Xa
temos falado nalgunha ocasión das tabernas, os establecementos de
antano nos que tanto se podía comprar un paquete de café, coma un
saco de millo ou botarlle unha cunca de viño. Pois ben, aqueles
locais nos que os homes entraban a tomar a copa e as mulleres a
comprar, a ser posible sen entrar xuntos, eran, por así o dicir, os
centros sociais dos tempos dos nosos avós e, ademais, tamén era
parada obrigada dos máis cativos, xa que alí podían mercar algunha
lambetada, que evidentemente non eran as “chuches” de hoxe en
día. Daquela as lambetadas eran os plátanos, as laranxas, os figos
pasos, as noces… Xunto cos muíños e os lavadoiros, as tabernas
tamen foron os grandes lugares de convivencia e contacto social para
a veciñanza da época, sitios de tertulia nos que se falaba de todo
o humano, das novas recentes e de contos que darían pé ao nacemento
de lendas e cantigas que, desgraciadamente, se están a perder na
actualidade.
 |
| Fachada da "Casa Trigo" |
Tabernas
populares do noso concello foron a Benitona da Lagoa; o Ferrador e o
Piñeiro de Chamín; O Salón de Monteagudo; a de Allán, a de
Moreiras e a de Amalia de Francisco, as tres na Baiuca; a de Ana e a
do Veigueiro na Carreterra Nova da vila de Arteixo (hoxe Avenida de
Fisterra); a da tía Rosa e a de Fontes, no Alto de Arteixo; a de
Chubá en Oseiro; a da Roxa en Pastoriza; a de Romanó en Loureda; a
de Pedro de Amado en Ervedíns; ou, entre outras, a Casa Trigo do
Foxo, taberna da cal falamos a continuación máis polo miúdo.
Empezando
a subir a costa de
Comiñas,
á
man esquerda,
na estrada que
vai a Larín;
para máis señas, cerquiña do centro
social da
aldea do
Foxo, atópase esta tenda que, actualmente, rexenta Pilar Naya
Vázquez, Pili para os seus amigos.
É necesario explicar ben onde se atopa, porque os que non saben que
existe pasan de largo sen nin sequera decatarse que
está alí.
Unha chapa de Coca Cola e o letreiro de Tabacalera colgado na
fachada, xusto
enriba da porta,
indica que a
Casa Trigo
é un establecemento autorizado para a venda do tabaco. Nada
máis entrar sentimos a mesma sensación que acontece cando
pisamos
o Bar Insua, o popular Muiñeiro de Arteixo, xa
que ambos son dos
poucos lugares do
concello
nos que as innovacións pasaron
de largo. É
difícil explicar como o
puideron facer. Ata
custa crer que fora posible. Mais
o certo é que o Insua e a de Trigo son lugares ben axeitados para
soñar como sería a vida nas tabernas de antes.
 |
| Interior da "Casa Trigo" |
As
dúas irmás
traballarían duro durante varios anos na Arxentina e no Uruguai e
unha delas, Josefina,
coñecería nesa
altura
a Generoso Trigo, un bo mozo da Guarda (Pontevedra) ao
que lle acabaría dando o “si quero”. Certo
tempo despois de casaren, o matrimonio faría a viaxe
de retorno á terriña xunto
a Rosa, a
irmá de Josefina, e
establecerían
o seu domicilio na
parroquia arteixá de Loureda onde,
nos
primeiros anos do pasado século,
abrirían
no
baixo da súa
casa unha
taberna á
que lle
poñen o apelido do da Guarda: Casa
Trigo.
