A PANADERÍA CARRACEDO DE CHAMÍN

    Como ben sabedes, no noso concello temos unha chea de panaderías distribuídas por case todas as parroquias do municipio, polo que podemos mercar pan en A Groufa, A Maceira, Arteixo, Chamín, Lañas, Loureda, Meicende, Uxes, Vilarrodís… De todas e cada unha delas prometo falar polo míúdo algún día nesta bitácora xa que hoxe o protagonismo é para a Panadería Carracedo de Chamín, que con máis de seis décadas de historia ten máis que merecida a pequena homenaxe que lle facemos a continuación.

Celsa Martínez facendo o reparto por Monteagudo

    Hai que remontarse ata os duros anos da posguerra para falar das orixes da Panadería Carracedo, que foi cando Ramiro Carracedo García e seu tío José Carracedo Esmorís empezaron a cocer no forno da casa na que reside actualmente o meu prezado amigo Alberto, cuarta xeración deste popular negocio xunto a súa irmá Laura.

   No forno desa vivenda, situada a marxe esquerda da estrada que nos conduce a Caión, uns metros máis arriba da panadería actual, Ramiro e José traballaron arreo ata que o primeiro decidiu facer a maleta da emigración para probar fortuna no Uruguai. Dous irmáns de Ramiro, Santiago e Julio, ían continuar enfornando en cadanseu negocio. Santiago faríao nunha casa situada detrás da taberna do Piñeiro, na que máis tarde quedou uns anos o seu fillo Jorge ata que pechou definitivamente, e Julio faría o propio no que vén sendo a actual Panadería Carracedo de Chamín.

 

Forno no que cocían Ramiro Carracedo e seu tío José

    Antes de ser panadeiro, Julio traballara con seu pai Jesús no serradoiro que levaría posteriormente Pepe Carracedo, máis coñecido polo alcume de Canuto da Lagoa. Polo que recorda a familia, Jesús e Julio eran moi bos negociantes e, á parte da madeira, dábanlle un pouco a todo xa que tamén se gañaban a vida como vendedores ambulantes e comerciando con produtos ultramarinos pola bisbarra.

   Ao casar con Celsa Martínez Varela, veciña da parroquia de Monteagudo, Julio deixa o serradoiro e construé a casa familiar, unha vivenda na que ían vir ao mundo os tres fillos do matrimonio, Ramón, Ramiro e Celsa Carracedo Martínez, e na que en 1954 abriu a tafona, cocendo e despachando no baixo. Julio cocía e facía o reparto na besta ao tempo que Celsa críaba aos rapaces e tamén repartía por Chamín, Sorrizo, Monteagudo, Armentón… Naquela hora, os cabalos do reparto foron dando paso a unha DKW, unha furgoneta da que aínda se acordan os máis vellos de Chamín.

   E así foi transcorrendo o tempo ata o fatídico 17 de agosto de 1974, que foi o día no que Julio faleceu con tan só 47 anos, tras sufrir un infarto cando realizaba o reparto por Barrañán na DKV. Superar a perda de Julio e levantarse de aquel golpe tan terrible non foi nada doado para a súa viúva Celsa, que con toda a valentía do mundo decidiu continuar cara adiante co negocio na compaña de Ramón, o seu fillo maior.

   Tras un par de anos á fronte da panadería, Ramón emigra a Inglaterra deixando a tafona en mans de seu irmán Ramiro, que non ía tardar en converterse nun dos grandes panadeiros do municipio arteixán.

   Pouco tempo despois Ramiro casa con Cristina Rodríguez, veciña de Lendo (A Laracha) coa que foi sentando as bases do que hoxe é a Panadería Carracedo: sinónimo innegable de calidade no produto e de excelencia na elaboración.

    Os seus dous fillos Alberto e Laura, cuarta xeración do negocio, íanse criar entre o pan e os sacos de fariña de Emilio Esteban provenientes de Renedo de Esgueva (Valladolid), a mesma fariña de trigo que xa utilizaba Julio Carracedo en 1954. Alberto e Laura, presente e futuro da Panadería Carracedo, traballan dende mozos con seus pais Ramiro e Cristina. 

 

Imaxe da Panadería Carracedo de Chamín

   A Alberto podémolo ver a diario no forno de Chamín e a Laura no despacho que a Panadería Carracedo ten na rúa Ría de Noia da capital do municipio, aberto pouco antes da morte da avoa Celsa, falecida en outubro de 2008 aos 78 anos de idade. Tanto no despacho de Chamín como no de Arteixo podedes mercar un dos pans máis ricos da bisbarra, pan de millo, doces, tarta de Santiago, roscas, bizcoitos, tartas ou empanadas de varios ingredientes (9 variantes) como a de zamburiñas, unha marabilla e unha verdadeira delicatessen!

