TEXAS-ARTEIXO: A VIAXE DA AVIONETA AMERICANA "CITY OF GALVESTON" EN 1957

     Ante o asombro de propios e estraños, nas primeiras horas da mañá do sábado 19 de outubro de 1957, entraba no porto herculino o vapor pesqueiro "Virgen del Buen Consejo" remolcando unha avioneta que se precipitara a unhas vinte millas do litoral de Arteixo unhas horas antes. O vapor, con matrícula de Bermeo, conducía a bordo ao piloto do aeroplano sinistrado, o estadounidense William Richard Wyatt, que salvara a vida grazas ao socorro prestado polos mariñeiros vascos.

A avioneta no porto (El Ideal Gallego)

     Atraído pola presenza da avioneta, non tardaría en congregarse numeroso público no peirao da aduana, onde atracara o pesqueiro de Bilbao, unha avioneta que se podía ver medio afundida nas augas da baía coruñesa, saíndo soamente á superficie a súa parte traseira. Ao desembarcar e unha vez efectuados os trámites correspondentes de aduana, un guindastre do porto extrairía o pequeno aparello do mar, deixándoo sobre a explanada do peirao de trasatlánticos, onde centenas de curiosos irían contemplar os danos que mostraba.

     Pouco despois, o aviador norteamericano subía a bordo do destrutor da armada británica "Corunna" que, casualmente, atracara no porto herculino só dúas horas antes de que o fixera o pesqueiro "Virgen del Buen Consejo". A bordo do navío inglés, había numerosas autoridades militares e civís, entre elas o secretario da embaixada de Gran Bretaña en Madrid e o cónsul inglés na cidade, Mr. Guyatt, quen lle presentaría a William Richard Wyatt ao comandante do exército estadounidense Antonio Couto, que era fillo de galegos e que tamén estaba de visita no destrutor. Couto, que se encontraba na Coruña desde había xa algún tempo agardando pola súa xubilación, vivía en Monelos no chalé "Villa Florida", lugar onde hospedaría ao aviador do aeroplano sinistrado nas augas de Arteixo durante a estadía deste na cidade herculina.

     William Richard Wyatt, de 25 anos, solteiro e natural de Missoula (Montana), era piloto de probas da compañía norteamericana Mooney, que fabricaba aparellos para empresas de liñas aéreas e avionetas civís. A compañía pretendía bater o récord mundial de distancia en voo solitario, conseguido anteriormente polo tamén estadounidense Bill Odems, que o establecera na travesía Honolulú-Tobertoro (New Jersey). Wyatt saíra de Galveston (Texas) o xoves 17, ás doce e vinte e seis, hora galega, debendo chegar en voo directo a Roma, antes das sete da mañá do sábado 19 de outubro de 1957. Todas as emisoras de televisión de Estados Unidos recolleran a saída ao igual que a prensa escrita, que se ocupara amplamente e con moito interés da proba. Cando o pequeno aeroplano comezaba a elevarse, o aeroporto de Galveston parecía un formigueiro, ateigado de numeroso público que non quería perder o momento no que principiaba a súa travesía cara Europa.

La Voz de Galicia, 25 de outubro de 1957

   A avioneta tiña capacidade para catro pasaxeiros mais, para poder ampliar a capacidade de combustible (levaba 258 galóns de gasolina), foron eliminados tres asentos. Ata unha distancia de duascentas millas da costa galega, a travesía transcorrera sen ningunha incidencia. Wyatt levaba xa trinta e oito horas seguidas pilotando. A tensión nerviosa, o perigo e o tabaco mantíñano esperto. Mais, pouco despois de deixar atrás as illas Azores, aparecerían as primeiras dificultades para o aviador da compañía Mooney, xa que o aeroplano comezaría a ser azoutado por fortes ventos e polo frío que perigosamente formaba neve nas ás, ocasionándolle serios problemas na pilotaxe do aparello. Como levaba boa marca de tempo con vistas ao récord que se propoñía bater, o piloto americano pensou en dar a volta polo Mediterráneo, aínda que aos poucos segundos daríase conta de que, voando nesa dirección, non dispoñía de combustible suficiente para chegar a Italia. O plan inicial era entrar polo norte de Galiza e voar sobre o Cantábrico, a uns quilómetros da costa, por se tivera que tomar terra, seguindo cara a Burdeos e Niza, para chegar a Roma. Mais non pudo ser!

      Un par de horas antes da caída, Wyatt estaba seriamente preocupado pola gran cantidade de neve que se acumulara nas ás da avioneta. A unhas noventa millas de Fisterra, comunicouse por radio cun barco noruegués, que lle transmitiu a información metereolóxica e, ao mesmo tempo, indicoulle a conveniencia de que se achegase ao aeroporto de Labacolla para tomar terra."Informáronme tamén dunhas correntes frías imprevistas, procedentes de Inglaterra, que axudaban a que a neve se acumulase cada vez máis. E eu non podía safarme dela, pois a miña avioneta carecía dos recursos dos grandes avións. Por tanto, se quería continuar, tíñame que enfrentar cos Pirineos. E estaba xa decidido, mais...o aeroplano perdía moita altura. Cando voaba a uns 3.000 metros, houbo un momento no que descendía sen poder evitalo, a cento cincuenta metros por minuto, por causa da neve, que cada vez se solidificaba máis e aumentaba en cantidade sobre o aparello. Nen sequera podía chegar xa a Compostela, xa que nesas condicións, adentrarme no interior era aínda máis perigoso. Por iso, pola noite estiven a procura dunha praia onde poder aterrar", comentáballe Wyatt aos xornalistas coruñeses no chalé "Villa Florida" de Antonio Couto.