 |
| Imaxe dos primeiros anos da "Casa Trigo" |
Nunha
época na que o bulicio do Foxo era moito maior que agora, a
situación estratéxica do establecemento, situado na vella estrada
pola que pasaban a diario as xentes da comarca de Bergantiños que se
dirixían á cidade da Coruña, faría que a taberna funcionara ben
desde o primeiro día, colaborando ademais na promoción do eixo da
economía do lugar: as populares “arteixanas”,
esos ”grandes panes de
borona (maíz) de forma piramidal que se condimentan y venden en
el lugar de Fojo,
Loureda”, que
mencionaba Uxío Carré Aldao no xornal El Ideal Gallego en marzo de
1921 e, dos que xa facía
referencia no ano 1829 o “Diccionario geográfico-estadístico
de España y Portugal” dicindo que… “los vecinos de las
aldeas de Fojo, Cancelo y Rapa se sostienen con el tráfico de la
Brona que venden en los mercados de la Coruña, dando con este motivo
bastante trabajo a muchos jornaleros”.
Van
pasando os anos. Josefina e o seu home ven con satisfacción como
aumenta o traballo e a clientela no negocio. Mais o que non aumentaba
era a familia e, dado que nunca chegarían a ter fillo algún, a súa
sobriña Leonor, a filla de Rosa, empezaría a traballar con eles na
taberna, unha Leonor que acabaría herdando o establecemento e ao
pouco casaría con Ramón Vázquez. Probablemente aqueles foron os
tempos nos que se empezou a xogar na Casa Trigo o popular xogo dos
paquetes, entretemento que a veciñanza do Foxo sería quen de manter
vivo ata o día de hoxe xogándoo, como manda a tradición, cada 8 de
setembro. Leonor e Ramón rexentarían o negocio durante os tempos da
dictadura de Primo de Rivera, da Segunda República, da Guerra Civil
e dos primeiros anos da posguerra, que foi cando empezaría a
traballar no establecemento a súa filla Leonor, máis coñecida
entre a veciñanza polo apelativo de Norecha.
Norecha
e o seu home, Manuel Naya, rexentarían a Casa Trigo durante máis de
catro décadas, ata que a súa filla Pili colleu as rendas do negocio
nos primeiros anos 90, aínda que a dicir verdade, desde nena estivo
sempre botando unha man na tenda. Licenciada en maxisterio e
sicoloxía, Pili tamén daría pasantía nun apartado da taberna a
varias xeracións de mozos e mozas de Loureda e, mentres que ela daba
as clases particulares,
contaba coa axuda na
tenda do seu home Ángel e
do
seu fillo Miguel.
E
así, coma quen non quere o conto, chegamos ao 2017. A
pesar de que os sentimentos pesan moito á hora de manter un negocio
que foi, e continúa a
ser, un auténtico
referente no Foxo e nas aldeas próximas, Pili
sopesa a posibilidade de manterse ou non ao fronte del. A
cercana xubilación, os
poucos ingresos que xa case non dan para cubrir os gastos da economía
doméstica, xunto á
loita
dos pequenos comerciantes rurais por
sobrevivir fronte ao atropelo ao que son sometidos polo empuxe das
grandes superficies comerciais, que
fai que sexa moi
difícil, case que misión imposible, manter
aberto o establecemento
cos poucos habitantes que ten o Foxo, son
os fortes argumentos que inclinan a balanza cara o peche. No outro
lado, o único
positivo, está
a satisfación que
produce o contacto
diario cos seus veciños e amigos, a
clientela de toda a vida.
 |
| Interior da "Casa Trigo" |
Así
que xa sabedes, se aínda queredes
comprar unhas mazás
ou tomar unha cervexa na
única taberna das de antes que queda no
concello de Arteixo, só tedes
que facer
unha
curta viaxe polo
interior
da parroquia de Loureda percorrendo
a Avenida de Culleredo ata o centro social do Foxo. Alí,
a poucos metros, empezades a subir a chamada
costa de Comiñas e,
á
man esquerda, tedes a Casa Trigo. Antes
de que Pili bote o
peche, aproveitade a ocasión para voltar
por uns instantes ao
pasado, aínda
que namais sexa para levar
a cabo ese costume tan
perdido nos tempos que corren de sentar ao faladoiro.