   Iso si; se ides a mercar calquera dos seus produtos, especialmente nas fins de semana, xa vos aviso que vaiades con tempo porque o habitual é que haxa ringleiras de xente á porta de ambos despachos … por algo será!

HEMEROTECA

 El Noroeste, 19 de xullo de 1907:

A PARROQUIA DE SUEVOS NAS "MEMORIAS" (1603-1620) DO CARDEAL JERÓNIMO DEL HOYO

  No nome do Arcebispo don Maximiliano de Austria, o Cardeal Jerónimo del Hoyo realizou unha visita pastoral ao arcebispado de Santiago durante máis de tres lustros (1603-1620), que testemuñou nun extensísimo manuscrito conservado no Arquivo Diocesano de Santiago de Compostela. Ten esta obra unha importancia extraordinaria xa que nos ofrece unha completa visión de como era o noso país naquela época. Estas son as referencias á parroquia de San Martiño de Suevos:

 

SAN MARTÍN DE SUEVOS

 

   Es anexa esta feligresía a Santa María de Pastoriça. Tiene quince feligreses. Los frutos se hacen quatro partes: la una y un desmero llieva el retor y la otra el conde de Lemos y el otro el Cabildo de La Coruña. Vale la parte del retor siete cargas de todo pan. Presentación del monasterio de San Martín. La fábrica tiene de renta unas leiras que rentarán un ferrado y medio de trigo.

 

Porto de Suevos

    En esta feligresía de poco acá se ha hecho un porteçuelo en que se pescan ballenas, el qual y los feligreses son vasallos del Conde de Lemos.

    En esta feligresía se desembarcaron los suevos quando viniero a conquistar España. Hay desto vestigios y de aquí tomó el nombre después esta felegresía.

 

AS LENDAS DE SANTAIA DE CHAMÍN

  Eulalia de Mérida, nada nesa cidade extremeña en torno ao ano 292 e finada o 10 de decembro de 304, foi unha mártir considerada santa na igrexa católica e na ortodoxa. Coñecida por toda a xeografía galega cos nomes de Santa Baia, Santabaia, Santa Eulalia, Santoalla, Santa Olalla, Santa Olaia, Santalla ou Santaia, é patroa da actual Mérida, cidade na que foi martirizada cando tiña a súa antiga denominación de Augusta Emerita.

Santaia de Chamín (https://galiciapuebloapueblo.blogspot.com/2019/05/santaia-de-chamin-arteixo.html )

  "Nieve ondulada reposa / Olalla pende del árbol/ Su desnudo de carbón/ tizna los aires helados / Noche tirante reluce/ Olalla muerta en el árbol".

 

   Son versos de Federico García Lorca dedicados a esta santa que, segundo conta a lenda, era filla do senador romano Liberio e tanto ela como toda a súa familia eran cristiáns. Cando cumpriu os doce anos o emperador Diocleciano decretou a adoración aos ídolos pagáns, prohibíndolle aos cristiáns dar culto a Deus. Ante tal inxustiza a rapariga propúxose protestar perante os delegados do goberno. Albiscando o risco de morte que a rapaza corría se ousaba levar a cabo a protesta, a nai e o pai levárona a unha casa de campo na ribeira do Albarregas. Mais Eulalia fuxiu e, segundo a tradición, chegou á cidade de Mérida o 10 de decembro do ano 304, tras unha travesía chea de intercesións milagreiras.

    A moza presentouse perante o gobernador Daciano e protestou valentemente dicíndolle que esas leis, que mandaban loar ídolos e prohibían a Deus, eran totalmente inxustas e non podían ser obedecidas polos cristiáns. Daciano intentou ao principio ofrecer agasallos e facer promesas de axudas á nena para que cambiase de opinión, porén ao ver que ela seguía fortemente convencida das súas ideas cristiás, amosoulle todos os instrumentos de tortura cos cales lle podían facer padecer horriblemente se non obedecía a lei do emperador. Uns instantes despois Daciano díxolle:

    - “De todos estes sufrimentos vaste librar se lle ofreces este pan aos deuses e lles queimas este pouco incenso nos seus altares”.

    A moza guindou lonxe o pan, botou polo chan o incenso e contestoulle:

   - “Só ao Deus do ceo adoro; a El unicamente lle ofrecerei sacrificios e lle queimarei incenso. E a ninguén máis”.  