     Ao chegar á altura das Sisargas, o aviador viu ao lonxe os areais arteixáns de Barrañán e de Alba, praias estas onde podía ser doado tomar terra, mais a escuridade da noite e a escasa visibilidade atmosférica non lle ofreceron seguridade e non arriscou. Aínda por riba xurdiríalle unha nova complicación: a neve comezaba a se derreter e a auga entraba no motor..."Eu voltara a separarme un pouco da costa. A escuridade da noite non me deixou visualizar unha praia adecuada para a aterraxe, de modo que entre a terra e o mar, escollín o mar. Desvieime un pouco, e foi daquela cando vin as luces do pesqueiro "Virgen del Buen Consejo". Achegueime, descendín máis e, para que me visen, din unha volta completa sobre o barco. Un par de minutos máis tarde aterrei sobre a auga pola parte de popa do pesqueiro, a uns mil metros". Eran as dúas e media da madrugada. Felizmente, os tripulantes do pesqueiro vasco decatáranse do ocurrido e non dubidaron en prestarlle auxilio ao piloto. Para saír da avioneta, Wyatt tivo que romper os cristais da porta dun dos lados da carlinga e, unha vez no exterior do aparello, deuse conta de que deixara dentro o pasaporte, polo que voltou ao interior para collelo. De novo fóra da avioneta, o estadounidense decidiu quitar toda a roupa pesada que levaba co fin de se desenvolver con maior liberdade de movemento para o salvamento. "Cando chegou o pesqueiro ata a miña posición lanzáronme un cabo un cabo que non fun quen de agarrar. Da segunda vez, o cabo quedou preso na cola do aeroplano, que aboiaba horizontalmente. Daquela, como o mar non estaba moi tranquilo, cheguei a temer unha colisión entre o barco e o avión que pudese afundir a este. E decidín lanzarme a auga polo lado contrario. Nadei uns minutos e un novo cabo chegou a min e subíronme a bordo. Unha vez a salvo, a tripulación atendeume marabillosamente, aínda que non conseguimos entendernos. Déronme coñac en abundancia, café e todo canto me podían servir. Comportáronse de maneira insuperable. Quero que expresen a todos a miña gratitude, especialmente ao patrón Manuel Barreiro Fernández. Ao fin e ao cabo, débolles a vida...", continuaba a contar o aviador norteamericano aos xornalistas coruñeses en "Villa Florida".

La Voz de Galicia, 26 de outubro de 1957

   O salvamento ocorrera a unhas vinte millas do litoral de Arteixo. Posteriormente, os mariñeiros vascos amarraron a avioneta ao "Virgen del Buen Consejo" e emprenderon marcha cara á Coruña, que era o porto máis próximo. O accidente de Wyatt fora seguido con enorme expectación pola prensa dos Estados Unidos. De feito, a axencia "Reuter" puxérase en contacto cos medios herculinos para conseguir o rápido envío de fotografías, tal como fixeran a "Associated Press", que desprazara á cidade os seus correspondentes en Madrid, e a prestixiosa revista "Life", que naqueles derradeiros meses de 1957 difundira unha reportaxe fotográfica da Coruña nas súas páxinas.

     Naqueles días, o mércores 23 de outubro, a zona da Marina tamén sería testemuña dun novo acontecemento aeronáutico despois de que un helicóptero sobrevoara por primeira vez A Coruña. O aparello, que pertencía á Royal Navy, procedía do portaavións "Eagle", que estaba atracado no porto de Vigo. Nese voo inicial, viaxaran a bordo o alcalde Alfonso Molina, que falecería en Brasil en novembro do ano seguinte, o xornalista Enrique Mariñas, Cristino Álvarez e Alberto Martí, fotógrafo que aproveitaría a ocasión para inmortalizar a cidade por primeira vez dende o aire, aterrando nas inmediacións do Náutico, ás 11.30 da mañá (Galiza non contaría cun helicóptero ata o 21 de marzo de 1973, data na que tomou terra no aeroporto de Alvedro un aparello que tería base permanente na Coruña e a finalidade de cumprir as funcións de salvamento nas costas galegas).

O helicóptero do portaavións "Eagle" (Alberto Martí)

     William Richard Wyatt, o aviador estadounidense, permanecería unha semana no domicilio de Antonio Couto en Monelos, viaxando finalmente a Londres no destrutor "Corunna", que zarpaba do porto coruñés ás nove da mañá do sábado 26 de outubro de 1957 transportando a bordo a pequena avioneta, unha avioneta que curiosamente chegara a Coruña en barco e abandonaba a cidade do mesmo xeito!
 

O SINISTRO DO IATE INGLÉS "NAUJA" EN BARRAÑÁN EN 1985

Imaxe de Nuria Ferro en 1985 co "Nauja" ao fondo

    En setembro do ano 2016 a miña amiga Cristina Mosquera envioume unha fotografía na que aparece súa curmá Nuria Ferro, daquela unha cativa de poucos anos, unha imaxe na que tamén se podía ver, xusto detrás de Nuria, un pequeno navío embarrancado na praia arteixá de Barrañán.

     Nada máis recibir o whatsapp de Cris, a curiosidade e a afección que sinto polas cousas do mar empurráronme cara unha investigación na procura de datos sobre esa embarcación, indagacións que se alongarían durante bastante tempo xa que o vestido da cativiña da foto era a única pista que tiña, prenda que parecía indicar que era primavera ou verán no momento de ser tomada a imaxe. Pois ben, a pesar da dificultade engadida de non poder concretar se naquela hora Nuria tiña 2, 3 ou 4 anos, recentemente souben que aquel navío era o Nauja, un iate de bandeira británica que embarrancara no areal de Barrañán a mediados dos anos oitenta.

     A historia daquel sinistro principia nos últimos días de setembro de 1985, días nos que o Nauja facía travesía dende Brest (Francia) a A Coruña con tres homes a bordo: Jensen Svend, patrón da embarcación, e os seus dous fillos Jens e Carl, todos eles de nacionalidade dinamarquesa. Na noite do xoves 26, cando xa navegaban por augas coruñesas, a densa néboa e o forte mar que azoutaba naqueles momentos o noso litoral, unido ao total descoñecemento da costa, fixo que Jensen Svend pensara, segundo informaban os medios da época, que a enseada de Barrañán era o porto herculino, un Jensen ao que posiblemente tamén confundiran as luces das casas próximas ao areal arteixán.

