ANTONIO SANJURJO, "O ALEMÁN" DO RAÑAL

     Nos primeiros anos da miña infancia o Home do Saco, o ser malvado que se adicaba a roubar nenos, era de quen botaban man a avoa Carme e mamá cando facía algunha que outra trasnada. Naqueles felices anos setenta, cada dous por tres ameazábanme con él. “Como te sigas portando mal vaite levar o Home do Saco”, dicíanme día si e día tamén tratando de asustarme para que lle puxera fin as miñas falcatruadas diarias. Mais pouco ou ningún medo me daba a min ese home, que seica andaba polas aldeas metendo nun enorme saco aos nenos máis rabudos que, polas trasnadas que se facían naquela hora, abofé debería ser ben grande! ¿Quen podía crer tal cousa? Nunca chegara aos meus oídos, e mira que sabía de moitos rapaces que fixeran travesuras moito máis grandes que as miñas, o nome dalgún neno que desaparecera no saco daquel temible e lendario ser. A ameaza caía polo seu propio peso!

     Mais a min, naquela década dos setenta, quen me daba verdadeiro pánico, e a avoa e mamá sabíano, era Antonio o alemán, que para todos os cativos do Rañal, a aldea na que me criei, era o noso particular Home do Saco! 

     Din que o medo nunca se esquece. No meu caso podo afirmalo con rotundidade porque aínda lembro, como se fora onte, a sensación que me producían os cangrexos, eses seres ermitáns de estraños ollos cos que tiña grandes pesadelos. Mais o medo que me causaba Antonio, Antonio o alemán, pouco ou nada tiña que ver co dos cangrexos. Non, él provocaba en min unha sensación de terror, de pánico… si, todo hai que dicilo, era un medo de cagarse polos pantalóns!

    

     Juan Antonio Sanjurjo Costa, ese era o seu nome completo, nacera no Rañal, a poucos metros da nosa casa, o 8 de abril de 1920 no seo dunha familia humilde que traballaba de sol a sol para ter algo que levar á boca. Seus pais non paraban de ter fillos e, con tantas bocas que alimentar, a vida naquel fogar non era doada. A infancia de Antonio Sanjurjo, coma a da inmensa maioría dos nenos de aquela hora, fora dura, moi dura, e máis aínda nun fogar con moitos cativos como era o seu. Supervivencia, sacrificio e traballo, convertiríanse na sinal de identidade de cada un dos Coireiros, o alcume da familia, que co tempo chegarían a ser once irmáns que se espallarían, a maioría deles, polo mundo adiante na procura dunha mellor vida.

      Antonio, con dezaseis anos recén cumpridos, alístase na "Legión" para loitar na Guerra Civil nas filas fascistas e de aí pasaría á División Azul, onde sería un dos 47.000 soldados que Franco enviara á fronte rusa para apoiar a Hítler, nun intre no que España mantiña a “neutralidade” na contenda mundial. Alí, en Leningrado, combatería contra os rusos na 250ª División de Infantería da Wehrmacht nazi pasando fame e moito frío, unhas vivenzas sobre as que contaba que tiña os seus propios recursos para “non pasalo mal de todo”. O frío combatíao bebendo moito, tanto que un día que lle gañara unha aposta a un capitán vasco bebera dúas botellas de coñac. Mais a friaxe non pasaba e nunha ocasión ata se lle conxelaran as mans de tanta neve que había!

Antonio, coa División Azul ("El franquismo en Galicia")

-Un oficial dixérame que metera as mans nela para quitar o frío. Eu non cría tal cousa, mais dera resultado!

     Sempre admitiu que fora a Rusia por intereses económicos máis que políticos. Segundo o seu testemuño… “aos soldados que participaban en avanzadillas pagábanlles moitos máis cartos que aos outros”, mais Antonio non quixera ir. Tiña claro que se fora alí non tardaría en morrer polo que… “ao igual que en calquera traballo adicábame a facer o que me mandaban sen rechistar”. O medo e o frío combatíaos con coñac, mais a fame xa era outro conto! Pasou tanta que, nunha ocasión, despois de comer graxa de máquina, buscaría refuxio na cociña partindo leña todo o día. “Era un traballo duro, mais pouco me importaba porque sempre tiña algo ao carón para meter na boca”.