    O prefecto Calpurniano mandou que a mallasen con varas de ferro e que colocasen fachos sobre as súas feridas. A fermosa cabeleira de Eulalia prendeu, e a rapaza morreu queimada e afogada polo fume.

   Polo que nos conta o poeta Prudencio, disque ao morrer a santa, a xente viu unha branquísima pomba que voaba cara o ceo, e que os verdugos fuxiron, cheos de pavor e de remordemento por matar unha criatura inocente. A neve cubriu o cadáver e o chan do redor, ata que varios días despois chegaron uns cristiáns e lle deron honrosa sepultura ao corpo da moza mártir.

  Na súa bitácora oschanzos.blogspot.com, o historiador Francisco Vidal dinos que... “hai que ter en conta que a pomba como representación da alma do finado xa era común entre os exipcios, e cando santa Escolástica morreu (un 10 de febreiro), desde a súa casa subiu unha pomba ó ceo. E igualmente, cando santa Baia ou Eulalia expirou, tamén da súa boca saíu unha pomba que subiu ó ceo. Eran as almas das finadas camiño da gloria. Esta santa ten un culto moi estendido asociado á fertilidade, empezando polo mesmo milagre exercido durante o seu martirio, cando estaba atada a unha cruz baixo a que se prendeu unha fogueira, e de súpeto unha nevada apagou o lume. Precisamente unha nevada, que como di o refrán “ano de nevadas ano de fornadas”, identificándose así como o abono caído do ceo.

   No sitio da súa sepultura ergueuse un templo de honra a santa Eulalia, e conta Prudencio que el mesmo viu que a ese templo chegaban moitos peregrinos a pregar ante os restos de tan valente rapariga e a conseguir por medio de ela notables favores de Deus.

    O seu corpo xace nese sepulcro emeritense ata que os seus restos foron trasladados polo Rei Silo (?-783) dende Mérida ata Santianes de Pravia, para evitar a súa profanación polos musulmáns. En tempos de Alfonso II de Asturias (760-842), que se ía converter nun personaxe fundamental da Ruta Xacobea, xa que foi el quen abriu no ano 813 o Camiño Primitivo, o alcumado Rei Casto decidiu que a Santa descansara na Catedral de Oviedo. Se cadra, aquela visita de Alfonso II á tumba do Apóstolo, tivo algo que ver no feito de que Eulalia empezara a dar nome a partir de aquela época a diversas igrexas e capelas galegas.

 

Imaxe de 1908 do templo parroquial de Chamín co antigo campanario (Inventario Balsa de la Vega)

    Por concesión pontificia do Papa Urbano VIII, dende o ano 1639 Santa Eulalia de Mérida ostenta o padroeiro de Oviedo, da provincia de Asturias e da diocese ovetense, un territorio eclesiástico que naquela hora superaba as fronteiras da Asturias actual, abarcando parte do que hoxe son as provincias de Cantabria, Lugo, León e Zamora.

  A tradición coincide coa lenda de Santa Eulalia de Barcelona que, ademais do nome, reproduce múltiples feitos e tormentos da santa de Mérida, podéndose tratar dunha duplicación de personalidade haxiográfica.

   A festa de Santa Eulalia de Mérida celébrase o día 10 de decembro, data do seu martirio. A súa simboloxía é unha palma martiral e un forno sobre libro. Patroa da liberdade de pensamento, da liberdade de expresión, da oratoria e da elocuencia, é ademais patroa de multitude de parroquias galegas, entre elas a de Santaia de Chamín, parroquia onde se manteñen moi vivas na memoria das xentes do lugar varias lendas sobre esta santa. Este é o caso de Amalia Rega Martínez, nada en Santaia en xuño de 1925:

    “As pedras de Santa Eulalia están no Monte da Vila. Dixeron que a Santa nacera alí. Eu toda a miña vida oín iso. A min esa historia contáronma os meus avós e os meus pais, e mira que xa teño 95 anos! Nas pedras está o sitio da cabeza da Santa. Alí ninguén picou a pedra no século no que estamos. A santiña está deitada, ten o sitio da cabeza e dos ombros. Ademais nas pedras tamén ten un sitio que fai unha pociña que disque é para lavar os pés. E ten o seu sitiño da bañeira e outro para poñer as potas para facer de comer, como si fora un forniño para o lume. Hai quen non cree nas pedras de Santa Eulalia, pero eu si porque son moi relixiosa.”

 

Pedra coa forma da cabeza da Santa

   Despois de escoitar os contos xeración tras xeración, afortunadamente a xente máis nova de Santaia segue gardando a tradición. Eloi García Osinde, veciño do lugar nado en xaneiro de 1987 contounos o seguinte:

    “Meus avós e outros veciños contaban que a virxe bebía e durmía nesas pedras e por iso hai unha que ten a forma da cabeza. Dicían que encontraran alí á santa”.