O Nauja en Barrañán (La Voz de Galicia, 28 de setembro de 1985)

   Con certas precaucións o mariño dinamarqués foi achegándose a terra ata que o iate tocou fondo en Barrañán, lugar onde o mar, que rompía con bastante forza, provocaría o escoramento da embarcación. A voz de alarma do embarrancamento daríaa un mozo de Caión que traballaba no Club Náutico da Coruña, mozo que cando voltaba para o seu domicilio na vila mariñeira, despois da súa xornada laboral, detívose xunto aos ocupantes de dous coches que observaban dende a estrada a extraña situación do barco. O traballador do Náutico, que se percataría de contado da gravidade do que estaba acontecendo, daría aviso inmediatamente á Garda Civil, e éstos á Cruz Vermella do Mar, saíndo rápidamente da base desta institución na Coruña unha ambulancia e varios equipos de mergulladores cara a Barrañán. Mentres tanto, durante os minutos que tardou en chegar ao litoral de Arteixo o equipo de rescate, os faros de dous Land Rover da Garda Civil alumeaban a zona do sinistro, iluminación que posteriormente faría posible o salvamento dos tres náufragos dinamarqueses.

     Nada máis chegar a Cruz Vermella a Barrañán, pese ás dificultades do mar, un membro do grupo de rescate sería quen de achegarse nunha pequena embarcación de salvamento, unida a terra por un cabo, ata o iate embarrancado. Mais, unha vez a bordo, para a súa sorpresa, os tripulantes do Nauja resistíanse a abandonar o barco convencidos na idea de que non corrían ningún tipo de perigo. Finalmente, Jensen Svend accedería a descender á balsa e a ser rescatado. O salvamento dos seus fillos, dada a excitación nerviosa de ambos, sería máis laborioso. Naquel momento o barco sinistrado estaba a uns vinte metros de terra e, ao romper con tanta forza o mar, os dous mozos sentíanse máis seguros a bordo do Nauja. Dende terra, Jensen Svend entendíase a grandes voces cos seus fillos Jens e Carl quenes, finalmente, serían convencidos da conveniencia de abandonar o iate, como así farían pouco antes das tres da madrugada, hora na que serían trasladados a A Coruña na ambulancia da Cruz Vermella.

La Voz de Galicia, 28 de setembro de 1985

   Hospedados na Casa do Mar, xa que non necesitaran asistencia médica, na mañán do día seguinte os tres náufragos trasladaríanse de novo a Barrañán para recoller algunhas das súas pertenzas e facer un recoñecemento do casco do Nauja e, tras unha primeira comprobación, todo parecía indicar de que existían moitas posibilidades de lograr o seu reflote xa que embarrancara enriba dunha cama de area e non sufrira danos considerables.

      A Santa Cruz, a empresa de Arteixo encargada do reflotamento, empezaría as labores o sábado 28 de setembro, día no que unha pala mecánica retirou area dos arredores do casco do buque. Aproveitando a preamar de entre as catro e as cinco da tarde, intentaríase retirar o iate da súa situación, feito que non se podería levar a cabo dados os medios cos que contaba a empresa: o remolcador David e a embarcación Santa Cruz 2. O segundo intento produciríase na preamar do día seguinte, domingo 29, intento que tampouco daría resultado positivo xa que, na metade da operación, rompería un cabo de remolque.

     Á terceira iría a vencida! Por fin, durante a madrugada do martes 1 de outubro, coincidindo coa preamar o remolcador do porto da Coruña Sertosa 9, verdadeiro artífice do rescate, e o Santa Cruz 2 lograrían poñer ao Nauja a flote, iate que posteriormente sería trasladado ao peirao do Arzobispo Xelmírez do porto coruñés, onde se lle faría unha inspección xeral ao casco determinando que non sufrira ningún tipo de dano. 

     Uns días máis tarde, cando a choiva alzaba o telón do outono de 1985, Jensen Svend e os seus dous fillos Jens e Carl abandonaban a cidade da Coruña para continuar singradura oceánica cara o porto portugués de Leixoes... mantendo nas súas retinas os azuis profundos e cimas de espumas brancas das augas de Barrañán!

A TEMPADA DO ATLÉTICO ARTEIXO EN 2ª DIVISIÓN B

     Seguramente que a Fernando Insua e a Eduardo de Martís, os artífices da fundación do Atlético de Arteixo aló polo ano 1949, nunca se lles pasou pola cabeza que o equipo dos seus amores chegaría a xogar algún día na Segunda División B, polo que é probable que dende o ceo aínda se estean frotando os ollos de ver cumprido ese soño, o mesmo que Paco Rabuñal e Lisardo Campos, lendarios presidentes da entidade arteixá que tampouco poideron ver en vida ao seu querido Atlético na categoría de bronce do fútbol estatal nin, no caso de Paco, ver o debut do seu neto David nela.

     O cadro da camiseta branca e vermella, despois de competir ao longo da súa historia nas diferentes divisións rexionais, conseguira ascender por primeira vez á Terceira División na campaña 1998/99, mais a estadía nesta categoría sería efímera xa que, ao finalizar o curso, descendería de novo á Preferente, onde permanecería dous anos máis. O Atlético volvería a ser equipo de Terceira na campaña 2001/02, na que ocupa o 12º posto da táboa clasificatoria antes de ser 3º na seguinte, a 2002/03, praza que lle daba dereito a xogar o play off de ascenso a Segunda B no que se enfrontaría ao Oviedo, ao Navalcarnero e ao Palencia, que sería o equipo que finalmente ascendería. E chegamos a tempada 2003/04. Os arteixáns acaban a competición ligueira subcampións con 73 puntos, só por detrás do Cerceda, que fixera 76. Entran de novo na fase de ascenso na que eliminan, na ronda inicial, ao Pinto madrileño antes de facer o propio co histórico Oviedo, a quen superarían nunha inesquecible eliminatoria polo valor dos goles en campo contrario (1-0 e 2-3). O Atlético Arteixo era equipo de Segunda B!

