domingo, 28 de decembro de 2014

CRONICAS DE ARTEIXO: Relatos de Xabier Maceiras

 MAN, O ALEMÁN DE CAMELLE      Era o 12 de maio de 1976. Faltábanme só oito días para cumprir seis anos. Daquela pasaba case todo o día c...

martes, 23 de decembro de 2014

CRONICAS DE ARTEIXO: Muíños

MUÍÑOS DA PARROQUIA DE SANTIAGO DE ARTEIXO



     O Catastro da Ensenada de 1752 foi un permenorizado rexistro de habitantes, propiedades, edificios, gandería, oficios e outra serie de bens que ordeou realizar o rei Fernando IV nos quince mil lugares da Coroa de Castela co obxetivo de establecer un único imposto, un cobro que non se levou a cabo por mor do forte rexeitamento da nobreza.

     O inventario deste Catastro realizado na parroquia de Santiago de Arteixo recolle un total de dez muíños: un deles estaba no Rañal, que era propiedade dun tal Juan de Orxeira (veciño de Herves, Carral). En Caldas había dous, e pertencían a Joseph Sánchez de Taibo. Os sete restantes estaban no lugar de Candame, cinco dos cales eran de Manuel García, Antonio Torreiro, Euxenio de Boedo, Jacobo López Muñiz e Francisco Rodriguez de Ulloa. Os outros dous eran propiedade dos herculinos convento de Santo Domingo e á fábrica de Santa María do Campo.

     Dous séculos despois, os muíños do Rañal, de Caldas, do Pedregal, o de Laxobre, e o do Carmelito eran os únicos nos que se podía moer na parroquia...mais pouco a pouco, aproximadamente pola década dos setenta, irían pechando as súas portas e hoxe xa só quedan deles os contos que os nosos maiores gardan na súa memoria, contos como o dos muíños do Rañal ou do Pedregal que a continuación comparto con vós.

     As instalacións do Rañal (na actualidade aínda se pode ver algo deste edificio) albergaban no seu interior dous muíños. Un deles era propiedade da coñecida como casa dos de Bastón e o outro da casa dos da Leiteira, familias que tiveron o privilexio de ter luz nas súas vivendas catro anos antes de que esta chegase ao resto da aldea do Rañal, no ano 1958, grazas a un xenerador instalado no muíño que lles permitía ter corrente eléctrica. Estas instalacións abrirían un abanico de posibilidades na aldea. De feito, un dos antigos propietarios dun dos muíños, o coñecido como o Tío Antón da Leiteira, foi a primeira persoa do Rañal en ter radio.

                                           Os muíños do Rañal na actualidade

      Republicano, poñía a todo volume Radio Pirenaica, unha emisora creada a instancias de Dolores Ibárruri, La Pasionaria, que principiou a emitir no ano 1941 desde Moscú como unha vía de información do Partido Comunista. Pese á represión da época, o Tío Antón nunca tería problemas pola súa ideoloxía, seguramente, grazas a súa amizade co secretario municipal.

     Trinta anos antes de que as familias dos de Bastón e dos da Leiteira tiveran electricidade nas súas vivendas do Rañal, nos muíños do Pedregal dábase o primeiro paso para a electrificación da vila de Arteixo, electrificación que non se completaría ata os anos cincuenta. Este histórico feito recollíao o xornal La Voz de Galicia na súa edición do 22 de xullo de 1925 onde, con motivo das festas patronais da vila, informaba que ...aparte de otros números nuevos y atrayentes, habrá una novedad de las más gratas para el pueblo: la colocación de la primera piedra para la instalación de la fábrica de electricidad, que tan necesaria es aquí, y que se instala a base del salto de agua de los molinos del Pedregal.

                                           Os antigos muíños do Pedregal

      Na actualidade, seguindo co tema da electricidade, vivimos a carón de múltiples liñas de alta tensión que saen desa empresa que ten unha enorme cheminea e que di que ten apelido galego, que está instalada en Sabón, moi perto onde outro muíño, neste caso eólico, xenera parte da enerxía que necesita Inditex para fabricar as prendas que logo reparte por todo o planeta. Pois a uns poucos metros destes lugares, no remate do paseo fluvial, segue estando o edificio dos muíños do Rañal...eso sí, pedindo a berros unha profunda rehabilitación das instalacións e do seu entorno e, sendo testemuña dos continuos verquidos ao río Bolaños.




luns, 15 de decembro de 2014

CRONICAS DE ARTEIXO: Casos e Cousas

CRONICAS DE ARTEIXO: Casos e Cousas:

A MORTE DE LESLIE HOWARD, UN DOS PROTAGONISTAS DE "FOISE CO VENTO" ("LO QUE ELVIENTO SE LLEVÓ"), NO CABO ORTEGAL

      O clásico "Foise co vento" ("Lo que el viento se llevó" para os casteláns falantes) cumpre hoxe, 15 de decembro de 2014, 75 anos desde a súa estrea, o 15 de decembro de 1939, en Atlanta (EE UU), unha cita coa gran pantalla que puxo o broche de ouro aos anos de turtuosa producción dunha das rodaxes máis ambiciosas do cinema norteamericano.