   Así pois, polo que nos di a lenda tradicional, a santa naceu nesas pedras, unhas pedras en forma de berce, que podemos ver no monte na Vila, en Santaia de Arriba, e das que tamén nos falan Rosa Benigna Vizcaya e Francisco A. Vidal no seu marabilloso libro Dos fastos ós festexos. Dos antigos mitos á relixiosidade galega:

   “(...) na parroquia de Santa Baia de Chamín (Arteixo), coñécese unha pedra como a Cadeira da Santa, onde segundo a tradición foi parida Santa Baia. É unha pedra cunha oquedade orientada de leste a oeste, nun monte desde o que se ve o mar, o que nos fai supor que era unha pedra onde se facían antigos ritos de fecundidade”(pp. 64-65).

 

Cadeira da Santa (https://oschanzos.blogspot.com/2014/02/a-cadeira-de-santa-eulalia.html)

    María Rozamontes, no volume II de Arteixo de onte a hoxe, cóntanos que, coas súas diferentes denominacións, esta advocación relixiosa ten moita presencia na toponimia e no santoral de Galicia. Segundo a tradición, “Pola Santa Baia a bubela canta”, “Por Santa Baia sempre o tempo cambia”, “Sementeira de Santa Baia, fartura de gran e palla”. (páx. 102)

   Outro cantar popular di que “Santa Eulalia pariu por un dedo, serache verdade pero non cho creu.”

    Rematamos cunha curiosidade. No litoral arteixán existe A Santa Baia, que é unha caliña que hai entre Repibelo e a Area da Salsa. Parece ser que este pequeno areal chámase así porque antigamente un señor de Figueiroa levaba a súa dona, que era natural do lugar de Santa Baia (Soandres, A Laracha) a darse os baños aí.

FONTES:

-https://galiciapuebloapueblo.blogspot.com/

- ROZAMONTES VÁZQUEZ, MARÍA (2003): Arteixo de onte a hoxe, Volume II, Concello de Arteixo.

- VIDAL, FRANCISCO A.:https://oschanzos.blogspot.com/

 - VIZCAYA, ROSA BENIGNA & VIDAL, FRANCISCO A. (2009): Dos fastos ós festexos: dos antigos mitos á relixiosidade galega, Editorial Toxosoutos, Noia.

PUBLICIDADE RETRO

 Publicidade do ano 1981 do negocio de Manuel Pombo, tamén coñecido como Manolito de Allán:

De esquerda a dereita Manolito de Allán, Pepe Sacristán (durante moitos anos conserxe do Colexio Carrero Blanco, hoxe CEIP Ponte dos Brozos) e Pepe de Penedo:

OSEIRO NA DESCRICIÓN HISTÓRICO-XEOGRÁFICA PUBLICADA EN "EL IDEAL GALLEGO" EN 1930

ARZOBISPADO DE SANTIAGO

Descripción histórico-geográfica de sus feligresías 

ARCIPRESTAZGO DE FARO 

Provincia de La Coruña 

SAN TIRSO DE OSEIRO 

(Arteijo)

Artigo publicado en El Ideal Gallego o día 31 de Xaneiro de 1930:

 

El Término

      Es anejo de Pastoriza: carretera de Finisterre a cuya derecha se asienta, después de la bajada la empinada cuesta que toma nombre de la parroquia: está a 4 kilómetros de la cabeza del ayuntamiento y 7 de la del juzgado y provincia.

     Ascienden a 1.176 sus habitantes de hecho y a 1.257 de derecho, domiciliados en 242 edificios, de los que 101 son de un piso y 141 de dos, uno de ellos deshabitado por el uso que se le da: hay 43 albergues.

    Villarodis es la aldea más poblada con 269 almas, siguiéndola Iglesario con 237, Bañobre con 203 y Baña con 166: las demás son Froxel, Pedreira, Ponte, Sabón y Seijedo.

    Hay escuela nacional y varios comercios, estanco, tabernas, herrería, tratantes en granos, sociedad agrícola, etc. 

 

Procesión en Oseiro nos anos 70. O edificio que se ve ao fondo é o estanco

     Produce lo que el resto del ayuntamiento.

   Es terreno quebrado y montuoso por el que corre el riachuelo Rexidoiro, que le separa de Arteijo.

 

Situación

      Préstale abrigo el macizo de Suevos y tiene no lejanas las playas de Sabón y Alba, tomando el nombre la primera de la aldea así llamada.