Deporte Campeón, xuño do 2004

     O espíritu daquela eliminatoria, na que 3.000 aficionados abarrotaran o Ponte dos Brozos para recibir ao Oviedo, continuaba intacto un mes despois nas expectativas dos seareiros do Atlético, que volvían ao estadio con motivo da presentación do novo equipo de Segunda B. A directiva, presidida naquela altura por Manuel Rábade, confiaba lograr a permanencia co técnico da pasada campaña, o ex futbolista do Deportivo Carlos Brizzola, un adestrador que seguiría contando cos pesos pesados do ano anterior, é dicir, os Repi, Cardelle, Juanjo, Adolfo, Manolo, Félix, Marcos Suárez e a tripleta protagonista do ascenso, o meta José Ramón, inexpugnable en todo o play off; Carlocho, autor do 1-0 no Ponte dos Brozos contra o Oviedo; e Pugui, bigoleador no Carlos Tartiere. Para o obxectivo da permanencia chegarían reforzos como o vigués Yahvé Prieto; o ex futbolista do Betanzos Ricardo; o arxentino Esteban Trasancos, que ascendera co Pontevedra á Segunda División; o arousán Miguel; o ceutí Santaella, que xogara en Primeira División co Sevilla na tempada 95/96; o ex do Compostela Bermúdez; o asturiano Parra, antigo futbolista do Vilarreal e do filial do Valencia; o vasco Jonathan Martín “Granada”, que chegara ao Arteixo procedente do Oviedo; o ribeirense Jorge Parada; e o ex dianteiro do Deportivo Javier Manjarín que, por aqueles días, xa era un veterano de 35 anos.

 

      O debut do Atlético na Segunda B producíase o 29 de agosto do 2004, nun partido disputado en Arteixo diante de todo un Rayo Vallecano. Naquel histórico primeiro choque na categoría, o conxunto arteixán formara con José Ramón; Repi, Cardelle, Carlocho, Juanjo; Yahvé, Manolo, Adolfo, Félix (Pugui 79´); Lemos (Ricardo 68´) e Marcos Suárez. O cadro local adiantaríase no marcador no minuto 15 por medio do seu dianteiro Marcos Suárez, mais o Rayo daríalle a volta ao enfrontamento con dous tantos de Geni, que lle darían a victoria aos vallecanos por 1-2. Unha nova derrota ante o Atlético de Madrid B, daría paso ao seu primeiro punto, que conseguirían en Arteixo ante o Vecindario (0-0). Mais o que tardaría en chegar sería a primeira victoria, un triunfo que a afición arteixá non vería ata a xornada 11, que foi cando o Atlético se impuxo ao San Sebastián de los Reyes por 2-1, cun gol dos madrileños en propia porta e outro de Santaella, victoria que os de Brizzola repetirían por idéntico marcador, e tamén como local, quince días despois ante o Castillo con goles de Adolfo e Yahvé. Estes serían os únicos dous triunfos do cadro arteixán en toda a primeira volta, na que tamén acadaran oito empates e nove derrotas que lle outorgaban un pobre bagaxe de tan só 14 puntos.

      Mediada a tempada as cousas, deportivamente falando, non pintaban nada ben e por riba os integrantes da plantilla empezarían a ter dificultades para cobrar as súas nóminas no mes de decembro. Tres meses despois os problemas económicos seguían sen solucionarse, feito que levaría aos futbolistas do Atlético a tomar a determinación, en sinal de folga, de non adestrase durante boa parte da segunda volta. Como alivio económico, ata o R.C. Deportivo da Coruña se prestara a disputar un partido solidario para contribuir a pagar, coa taquilla, parte da débeda que sufrían os xogadores do Arteixo, partido que se xogaría no estadio de Riazor diante dunhas 2.000 persoas e que o Depor gañaría por 6-0.

     A falta de traballo semanal empezaría a acusarse de xeito notable nos resultados xa que, dende o mes de marzo ata o remate da campaña, o cadro arteixán colleitaría once derrotas e dúas victorias, a última delas conseguida na derradeira xornada no Ponte dos Brozos por 3-1 ante o Mallorca B, que serviu para despedirse dun xeito digno da categoría diante da súa afición. Os resultados do Atlético Arteixo naquela campaña 2004/05 foron os seguintes:

