartos da vivenda un agradable aroma de mel.

     Os meleiros non cobraban polo traballo máis que a cera que saía dos panais. Ademais, deixábanlle ao dono da casa unha esmola de dous reais para as ánimas da familia, e co fin de desexar unha boa colleita para o ano seguinte.

(Relato de Víctor Iglesias García publicado no Boletín Informativo Municipal)  

 

domingo, 20 de setembro de 2015

VIRXE DE PASTORIZA

UN CONTO DA VIRXE:
(Víctor Iglesias García)

  Heivos de contar un conto, deses que aínda non se levaron ao papel, pero que de cando en vez escapan das pedras do lar.

     A historia fala dunha rapaza moi fermosa e ben feita que tiña un pretendente namorado perdidamente dela. O rapaz víase continuamente rexeitado, pero o caso deste conto foi que á rapaza déralle un aire porqueiro na pel, e a súa fermosura víase minguada.

     A mociña foi a un médico da Laracha, que lle chamaban Maximino Cacheiro, e recibiu tratamento de xaropes, pomadas e inxeccións. Aínda así, o aire porqueiro non foi a mellor, e a rapaza foi visitar a unha meiga no lugar do Sixto, preto da igrexa parroquial de Arteixo. A meiga doulle o seguinte remedio:

     "Has dar uns  paseíños espida polo medio das canles dunha leira de trigo, procurando que as espigas che rocen a pel nove veces e máis unha sen contar"

     A rapaciña despúxose a facelo, pero cando ía entrar entre o trigo, xa espida, aquel mozo que a pretendía viuna, e foi atrás dela. Pouco a pouco ían apurando o paso ata chegar a andar ás carreiras; ela diante e él atrás. A rapaza, véndose atrapada clamaba ao ceo:

     "¡Virxe de Pastoriza me valla! Heille pagar unha misa se escapo..."

     E o rapaz respondíalle:

     "Pois eu heille dar dúas se te atrapo"

     E a Virxe, sendo santa, foi egoista, que levou as dúas misas.

Romaría de San Miguel a principios do século pasado











                                                                                              









(relato publicado no Boletín Informativo Municipal de Arteixo)


venres, 18 de setembro de 2015

HISTORIA DO CONCELLO

A RELACIÓN DE PORLIER CON ARTEIXO

     Nado no ano 1788 en Cartaxena de Indias (Colombia), o xeneral Juan Díaz Porlier, un dos máis célebres "guerrilleiros" da chamada Guerra da Independencia (1808-1814), garda unha incógnita sobre a súa orixe paterna, xeneralmente atribuída ao tamén Mariscal de Campo Esteban Porlier y Asteguieta, Marques de Bajamar, razón pola cal o protagonista desta historia era coñecido asimesmo polo alcume do "Marquesito" ou "Marquesillo", que tería o seu bautismo de fogo, como garda mariña, aos dezasete anos nunha acción tan importante como a de Trafalgar (21 de outubro de 1805). Non tardaría en pasar ao exército de terra, onde sería destinado como capitán ao reximento de Mallorca, mais ao organizarse o exército de Extremadura por mor do levantamento contra a invasión napoleónica, Porlier ascendería en 1808, aos vinte anos de idade, ao emprego de Coronel, co cal tomaría parte na tamén desgraciada batalla de Gamonal, batalla na que se encargaría de xuntar os dispersos das tropas españolas para organizar partidas que acosaban e inquietaban as retagardas francesas por terras de Palencia, León, Asturias e Cantabria.

     No mes de maio de 1811, en plena guerra contra as tropas francesas, "O Marquesito" casa aos vintetrés anos con Josefa Queipo de Llano y Ruiz de Saravia, irmá do famoso político e historiador Conde de Toreno, casamento que axudaría a encuadralo ante a opinión española da época no bando chamado "liberal".