     Dos rusos afirma que “eran xente coma nós” e que cos alemáns entendíase “con señas, coma os mudos”. Nin falla que lle facía porque ás veces era mellor non entender. As tropas nazis non tiñan reparo algún para fusilar a un dos seus se era necesario, como o día que Antonio presenciara como mataban friamente a un compañeiro por dispararse accidentalmente nunha man ao cargar a arma, erro que él nunca cometería:

-Non oh, eu era ben rápido. Desarmaba e armaba un fusil en quince segundos… e cos ollos pechados!

     Tras sete anos polo mundo adiante, combatendo en dúas guerras, pasando miserias, frío e fame, moita fame, no mes do Entroido de 1943 volta a Arteixo. Na casa xa o daban por morto. De feito, ata lle fixeran unha misa. Ao chegar ao Rañal, desorientado, tivo que ver primeiro o mar da praia de Alba para decatarse que estaba na casa, e, a partir daquel día, na aldea cambiaríanlle o alcume. Agora xa non era Antonio do Coireiro. Non, agora era Antonio o alemán , o alemán do Rañal.

      A versión de familiares e veciños é que... “marchou tocado dunha ala e voltou moito peor, o mesmiño que vemos nas películas cando os americanos voltan de Vietnam”, afirma unha sobriña, trastorno psiquiátrico que o levaría a converterse o resto dos seus días nunha especie de Dr Jekyll e Mr. Hyde.

Antonio con algunhas veciñas do Rañal nos anos 70

     Na súa longa ausencia, a familia aumentara considerablemente. Agora con él eran once irmáns. Aos varóns, faríaos cómprices do seu mundo interior e das súas experiencias bélicas, formando con eles o seu pequeno exército ao que facía desfilar na horta da casa:

-aru, ush, aru, ush, aru, ush, marqueeen, marqueeen!

-paso lixeiro, paso lixeiro!
-aru, ush, aru, ush, aru, ush, marqueeen, marqueeen!

     O seu vocabulario deixaba presente, naqueles días, o seu pasado máis recente e así, se estaba no alpendre, dicía que estaba no bunker; se plantaba ou sachaba nas patacas, dicía que facía trincheiras; se tiña fame preguntaba se estaba o rancho feito; cando recollía nas cebolas, as que non valían apartabaas como se foran bombas de man… a casa do Coireiro, máis que ser unha casa de labradrores semellaba un verdadeiro cuartel das S.S.

     Os seus novos enemigos eran os cativos. Non os podía ver! Toleaba e poñíase dos nervios cando vía un grupo de tres ou catro nenos, aos que sempre lles soltaba algunha das súas barbaridades:

    -vides facer mal, condenados!

    -se tivera unha metralladora fusilábamos a todos!

    Tras soltar aquel veneno pola boca, corría e espantaba aos cativos con todo tipo de ameazas, como se para él de rusos se trataran. Primeiro sementaríalle o medo no corpo aos nenos nados nos corenta, é dicir, a meus tíos e aos da súa quinta. Logo, sucesivamente, faríao cos rapaces que viñeron ao mundo nos anos cincuenta, nos sesenta e nos setenta, a miña xeración. Corenta anos espantando nos nenos e a cousa non queda aí, porque ata pouco antes de morrer, camiño xa dos 100 invernos, seguía a meterlle medo aos cativos, entre eles os meus fillos David e Brais, que estaban ben vacinados contra ese mal.
 

Antonio na leira da súa casa nos anos 70

     Nada máis chegar de Rusia, o alemán do Rañal axudaba na casa coa tarefa dos coiros (de aí o alcume da familia), que vendían para a fabricación de solas de zapatos en Pedra Furada, pola zona de Monelos, a un tal don Agustín. Naquel lugar, e segundo nos contou en máis de unha ocasión:

   -Un día a pouco máis mato a un home. Pensei que me levaban preso. Déralle bolas de alcanfor, pensando que eran castañas, a un paisano que traballaba alí e non morreu de casualidade!