1. Atl. Arteixo-Rayo Vallecano: 1-2 (Marcos Suárez 15´)

2. Atl. Madrid B-Atl. Arteixo: 3-0

3. Atl. Arteixo-Vecindario: 0-0

4. Las Palmas-Atl. Arteixo: 4-0

5. Atl. Arteixo-Fuerteventura: 2-2 (Santaella 4´, Pugui 77´)

6. Lanzarote-Atl. Arteixo: 1-0

7. Atl. Arteixo-Ourense: 0-1

8. Celta B-Atl. Arteixo: 0-0

9. Atl. Arteixo-Alcorcón: 2-2 (Pugui 4´, Carlocho 37´)

10. Navalcarnero-Atl. Arteixo: 0-0

11. At. Arteixo-San Sebastian de los Reyes: 2-1 (p.p 28´, Santaella 77´)

12. Leganés-Atl. Arteixo: 3-0

13. Atl. Arteixo-Castillo: 2-1 (Adolfo 73´, Yahvé 91´)

14. Universidad Las Palmas-At. Arteixo: 2-1 (Yahvé 35´)

15. Atl. Arteixo-Pájara Playas: 2-2 (Granada 8´, Marcos Suárez 76´)

16. Alcalá-Atl. Arteixo: 0-0

17. Real Madrid B-Atl. Arteixo: 1-0

18. Atl Arteixo-Fuenlabrada: 2-2 (Marcos Suárez 37´, Santaella 93´)

19. Mallorca B-Atl. Arteixo: 1-0

20. Rayo Vallecano-Atl. Arteixo: 2-1 (Marcos Suárez 70´)

21. Atl. Arteixo-Atl. Madrid B: 2-2 (Marcos Suárez 10´, Carlocho 44´)

22. Vecindario-Atl. Arteixo: 0-0

23. Atl. Arteixo- Las Palmas: 1-3 (Carlocho 69´)

24. Fuerteventura-Atl. Arteixo: 0-1 (Yahvé 65´)

25. Atl. Arteixo-Lanzarote: 1-1 (Marcos Suárez 80´)

26. Ourense-Atl. Arteixo: 5-1 (Yahvé 17´)

27. Atl. Arteixo-Celta B: 3-4 (Adolfo 10´, Yahvé 25´, Pugui 53´)

28. Alcorcón-Atl. Arteixo: 3-0

29. Atl. Arteixo-Navalcarnero: 2-0 (Yahvé 71´e 82´)

30. San Sebastián de los Reyes-Atl. Arteixo: 2-0

31. Atl. Arteixo-Leganés: 0-4

32. Castillo-Atl. Arteixo: 2-1 (Carlocho 76´)

33. Atl. Arteixo-Universidad Las Palmas: 0-2

34. Pájara Playas-Atl. Arteixo: 2-0

35. Atl. Arteixo-Alcalá: 0-1

36. Atl. Arteixo-Real Madrid B: 2-4 (Félix 28´, Yahvé 45´)

37. Fuenlabrada-Atl. Arteixo: 3-0

38. Atl. Arteixo-Mallorca B: 3-1 (Pugui 5´, Marcos Suárez 22´e 85´)

      Naquela histórica tempada en Segunda División B, que era a primeira na que un equipo da nosa zona competía nesa categoría, o Atlético Arteixo finalizaría o campionato na derradeira posición da táboa clasificatoria, con tan só 26 puntos, a nada máis e a nada menos que á frioleira de 18 da salvación. Máis con todo, para a afición arteixá sempre quedará o recordo de ver pasar polo Ponte dos Brozos a equipos como os históricos Rayo Vallecano e Las Palmas; o Leganés, que dez anos despois chegaría a ser equipo de Primeira División; ou os filiais do Celta, do Atlético de Madrid e do Real Madrid, clubes nos que se estaban formando algunhas das futuras estrelas da Liga española. Co Celta B viñeran a Arteixo futbolistas da talla de Sergio Álvarez, andando no tempo meta titular do primeiro equipo celeste, ou Roberto Lago, que tamén xogaría en Primeira co clube olívico e co Xetafe. Co Atletico de Madrid B os aficionados arteixáns poideron ver en acción no Ponte dos Brozos a Mario Suárez, un futbolista que non tardaría en debutar en Primeira cos colchoneiros e que posteriormente faría carreira en equipos como a Fiorentina, Watford ou Valencia. Mais sen dúbida algunha, o caso máis chamativo fora o daquel Real Madrid B que gañara por 2-4 en Arteixo o 14 de maio de 2005 pois, o seu once titular, estaba formado por Diego López; Sergio Alejandro, Arbeloa, Paredes, Palencia; Trashorras, Javi García, Rubén De la Red, Juanfran; Soldado (autor dun hat-trick) e Barral...futbolistas que, na súa maioría, non tardarían en dar que falar no fútbol estatal.

   

Manolo Felípez

     Esta campaña 2004/05 tamén fóra moi especial para Manolo Felípez, David Rabuñal, Josiño Gómez e David Figueroa, catro dos nosos xogadores que debutaron en Segunda División B naquel curso vestindo a camiseta do Atlético Arteixo. Manuel Alejandro Felípez Collazo, nado en Caión o 2 de setembro de 1971, empezara a darlle as primeiras patadas a un balón no equipo da súa vila natal, o Club do Mar, entidade coa que sendo aínda xuvenil debutaría na Liga da Costa xogando xunto a seu curmán Repi e, entre outros, os irmáns Collazo, tamén familiares seus xa que son curmáns de súa nai María del Carmen. Manolo permancería no cadro caionés ata que na tempada 1990/91 fichou no Betanzos que, naquela hora, era equipo de Terceira División. Quico Vilanova, de quen xa falamos en capítulos anteriores deste libro, levaríao para o Laracha na campaña seguinte, a 91/92, que foi o curso no que o conxunto da camiseta verde e vermella gañou a Copa da Coruña e conseguiu ascender, despois de coroarse campión do grupo primeiro da Primeira Autómica, á Preferente. O seu bo traballo como centrocampista de corte defensivo, levaríao a recibir a oferta do C.D. Lugo de Xulio Díaz para xogar en Segunda División a tempada 92/93. Manolo faría a pretempada cos da muralla mais, despois de que lle falaran da posibilidade de ir cedido ao Lalín, ao Vilabés ou ao Burela, acabaría rexeitando a oferta e seguiría xogando na Preferente co Laracha durante dous anos máis. Con 23 anos asina co Bergantiños, cadro no que xoga en Terceira División a tempada 94/95 xunto ao seu veciño de Caión Pea. Un parón dun ano por mor dos seus estudios universitarios de maxisterio, darían paso á súa fichaxe no Atlético Arteixo, co que xogaría dúas campañas en Preferente e unha en Terceira. Na tempada 1999/2000 asina co Betanzos, conxunto no que permanecería catro anos ata que fichou de novo no Atlético Arteixo. Nesta segunda etapa na vila do Bolaños, o caionés defendería a camiseta branca e vermella do cadro arteixán durante dúas campañas: a 2003/04, que foi na que o Atlético quedou subcampión de Terceira División, e a 2004/05, a do seu debut en Segunda División B, categoría na que xogaría un total de 17 partidos. E xa na seguinte, na 2005/06, colgaría as botas con 35 anos xogando en Terceira co Bergantiños. Na actualidade Manolo é profesor de Educación Física no CEIP Salgado Torres da Coruña e forma parte do ornanigrama das categorías inferiores do R. C. Deportivo.

