OS POMBAIS DE ARTEIXO
Daquelas que cantan ás pombas i ás frores
todos din que teñen alma de muller;
pois eu que no as canto, Virxe da Paloma,
¡ai!, ¿de qué a teréi?
ROSALÍA DE CASTRO
Follas Novas
Un pombal (do latín palumbalem, derivado á súa vez de palumbam) é unha construción para a cría de pombas. En xeral, é un raro complemento da vivenda rural, xa que por mor do seu custo e escaseza de rendibilidade, só aparece nas fincas pertencentes aos pazos, ás casas reitorais ou ás casas grandes de campesiños acomodados mais, na actualidade, a maior parte deles están en situación de abandono.
Estas construcións tradicionais, que no pasado foron sinal de riqueza, poden adoptar diversos xeitos. Na meirande parte dos casos, é un corpo cilíndrico cun radio preto de dous metros e unha altura aproximadamente igual ao seu diámetro. A súa cuberta pode ser cónica ou chan, a xeito de ferradura, e inclinada a unha auga. Adoitan estar construídos con cachotería vista ou revocada (en moitos casos caleada), con varias entradas para as pombas, unha cornixa para que estas alcen o voo e unha porta de acceso para as persoas. No seu interior dispóñense os niños formando parte do paramento do muro de pedra.
A día de hoxe, en Arteixo aínda podemos ver en pé o pombal do Pazo de Anzobre, o do Igrexario de Loureda, o do Penedo, que forma parte do Igrexario de Morás; o de Lago de Chamín; o da Ibia e do Piñeiro, ambos na parroquia de Monteagudo; o de Galán e o do Igrexario de Sorrizo. Nesta parroquia, no lugar de Gondreo, podemos ver outro pombal máis xa dunha construción moito máis recente.
Por último, na Fraga de Suevos, unha das poucas zonas do concello que conserva vexetación autóctona: castiñeiros, loureiros, carballos... e na que é doado ver saltar aos esquíos, hai un pombal que pertenceu aos del Río, descendentes de D. Juan o impulsor da remodelación do Santuario de Pastoriza, e que actualmente é propiedade dun veciño de Meicende. O enorme pombal que existe dentro da finca danos unha idea da relevancia que tivo no seu momento este lugar.
A decadencia deste enclave comeza no ano 1920 cun feito que aínda se mantén na memoria dos veciños máis vellos e no que se ve involucrado o matrimonio propietario da fraga: o chamado Crime de Suevos, que acabou coa morte no lugar de Rega, en Pastoriza, de Carmen Rita Fernández, esposa de Bernardo del Río, a mans deste e do seu criado Manuel Folgar, un crime que conmocionou á bisbarra e deixou orfos de nai aos seus dous fillos: unha nena de catro anos e un neno de tres, últimos descendentes coñecidos desta familia.
O crime solventouse cunha condea de case quince anos para o señor e criado do que só cumpliron a metade.
FONTES:
- Seminario Permanente de Formación do Profesorado CEP Galán de Oseiro e CEIP Ponte dos Brozos.
- Galipedia.
-Departamento de Normalización Lingüística do Concello de Arteixo.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
HÓRREOS DE ARTEIXO
Labrador folgazán,
hórreo sen espiga e cabeceira sen pan
Tal como os coñecemos na actualidade, os hórreos son elementos arquitectónicos perfectos de ventilación e secado, imprescendíbeis no rural para gardar cereais como o millo, onde este remata a súa maduración, seca, consérvase, almacénase e protéxese dos roedores.
Este tipo de construcións xa se utilizaban nos tempos da dominación romana (a palabra hórreo ven do latín "horreum") como depósitos de víveres, uns romanos que o perfeccionarían, considerándoo como un lugar perfecto para a conservación do gran. Naquela hora, para entrar neles había que solicitar permiso ao seu dono e se alguén roubaba os alimentos do interior, o feito considerábase coma sacrilexio.
Na Galiza, coa chegada do millo, importado polos colonizadores americanos no século XVI, xurdiría un modelo arquitectónico característico da nosa terra. Os nobles e o clero, por mor da alta producción, atoparíanse con elevadas cantidades de cererais que non tiñan donde almacenar, polo que decidiron construir grandes hórreos, como o de Lira (Carnota) no ano 1779, con 22 pares de pés e 36,5 m. de longo. Polo xeral, nas proximidades dos monasterios ou igrexas importantes atópanse hórreos con notables elementos artísticos, feito que para Trapero Pardo débese a que foron diseñados polos mesmos mestres de obra das construccións relixiosas.
 |
| Partes do hórreo |
Na cuberta, que é a dúas augas, colócase tella curva, granito ou lousa e adobíase con pináculos de forma piramidal ou de galos, reloxos de sol (en Souto e Morás do Medio hai hórreos con reloxos de sol) ou de cruz, que garantiza ao hórreo o amparo do ceo.
Aínda que baixo diferentes denominacións e tipoloxías, aparte do no país, tamén podemos atopar hórreos en Portugal, provincia de León, Asturias, Cantabría, País Vasco e Navarra mais na Galiza, donde a día de hoxe estímase que aínda se conservan un 30.000 hórreos, por desgracia, estas construccións están desaparecendo paulatinamente, na maioría dos casos, pola falta de uso.
FONTES:
-"Temas gallegos". Los domingos de La Voz (17.10.1971) Juan Ramón Díaz.
-Modesto García Quintáns
-Departamento Normalización Lingüística Concello de Arteixo.
Ningún comentario:
Publicar un comentario