     Os anos de 1812, no que fora promulgada polas Cortes a Constitución (reunidas extraordinariamente en Cádiz o 19 de marzo, día da promulgación da "Pepa") e 1813 aportarían a Porlier novos e destacados triunfos que acrecentarían a súa popularidade de experto caudillo, entre os cales resulta, ante todo, a conquista de Santander (2 de agosto de 1812), en combinación coa frota do Comodoro inglés Sir Home Pophan, e a victoria de San Marcial (31 de agosto de 1813), que lle valería o ascenso a Mariscal de Campo.
Juan Díaz Porlier
     O ano 1814 principiaría con malos auspicios para este persoeiro. En primeiro lugar, co falecemento o 3 de xaneiro da súa filliña Juana, aos dezaoito meses. Posteriormente, unha vez rematada a Guerra da Independencia, vería incumpridas as súas demandas para a Comandancia da Costa de Cantabria e para a concesión da Orde Militar Nacional de San Fernando, á que se consideraba con sobrados méritos. Por último, ao voltar a España Fernando VII, "el Deseado", e principiar a súa reacción absolutista perseguindo aos liberais e derogando a Constitución, unhas cartas indiscretas motivarían a súa detención o 28 de maio e o seu conseguinte procesamento, en virtude do cal sería condenado á pena de confinamento por catro anos na Coruña, sendo encarcelado no castelo de San Antón.

     O gobernador do castelo trataríao coa maior deferencia e permitiríalle numerosas visitas, entre elas a da súa muller Josefa Queipo de Llano, e pasear polo adarve das murallas. Se cadra tales condescendencias deran lugar a que Porlier entrara en relación con militares e civís descontentos do goberno da "camarilla" que rodeaba a Fernando VII e que lle convidaba a exercer un despotismo severo, que descuidaba as necesidades dun exército que vivía na miseria polo atraso das pagas, chegando algúns oficiais á triste necesidade de mendigar para subsistir. Ante as moitas queixas que chegaban aos seus oidos, Porlier chegaría a concibir a idea de "pronunciarse" en favor do restablecemento da Constitución de 1812, que o monarca Borbón derogara o 4 de maio de 1814.

     Con tal fin, "o Marquesito" solicitaría do Rei autorización para trasladarse ao Balneario de Arteixo para atender a súa saúde e a da súa muller. O 18 de agosto de 1815 recibíase na Coruña a autorización solicitada, e o Capitán Xeral Felipe de Saint Marcq designa ao Capitán Castañera do reximento de Lugo para que, ao mando dun sarxento, tres cabos e doce soldados do seu Corpo custodie a Porlier durante a súa viaxe e estadía en Arteixo, que se emprende o día 20.

     Finalmente, tras un novo permiso, o matrimonio Porlier Queipo e a servidume instalaríanse en Pastoriza, na casa de campo do seu amigo Andrés Rojo del Cañizal, casa que actualmente é o Restaurante Vilariza e na que permanecerían aproximadamente un mes.
Casa de Andrés Rojo del Cañizal, hoxe Restaurante Vilariza
     En Pastoriza, recibe Porlier numerosas visitas de xefes e oficiais que han de cooperar ao seu intento de rebelión, que se inicia na noite do 18 ao 19 de setembro, na que "o Marquesito" entra na Coruña pola Torre de Abaixo, ponse en relación coa súa xente e consegue sublevar ás tropas da guarnición, detendo ao Capitán Xeral e ao Gobernador Militar, proclamándose Comandante interino do Reino de Galiza.

     Na madrugada do 19 comezan a aparecer persoaxes da trama que permanecían ocultos traballando polo restablecemento da Constitución. Entre eles destaca como principal Manuel de Santurio García-Sala, o que máis influirá no desenvolvemento do Pronunciamento como elaborador das proclamas que Porlier dirixe ao Concello da Coruña, á Audiencia Territorial, á Nación Española, aos soldados do exército do reino de Galiza, ao Correxidor da Coruña, e o Bando aos habitantes de esta poboación, etc...

     Mais o Pronunciamento non atoparía eco nin entre os habitantes da cidade herculina, que o recibirían con indiferencia, nin entre as demais guarnicións de Galiza, excepto na de Ferrol, que se sumaría o día 20. Por riba, a de Compostela, onde se xuntaran perto de 4.000 homes de tropas regulares, financiadas polo clero e ao mando do Mariscal de Campo José Imaz, o Brigadier José Pescy e os Coroneis Antonio Alonso Ortega e José Miranda, púxose en contra do Pronunciamento de Porlier e das súas ideas liberais.

     En vista disto, o noso persoeiro determinaría saír da Coruña, para someter a Santiago, ao fronte dunha columna composta por varios batallóns de infantería e algunhas pezas de artillería. Tal columna partiría na madrugada do día 22, baixo o mando do Capitán Castañera, incorporándose a ela "o Marquesito" nas cercanías de Carral, desde donde todos proseguiron a marcha ata a alcanzar Ordes ás cinco da tarde do mesmo día.