      David Rabuñal, Josiño Gómez e David Figueroa, os outros tres futbolistas de Arteixo e A Laracha dos que falábamos anteriormente, foron os únicos rapaces do filial do Atlético aos que Carlos Brizzola lles daría a oportunidade de debutar en Segunda B co primeiro equipo, facendoo os tres de xeito testimonial. 

 

      Neto de Paco Rabuñal, un dos presidentes lendarios da entidade branca e vermella, David Rabuñal Ramos nace o 7 de maio de 1983 en Arteixo, localidade na que empezaría a xogar ao fútbol nas categoría inferiores do Atlético, polas que iría pasando ata chegar ao Arteixo B. Xogando habitualmente como lateral dereito, David sería un dos mellores futbolistas do filial na campaña 2004/05, na que o cadro adestrado por Furoco acadara o subcampionato ligueiro no grupo 1º da Segunda Rexional. O seu bo traballo no segundo equipo, no que tamén estaba seu irmán Alberto, non pasaría inadvertido para Brizzola, que lle daría a oportunidade de disputar os seus primeiros minutos en Segunda B o 10 de abril do 2005, no partido da xornada 31 que o Arteixo perde 0-4 no Ponte dos Brozos ante o Leganés, choque no que David Rabuñal saltou ao campo no minuto 85 sustituíndo a Pugui. Rematada a tempada, e despois de que a entidade arteixá perdera dúas categorías consecutivas, unha por descenso deportivo e outra por descenso administrativo por impago aos seus xogadores, o plantel do filial sería o encargado de competir na Rexional Preferente, entre eles David, que poñería fin a súa traxectoria deportiva ao remate da campaña 2006/07 por mor dun grave lesión no seu xeonllo dereito.

  José Manuel Gómez Castro “Josiño”, nado en Loureda o 4 de abril de 1982, pasaría por todas categorías inferiores do Arteixo antes de facelo, no último ano de xuvenil, no Victoria da Coruña, cadro co que participaría na Liga Nacional. Josiño voltaría posteriormente ao Atlético para reforzar ao filial e debutaría en Segunda B co primeiro equipo o 1 de maio do 2005, no partido da xornada 34 que o Arteixo perde 2-0 nas illas Canarias contra o Pájara Playas, enfrontamento no que entraba no céspede sustituíndo a Santaella no minuto 78. Na campaña 2005/06 o rapaz de Loureda xogaría en Preferente formando parte do primeiro equipo do Arteixo que xogou na Preferente e, unha vez rematada a súa estadía no Ponte dos Brozos, defendería dúas tempadas a camiseta do Paiosaco e outra, a 2012/13, a do Larín, que foi o seu último equipo como xogador federado.

  David Figueroa Capelán, nado en Paiosaco o 5 de xaneiro de 1983 é fillo do lendario Zalo, ex xogador do Campanal de Loureda, Atlético Arteixo e do Paiosaco, que foi onde David empezaría a dar as primeiras patadas ao balón na categoría infantil. Posteriormente ficha no Ural, cadro co que xoga na división de honra de cadetes antes de dar paso a súa etapa no Atlético Arteixo, onde sucesivamente iría pasando polo xuvenil, filial e primeiro equipo. Co Atlético debuta en Segunda B o mesmo día que o seu compañeiro do Atlético B Josiño, choque contra o Pájara Playas no que sustituiu a Granada no minuto 91. Tralo seu debut en Segunda B, na campaña seguinte, a 2005/06, o fillo de Zalo tamén xogaría en Preferente formando parte do primeiro equipo do Arteixo, entidade que abandonaría para fichar no Larín, onde permanecería ata o 2009, que foi cando David Figueroa se retirou do mundo do fútbol.

David Rabuñal, Josiño Gómez, e David Figueroa, os tres xogadores do filial que debutaron en 2ª B

  Outra das curiosidades daquela tempada 2004/05 na que o Atlético disputou a Segunda B, é que algúns dos futbolistas que formaban parte do plantel branco e vermello que non eran naturais nin de A Laracha nin de Arteixo, botarían raices no concello arteixán establecendo o seu domicilio nel. Este sería o caso de Alejandro Cerecedo “Aless”; Félix García; o vasco Jonathan Martín “Granada”, que despois da súa etapa en Arteixo convertiríase nun tratamundos ao xogar en equipos como o Pájara-Playas, Fuenlabrada, Mérida, Puertollano, Granada, Melilla ou o Zamora; e Carlocho, que tralo descenso do Arteixo xogaría en Segunda División co Racing de Ferrol e en Segunda B en clubes como a Gramanet ou o Ceuta. Andando no tempo, Carlocho volvería a ser futbolista do Arteixo, conxunto no que colgaría as botas e no que se convertiría, na tempada 2015/16, no seu adestrador formando tándem con Marcos Suárez, outro ex da casa.

HEMEROTECA

La Voz de Galicia, 27 de marzo de 1931

OS "GOLPES DE MAR" DE ANTÓN CASTRO

     Hai case corenta anos que o mar chegou a Aragón. Fíxoo da man de Antón Castro, un rapaz de Arteixo que en 1978 viaxa a Zaragoza fuxindo da mili porque escoitara que alí había un grupo de obxectores de conciencia. Aquel mozo, ao que súa nai chamaba "Planetas" porque fabulaba a todas horas, empezaría a traballar na vendimia en Cariñena (Zaragoza) e, posteriormente, nun bingo da capital maña, cidade na que o noso protagonista coñecería ao amor da súa vida: Carmen Gascón. 

     Ao par que a parella ía incrementando xenerosamente a natalidade aragonesa con cinco fillos, tres cativos e dúas cativas que, andando no tempo, convertiríanos en avós de tres netos (e outro en camiño), Antón, movido pola curiosidade infinita acadaría de contado un doutoramento en algo que hoxe xa case non existe: escoitar. Xenerosidade, memoria e sempre atento a toda manifestación cultural, o escritor arteixán (Lañas, 1959) non tardaría en converterse en xornalista e nun narrador único, portentoso... empezando a darlle forma a algunhas anotacións que se agochaban na súa prodixiosa imaxinación, algunhas delas escritas no papel de estreza que envolvía os cartóns do bingo no que traballara ao pouco de chegar a Zaragoza.