   Limita al N. con Suevos, al E. con su iglesia principal, al S. con Arteijo y al O. con el mar.

Hijos ilustres

   En la aldea de Forxel, hoy por trasposición Froxel, nació en 17 de mayo de 1833, el ilustre historiador de Galicia, don Manuel Murguía, cuando su señora madre se dirigió en virtud de una oferta, al vecino santuario de Pastoriza. Falleció tan gran escritor en la Coruña, el 2 de febrero de 1923.

   Como otro hijo ilustre de esta parroquia se tiene al concienzudo genealogista Vasco da Ponte, nacido en el siglo XVI, aun cuando más cierto parece ser que lo fué en la Coruña.

El nombre

   Figura con el nombre de “Ursarium” en los documentos de los tiempos medios, traducido así el gallego de “Oseiro” que puede significar lugar en que abundan los osos, aun cuando le cuadraría entonces mejor el de “Oseira”, como se llama al famoso monasterio de Cea (Carballino-Orense) conocido como “El Escorial de Galicia” y que antiguamente suena “Ursaría”.

   “Orsa”, “Osa”, “Orsera” u “Osera” son voces que se manifiestan relacionadas con el cultivo de la cebada y muy corrientes en la topinimia catalana como en la francesa (Balart y Froany: “Cataluña. Orígenes históricos”, pág. 199): pero en gallego tenemos los toponímicos “Orxo”, “Orxal”, “Orxás”, “Orxeira”, etc. de igual significación.

   (Continuará).

Artigo publicado en El Ideal Gallego o día 1 de Febreiro de 1930:

Historia

   En el siglo XIV era el señorío de Oseiro, Erboedo y Suevos de Gómez Pérez de Pereira, según Vasco da Ponte. De dicha familia pasó a la de Gómez Pérez das Mariñas.

   En las playas inmediatas se dice hay la llamada “Pena da Constanza” que debió este nombre a que allí embarcaba y desembarcaba doña Constanza das Mariñas, la casada en segundas nupcias y “a justo de su padre” con Fernán Pérez Parragués, por haberse separado de su primer marido, un Conde de Altamira “que non servía para casado” según nos cuenta el citado Vasco da Ponte. 

 

Imaxe actual da Constanza

   Esta doña Constanza, llamada “a vella” para diferenciarla de su hija doña Constanza que apellidaban “a nova”, tuvo en mayorazgo, fundado por su padre en los bienes que este le legó en testamento de 4 de noviembre de 1474, hecho cuando su hija era menor de edad, “todo lo que poseía en Bergantiños en oseyro e suevos e val de müs e hervoedo e merama e con las encomiendas de santo andres e monteagudo e con los foros casas e casares que yo el dicho gomez perez llievo en las dichas encomyendas e en la tierra señorío que foy de Iohan de coyro e de martín sanchez e en la terra de Iohan dandero”.

  Formó la jurisdicción de su nombre en la primitiva provincia de la Coruña.

  Más tarde fué el coto de Oseiro, en el de la Coruña.

  (Continuará).

Artigo publicado en El Ideal Gallego o día 4 de Febreiro de 1930:

El templo

   Es uno de los tipos de templo románico más extendidos por Galicia.

   No es muy conocida a pesar de estar tan próxima a La Coruña.

   Murguía fué el primero que llamó la atención acerca de ella.

   Angel del Castillo se ocupó en esta iglesia, en su obrita “La Arquitectura Cristiana en Galicia” (Lugo, 1906); pero quien le ha consagrado un completo y detenido estudio fué Fernando Martínez Morás, en un artículo publicado ha años en “La Voz de Galicia”, de La Coruña. 

 

Imaxe do ano 1919 da igrexa de Oseiro

  Consta el templo de una sola nave y su ábside es semicircular, añadido de un cuerpo de presbiterio, un arco de descarga a cada lado y al exterior el ábside, cuya bóveda es de cañón.

   Según inscripción grabada en uno de los sillares de la pared de la derecha junto a la puerta S., y que dice

E CCLAM

EIA: M: CC

no ofrece duda la fecha de su inscripción.

   Del mérito de su portada puede juzgarse por el dibujo que de ella insertó en su trabajo el señor Martínez Morás.

   En el tímpano se ve una cruz y dos palomas, alusiva a la paz del Salvador.

    El celoso párroco de Pastoriza, nuestro buen amigo don Claudio Suárez Barros, hizo, hará cosa de quince o diez y seis años, una bien entendida reparación de la iglesia, velando porque en ella se respetara íntegramente su carácter.

PUBLICIDADE RETRO

 Publicidade do ano 1981 de "Talleres Hermanos Souto"