     Deixando acampadas as súas tropas, Porlier retírase a descansar con algúns oficiais a un mesón (o actual Mesón de Deus) situado a poucos metros, desde donde redactaría varios escritos, un deles dirixido a súa muller Josefa.
Aforcamento de Porlier
     Cando o Mariscal Imaz tomaba posición coas tropas da guarnición de Compostela, unha inesperada visita que se presentou nas súas liñas na medianoite do 22 ao 23 de setembro faría cambiar o rumbo da historia: era un sarxento chamado Antonio Chacón de Granadeiros de Mariña, quen lle manifestou a Imaz que él e outros dos seus compañeiros que formaban parte da columna de Porlier, subleváranse
contra éste e tíñano apresado xunto á maioría dos oficiais que o acompañaban, no mesón no que ían pasar a noite.

     Unha vez comprobada a noticia, Imaz enviaría ao Coronel Miranda con dúas compañías para facerse cargo dos presos, que serían encerrados previamente na cárcere da Inquisición de Compostela e trasladados posteriormente ao castelo de San Antón e Cárcere Real da Coruña, donde Porlier sería sometido a un xuízo sumarísimo que o condenaría á pena de "degradación y muerte en la horca", que se efectuaría o 3 de outubro de 1815 no Campo da Leña.

Monumento de Porlier no Campo da Leña
¡De xeito tan despreciable quitábase a vida ao que fora un dos heroes máis notables da loita antinapoleónica e a un dos mártires da liberdade: Juan Díaz Porlier!













FONTES:
-Juan Priego López, Coronel de Estado Mayor
-"El Marquesito Juan Díaz Porlier (1788-18159". Rodolfo G. de Barthèlemy (seudónimo)



martes, 15 de setembro de 2015

CONTOS, LENDAS, MITOS, FESTAS E TRADICIÓNS

A SANTA EUFEMIA:

  O 16 de setembro as crenzas e a tradición danse cita na romaría da Santa Eufemia de Arteixo. Os que padecen a cotío de xaquecas ou migrañas saberán seguramente que fai cen anos inventábase a aspirina, mais só algúns coñecerán que en Arteixo celébrase esta romaría da Santa Eufemia, avogosa dos que sufren "males extraños" dentro da súa cabeza.
Artigo do xornal El Heraldo do 25 de setembro de 1845
     Quen acude a lle rezar á Santa faino normalmente para se sandar de pequenos ou grandes dores, mais ata
non fai moito tempo chegaban romeiros dende Ferrol e toda a comarca para librarse do demo que dicían levar dentro. Foron coñecidos coma "choríns" e sometíanse a curiosos rituais de exorcismo por parte do sacristán de turno. A operación consistía en facer tragar o "chorín", un amuleto que saía despois xunto co suposto "inimigo". A cura completábase saíndo en procesión debaixo da imaxe da Santa.

     Crentes e escépticos danse cita en Arteixo nesta celebración, que non debe rematar sen buscar un trevo de catro follas no atrio da igrexa, o que garantirá a boa sorte para todo o ano.

     E, se der ser un bo romeiro se trata, non podemos esquecer levar unha cesta de comida que poderemos baleirar en calquera campo de Arteixo ou nalgunha das praias do noso termo municipal se o tempo acompaña.

(Relato publicado no Boletín Informativo Municipal por Luz López Viñán)


...a este relato de Luz López quérolle engadir un apuntamento: coñecemos xa amplamente a popularidade de que gozou e aínda goza a Santa Eufemia, non só en Arteixo e na Coruña, mais tamén nas bisbarras de Ferrol, das Mariñas e de Bergantiños. No entanto, pouco se sabe das consecuencias terribles que sufrirían algúns dos seus devotos nun sinistro marítimo ocorrido o 17 de setembro de 1865, sinistro sobre o que o xornal "La Esperanza" de Madrid publicaba a seguinte información:

     "Ferrol.- Ayer tarde ha ocurrido un desastre lamentable. Una lancha procedente de la Coruña, que volvía llena de personas que habían pasado el día en la  feria de Pastoriza y Santa Eufemia, por efecto de la densa niebla chocó contra una roca en Peña Moa y quedó destrozada, pereciendo cuarenta personas y salvándose cinco. Fue imposible auxiliarlos".