   Tras escribir varias obras relacionadas coa súa terra de adopción, daría paso a outras nas que Arteixo sería a súa fonte de inspiración vertebrando o municipio como ninguén o fixera antes: Armentón, Anzobre, Barrañán, Lañas… Baladouro. Foi aí cando descubrimos a personaxes da súa infancia como María da Nacha, que presumía de ter visto o demo e seica se alimentaba de sangue de polo e bebía auga de salamántigas e ortigas; a dun tío seu, que estaba recluído no manicomio e que cando lle concedían permisos temporais pasaba algunhas tempadas na súa casa e durmía onda Antón deitado sobre un xergón; ou a dun afiador ourensán que nada máis chegar á vila reunía aos nenos e nenas e relatáballes ata o máis mínimo detalle de todos os crimes habidos e por haber en Galiza. Tamén soubemos dos partidos do Peñarol de Lañas; dos combates de boxeo que vía pola televisión xunto ao seu pai, un home que puxera fóra de combate en Melilla ao mítico Max Azagra, varias veces campión de España dos pesados; ou das lembranzas mariñas vividas en Valcovo, Barrañán ou Combouzas, onde se ten bañado ducias de veces entre golfiños. 

     A salitre oceánica chegaba, deste xeito, ás terras aragonesas con traballos como A lenda da cidade asolagada (Xerais, 1995); Vida e morte das baleas (Espiral Maior, 1997), publicacións nas que recrea o mundo máxico do seu lugar de nacemento; ou El álbum del solitario (Destino, 1999), libro de topografía sentimental na que aparecen moitos amigos enmascarados dun Antón que nos relata a historia dun adolescente que vive en Lañas e que posteriormente se traslada á vila arteixá. Mais co libro que definitivamente o autor arteixán levou o mar a Aragón foi con Golpes de mar. 

Con Antón Castro no verán do 2015

    O primeiro borrador deste volume remóntase a 1986, hai agora pouco máis de 30 anos. Estaba redactado en galego, a man e sobre o papel de estraza de envolver os cartóns do bingo no que Antón traballaba naquela altura. Algúns dos contos daquel borrador viron por primeira vez a luz no libro Vida e morte das baleas que editara Espiral Maior en 1997. Posteriormente, no 2006, xa baixo o título de Golpes de mar, a editorial Destino xuntaría sete daqueles contos xunto con outros nove nunha edición que se esgotaría rapidamente e que nunca sería reeditada ata que agora, unha década despois, Ediciones del Viento volve a fletar de novo estos contos aos que o noso escritor suma catro textos novos dos que, para a miña fortuna, nun acto de verdadeira xenerosidade, Antón agasalloume coa dedicatoria nun deles, o titulado El piano del naufragio.
     Así pois, algo terá este mundo de palabras cando trinta anos e cinco edicións despois, os Golpes de mar volven a revivir! Ide correndo a comprar o libro! Agradecerédesmo toda a vida!


    

O "CORPUS" DE MONTEAGUDO E ALGUNHAS LENDAS DA PARROQUIA

Hoxe, xoves 15 de xuño, é o día do Corpus e, por iso, ímoslle facer unha pequena homenaxe á parroquia de San Tomé de Monteagudo, parroquia que se consultamos o  "Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal" que o historiador e político afrancesado español Sebastián de Miñano y Bedoya publicou no ano 1829, aparece sobre ela a seguinte información: 

Monteagudo (San Tomé de). En lugar del art. inserto en el Diccionario, léase con más confianza el siguiente que nos ha remitido el señor don Hilarion Pazos. Es de la prov. de la Coruña, juridsd. de Herboedo, arz. de Santiago, arcip. de Faro: J.O., 121 vec., 522 hab.; I parr. y I capilla. Se compone esta felig. de las ald. de Freon, Casaldegas, Cachada, en donde hay una venta; Ivia de arriba, Ivia de abajo, Rocha, donde hay otra venta, Barreiros, Batan, Piñeiro, Ramilo, Casa-Nova, Gomesende, Corteo, Filgueira, Miron, Teijoeira, Esquipa, en donde hay otra venta; Freijal, Beiga é Iglesario antiguamente Mosteiro. Esta parr. tiene una figura irregular, sit. sobre unos montes y en medio un cerro bastante elevado que es del que regularmente tomó su denominación. Conf. por N.  y parte de N.E. con la parr. de Santa Eulalia de Chamín y por el resto de este rumbo con la de San Pedro de Armen ton; por E.  con la de Santa María de Leston, por S. con la de Santa María de Toras, por S.O. y mayor parte del O. con las de San Julian de Lendo y Santa María de Noicela; y por N.O. con las de Cayon  y San Pedro de Sorrizo. Tiene de estension 1/2 leg. de N. a S., y poco mas de E. a O. En ella hay 1,200 ferrados de tierra labradía y lo menos 4,000 de montes. La bañan 2 riachuelos denominados Entrambas-Aguas y Das Vias. En el centro de la parr. se hallan los montes de Freijal, Beiga, Monteagudo, Sande y el de la Estrella, y á la parte E. los del Corazon, Pozo Fabian y Piedra Parromeyra. Esta parr. y su unida Santa Eulalia de Chamin, constituyen una vicaría que provee la Real colegiata de la ciudad de la Coruña. La de San Tomé de Monteagudo fué antiguamente monasterio de Benedictinos, que despues pasó á dicha colegiata en virtud de permuta que los monges hicieron antes del concordato con los canónigos dando estos a aquellos el prorato de Cambre anejo al Real monasterio de San Martin de Santiago, y aun el L. del Iglesario conserva el nombre de Mosteiro que en lengua provincial equivale á Monasterio. Los diezmos los lleva el cabildo de la Real colegiata de la Coruña. La capilla con la advocacion de la vírgen de la Estrella, está sit. en la cumbre de una altura que domina toda la parr. Prod su térm. 750 fan. de trigo; 1,395 de maiz; 100 de habas; 7 1/2 de avena; 200 quintales de patatas y 10,000 libras de lino. Ind. 10 molinos de agua y 7 telares para lino. Dist. 2 leg. de la Coruña, 5 de Betanzos, 7 1/2 de Santiago, 3 de Malpica y 1 de Cayon. Contr. 1080 rs. por encab.; 1,402 por utensilios: 780 por camino; 105 por comercio y 38 por octavilla. Esta parr. y las 5 restantes que forman el partido, reparten entre sí 365 rs. para diputado general y 260 para procurador de provincia.