     Na actualidade, o filme forma parte da cultura popular, con frases icónicas que repiten incluso quenes nunca se sentaron a ver as catro horas que dura esta historia de amor imposible entre Scarlett O´Hara (Vivien Leigh) e Rhett Butler (Clarck Gable) nos albores da Guerra de Secesión dos Estados Unidos, frases como "A Deus poño por testemuña que nunca máis pasarei fame"; "Francamente querida, impórtame un bledo" ou, "Despois de todo, mañán será outro día".

      Pois neste 75 aniversario do clásico americano, quérovos contar unha historia dun dos actores da película: Leslie Howard, que falecería nas augas galegas, só 4 anos despois.

     O 1 de xuño de 1943, en plena II Guerra Mundial, unha patrulla de avións nazis Junkers-88 atacaba o voo 777 da KLM e derrubaba, ao norte do Cabo Ortegal (moi preto de Cedeira), o avión DC3 "Ibis", falecendo os catro membros da tripulación e os trece pasaxeiros que viaxaban nel. O curioso deste sinistro é que un destes trece pasaxeiros era unha das estrelas cinematográficas do Hollywood dourados dos anos trinta e principios dos cuarenta: o galán británico Leslie Howard, quen sempre será lembrado polo seu papel de Ashley Wilkes, o grande amor de Scarlett O´Hara en "Gone with the wind". Mais Leslie Howard non só era un dos galáns e dos actores máis cotizados da época. Fortemente comprometido coa causa dos aliados, Howard colaboraba, naquela hora, activamente no programa"Britania fálavos" da BBC, antes que os Estados Unidos entrasen en guerra, e cando Hitler estreitou o cerco sobre Inglaterra. O famoso actor decidira regresar a Londres onde, perante a incapacidade de alistarse no frente, entrégase totalmente a unha campaña de propaganda para convencer aos norteamericanos de que debían intervir en Europa, para frear o avanzo do nazismo. Nunha das súas misións como axente da Foreign Office (os servizos británicos de intelixencia), Leslie viaxa a España en abril de 1943 para, segundo a versión oficial, dar unha conferencia sobre "Hamlet" no instituto británico de Madrid. Mais o motivo real da visita, era outro ben distinto. Tiña que lle facer chegar a Franco unha mensaxe de Churchill, na que se comunicaba que se España non entraba na II Guerra Mundial para apoiar a Hitler, os aliados non se vingarían no futuro.

     O pretexto que Howard empregaría para se achegar a Franco (o ditador español desconfiaba do embaixador británico, Samuel Hoare, pois era amigo persoal do Conde de Barcelona) era a súa intención de encarnar a Cristobal Colón nun filme, e estaba previsto que o contacto fose a actriz donostiarra Conchita Montenegro, moi vinculada coa Falanxe (era a moza de Ricardo Gimenez Arnau, un alto cargo franquista) e con quen Howard mantivera un idilio durante a incursión en Hollywood da actriz vasca.

     Cumprida a misión, no día 1 de xuño, o actor-espía británico apañaba un avión civil no aeroporto lisboeta da Portela, que debía levalo até o o aeródromo de Whitechurch (Inglaterra). Mais logo, despois de descolar, unha escuadrilla de Junkers-88 nazis atacou o voo do "Ibis" onde viaxaba o actor inglés, caindo o avión perto do Cabo Ortegal.

      Durante moitos anos mantívose a hipótese, de que os alemáns pensaban que nese voo ía o primeiro ministro británico Winston Churchil, mais esta tese sería descartada definitivamente cando en 1984 o fillo de Howard, o tamén actor Ronald Howard, recompilou nunha biografía do seu pai documentos que probaban que o ataque estaba dirixido directamente contra un dos protagonistas de "Foise co vento".

     No lugar da Capelada, moi próximo do Santuario de Santo André de Teixido, hai un cartaz e un monumento en forma de hélice que nos lembra o acontecido neste incidente aéreo. Leslie Howard fora de morto a onde nunca fora de vivo. O vento levárao a Galiza.

                                          Cartaz de Leslie Howard na Capelada





FONTES:

-O mar de Arteixo e os seus naufraxios; Xabier Maceiras






sábado, 13 de decembro de 2014

CRONICAS DE ARTEIXO: Muíños

      O muiño hidráulico foi, durante séculos, a máquina máis perfecta e cotizada no rural galego pola súa funcionalidade, rendibilidade e e...

sábado, 6 de decembro de 2014

CRONICAS DE ARTEIXO: Hostalaría

CRONICAS DE ARTEIXO: Hostalaría: O "CAFÉ BERÁN" DA BAIUCA      A finais do século XIX, Maximino Rodriguez González abandonaba a súa parroquia natal de San Breix...