    Cando o negocio dos coiros chegara ao seu fin, o mar convértese na súa saída económica, collendo nas rochas do litoral do Rañal, polbos e percebes que vende na marisquería "El Gallo de Oro". Mais de cando en vez, cando aparecía en escena o Dr. Jekyll e Mr. Hyde, a captura non chegaba ao seu destino: empezaba a berrar coa familia, facía un burato na horta e enterraba todo!

     Antonio contaba, coas súas habituais esaxeracións, que a leira da casa daba "máis de 20 toneladas anuais de patacas de boísima calidade" grazas ao esterco que produciron os polbos que fora enterrando ao longo dos cabreos da súa vida!

      Mentres que os seus irmáns cativos non se foron facendo adultos, na casa non había quen lle parara os pés. Non tiña respecto por nada nin por ninguén. Mais, anos máis tarde, o conto cambiaría: sería algún dos irmáns quen faría desfilar a Antonio!

     Entre finais dos sesenta e principios dos setenta, gañaríase o pan como pinche da empresa encargada da construción do depósito de augas do Polígono Industrial de Sabón, o que está no Monte de San Tirso. Era a primeira vez que estaba asegurado e, ao remate desta obra, pasaría a traballar na chatarrería Santa Cruz, que sería o lugar onde Antonio se xubilaría.

Imaxe dos anos 70 de Antonio Sanjurjo

     Mais antes disto, antes de que principiara a desfrutar da súa xubilación, no Nadal de 1984 embarrancara no Rañal, por mor do forte temporal daqueles días, a plataforma Príncipe Bernardo, unha mole de aceiro de 110 metros de longo por 20 de alto que estaba sendo remolcada dende Holanda ata o Brasil. Unhas semanas despois de embarrancar, e logo de que a empresa propietaria comprobara a imposibilidade do seu refrotamento, a Santa Cruz empezaba o despece da plataforma. Antonio o alemán tiña, coma nos tempos da División Azul, unha nova misión: vixiar con uñas e dentes todas as noites que ninguén andivera por alí. Para tal cometido, o seu xefe leváralle un vello fúsil comido polo óxido e, entrando no papel e no mundo do alemán, dixéralle que lle pedira identificación a todo Cristo que se movera por alí. Dito e feito… aos pescadores que ían polas noites botar uns lances ao Carreiro, ou á zona da Bogueira, tenlles dado algún que outro susto co seu...

   -alto, quen vai!

   -corpo a terra, corpo a terra!

     Antonio o alemán continuaba tendo a mente na fronte rusa, algo que faría o resto da súa vida!

    

Imaxe recente de Antonio

     Como si do doutor Jekyll e Mr Hyde se tratara, nos intres que estaba de boas, ás veces viña rindo para xunto dos cativos cando estábamos xogando preto da súa casa e soltábanos a frase coa que Gabi, Fofó, Miliki e Milikito, os paiasos da tele, principiaban o seu programa diario:

   -Como están ustedeeees?

   -beeeeen!, respostábanos nós.

    Pouco lle duraba a alegría, xa que uns minutos despois, era ben raro que non lle cambiara a cara, torcéndoselle o mirar, e, botando espuma e veneno pola boca dicíanos que nos ía fusilar a todos, rutina coa que a medida que fumos cumprindo anos, entenderíamos que Antonio facía o mesmiño que o can do conto, ese “can ladrador, pouco mordedor”. Mais así e todo, teño que recoñecer que moito medo me fixo pasar este homiño na miña infancia, medo do que hoxe me río ao lembrar como a avoa Carme e miña nai Amelia o utilizaban contra min cando facía algunha das miñas trasnadas. A ameaza do Home do Saco non lles dera resultado. A de Antonio, con aquela frase coa que sempre me berraban “vas ir durmir co alemán”, era outro conto. Para elas era santo remedio!