    Esos montes ... "de Freijal, Beiga, Monteagudo, Sande y el de la Estrella, y á la parte E. los del Corazon, Pozo Fabian y Piedra Parromeyra", dos que fai alusión no seu diccionario Sebastián de Miñano y Bedoya, montes coñecidos hoxe como dos Carballos, dos Calvos, O Picoto da Veiga, o Picoto de Monteagudo, o monte da Estrela ou o monte da Ibia, serían xerme de numerosas lendas e contos populares que aínda hoxe, despois de tanto tempo, circulan pola parroquia. Disques e seicas de veciños que darían lugar a historias de cabaleiros e de meigas que tamén constituen parte da riqueza desta parroquia.

     Unha destas lendas, coñecida pola "pedra da vella", dinos que hai moitos, moitos anos do Noso Señor, en Monteagudo vivía unha vella meiga á que os veciños da parroquia, cando souberon das súas meiguerías, decidiron botala fora das súas terras. Acovardada por este feito a meiga acabaría refuxiándose no monte, onde seguiría levando a cabo os seus meigallos. Foi entón cando a veciñanza de Monteagudo decidiría queimar o monte e a vella, ao verse atrapada polo lume, convertiría todo en pedra. Na actualidade, se es dos que vai ao monte e o examinas cuidadosamente, aínda podes ver a aquela meiga convertida en pedra, mentres intentaba librarse do lume...ou iso din, claro!

  Outra das lendas desta parroquia, fálanos dunha fermosa moza de longos cabelos louros que pasaba moito tempo na soidade dos montes de Monteagudo. Un día volveu á casa cun engaiolante colar pendurado do seu pescozo, feito que encheu de carraxe á súa nai, que lle preguntou quen lle dera aquela xoia. A rapaza contestoulle que lla dera un cabaleiro que pronto a levaría con el.  Diante disto, a nai prohibiríalle á rapaza saír da casa mais,  pese as advertencias da súa proxenitora, a moza voltaría ao monte e desde entón non se soubo máis nada da fermosa loura. O único que se atopou foi o colar pendurado dunha árbore que seica representaba a alma daquela rapaza das penas do demo...ou iso din tamén, claro!

 

    Fora xa de lendas e adentrándonos xa na vida real, como vos dicía ao inicio desta crónica, hoxe é o día do Corpus Christi (en latín Corpo de Cristo), unha festa da igrexa católica destinada a celebrar a Eucaristía. A súa principal finalidade non é outra que a de proclamar e aumentar a fe da igrexa na presenza de Cristo no Santísimo Sacramento. A súa celebración lévase a cabo o seguinte xoves ao oitavo domingo despois do Domingo de Resurrección, é dicir, 60 días despois dese día que, formalmente, é o xoves que segue ao noveno domingo seguinte á primeira lúa chea de primavera do hemisferio norte.

     En moitos puntos do planeta o Corpus é unha festa de especial relevancia, sendo día festivo oficial en certas partes de España, Alemaña e Suíza e tamén en países como Portugal, Austria, Croacia, Polonia, Brasil, República Dominicana, Bolivia, Perú ou Venezuela. Nalgúns lugares a festa trasládase, ou ben ao domingo seguinte, ou ben ao anterior, para adaptarse ao calendario laboral.

     As festas do Corpus de Monteagudo eran das de máis sona da nosa bisbarra, festas que lembramos con estas fotografías antigas cedidas por Amparo Baldomir, veciña da parroquia nada en Corteo en 1932, e coas lembranzas de Carmen Pereiro, nada en Monteagudo hai 76 anos:

"Ata os anos 50, máis ou menos, os labradores eran os que se encargaban da festa (música, pólvora...), o que se chamaba a función. Os caseiros e demais xente que non tiña cartos non colaboraban nos gastos. Cada ano ocupábase un labrador distinto. 

O baile non era sempre no mesmo sitio; quen organizaba a festa deixaba o local. Por exemplo: os de Barbeito da Ibia fixérono na eira da súa casa. Bailaban á saída da misa e pola noite. 

Á hora da misa, o labrador da función levaba unha cesta (que ía moi ben adornada) con comida (queixo, rosca e viño) para que comesen os curas e tamén un ramo de flores secas que levaban canda a procesión. Ás veces, este ramo era prestado duns funcionistas a outros.

A última das festas organizadas por labradores foi na Cachada; aquel ano actuou a orquestra Mallo e unha cantante moi famosa, a Martela. A partir de aí, foi a confraría a que se encargaba da festa; ían pedir polas portas e co que se recadaba organizábase" 

As festas do Corpus de Monteagudo dos nosos días, pouco ou nada teñen que ver coas das imaxes que nos cediu a señora Amparo, nin tampouco coas que se facían nos tempos dos que nos falou a señora Carmen mais, con todo, hoxe é un dos días grandes de parroquia e iso sempre é de celebrar...a ser posible, no Salón de Monteagudo!

FONTES:

-de Miñano y Bedoya, Sebastián. Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal. Madrid, 1829

-Rozamontes Vázquez, María. Arteixo de onte a hoxe (Volume II). Concello de Arteixo, 2003.