A "CHEIRONA" DE SUEVOS, MAFRIESA E OS TESOUROS ARQUEOLÓXICOS DA FURNA DA AGUDELA E AUGA DOCE

      Se hai unha parte da costa arteixá pouco coñecida, esa é a que abrangue desde a zona da punta da Moa e o Regueiro, o lugar que deslinda Arteixo da Coruña, ata As Gralleiras, que é donde ten as súas instalacións a empresa Ártabra-Saria, popularmente coñecida como a “Cheirona de Suevos”. Pois ben, se facedes percorrido pola estrada que hai nesa zona do litoral arteixán, xusto despois de pasar ao carón do pequeno areal de Bens e por diante da entrada da planta de tratamento de lixo de Nostián, vemos como algún camiño de pescadores ou mariscadores baixa mesmo ata o mar, ata un mundo fecundo de tesouros dos que vos vou falar a continuación.

     A dicir verdade, ese é un sitio que tardei en pisar. Chegar alí non é doado mais, cando lin unha das crónicas do naufraxio do vapor alemán Trier, embarrancado en Suevos en xullo de 1902, a curiosidade empurroume a visitar por primeira vez ese lugar: 

”la caminata para ir a pie no es floja. Al monte de Suevos le llaman los marinos O Cabo. Así parece. Otro monte, el de Bens. Saltamos a un muro y llegamos a un campo. Es la Furna dos Paus, ¡Diablo! En lo profundo del peñasco inmenso, rompe el mar y, horadando la roca, repercute con estruendo de cañonazos en las subterráneas galerías. Las que hace el hombre son unas mezquinas. Allí nos enseñan unas minas abandonadas. Una fracasada mina de hierro. Giramos aún a la redonda de “la Redonda”. Unos pasos más. ¡Allí está el Trier!. Se descorre el telón, pero el barco se ve lejos. Parece hallarse al alcance de la mano, pero, ¿cuánto engañan las vueltas y revueltas del litoral, las ensenadas imprevistas, las subidas por escarpados riscos a cientos de metros sobre el nivel del mar! Aquel paraje se llama Cabo Langosteira en las cartas o en los planos o en donde sea. Los marineros le denominan Os Picos de Nostián. A la izquierda está la playa de Suevos, puertecito pesquero. Allí van a comprar langosta los buques franceses. Esfumados por la distancia se ven los montes de Pastoriza. Rompe la mar en infinidad de peñas a flor de agua, próximas al barco. Son Os Baixos Cubertos, nos cuentan. Cada uno tiene su nombre, pero son muchísimos. Entre otros figuran O Vello, A Posta, O Largueirón. Cruzamos dando un rodeo imposible la playa de Bens. Enorme y cansadísima vuelta. Faldeamos los altos montes de Las Payas, Nafreita y alcanzamos el de Nostián. Vuelve a divisarse el Trier esta vez más cerca, casi al alcance de la mano. ¿Dónde estamos? Una vieja labradora nos lo dice. O Regueiro do monte de Nostián...En efecto, un reguero baja a precipitarse desde lo alto del acantilado. A la derecha da Furna da Gudela y a la izquierda do Regueiro, está el barco. La Furna es una especie de sima, estrecha, en la que el mar penetra. La altura es considerable. Por todo camino hay un estrecho sendero”. 

Lousa que había a 80 metros do Adro Vello nos anos 50

     Curiosamente, medio século despois do embarrancamento do vapor alemán Trier na costa de Suevos, o arqueólogo coruñés Luís Monteagudo realizaba unha excursión pola zona anteriormente descrita e informaba por primeira vez duns tesouros arqueolóxicos alí existentes naquela altura. Monteagudo, que en 1935, con 15 anos, xa ía coa asociación Amantes del Campo a escavar e a documentar os traballos de campo, en setembro de 1950 contaba que...”al Este del arenal de Agadoce existe la furna de Agudela con inscripción probablemente de fines del siglo IX por coincidir sus letras y parcialmente su texto con las del “famulus Del Ans” conservada en la parroquia de Pastoriza”. Neses apuntamentos, o arqueólogo herculino tamén dicía que... “de este tiempo debió ser la iglesia primitiva de Suevos (cercana a Agadoce) de la cual sólo se conservan los topónimos Igrexa Vella y Adro Vello; las colmataciones invernales irían enterrando esta capilla que debió ser sustituída por la actual (situada en el mismo vallecito pero más arriba) ya en la época del románico, a juzgar por el despiece del ábside rectangular, único resto románico en la actual capilla. A unos ochenta metros del sitio de Adro Vello encontramos en un muro una losa con dos profundas cazoletas circuídas por sendos surcos conseguidos por frotación. 
    

Vista das instalacións de Saria desde o areal de Auga Doce

      Naqueles anos 50, pouco despois de que Luis Monteagudo realizara a excursión da que estamos a falar, a maquinaria chegaba a esa parte do litoral arteixán para achanzar os terreos nos que non tardaría en levantar as súas instalacións a fábrica de abonos compostos, fariñas e aceites de peixe “Limitada de Productos Químicos SJ”, a tristemente célebre Cheirona de Suevos que, dada a posterior evolución da actividade da empresa, levaría aos seus propietarios a transformala en 1982 co nome de Ártabra e anos máis tarde en Saria, que é a súa denominación actual.
    

Vista das instalacións de Mafriesa desde o areal de Auga Doce

      En agosto de 1971, dúas décadas despois de que a Cheirona de Suevos empezara a levantar as súas instalacións no areal de Auga Doce, Franco inauguraba os Mataderos Industriales Frigoríficos (Mafriesa), empresa que co beneplácito das autoridades da época contribuiría, ao igual que a “Cheirona”, ao total abandono medioambiental da zona na que Luis Monteagudo descubrira a inscripción da Furna da Agudela e o petroglifo do Adro Vello, tesouros do noso patrimonio dos que a día de hoxe descoñecemos o seu estado actual. Se alguén o sabe, por favor, comuníquenos a nova.

     A arqueóloga arteixá Begoña Albertos Figueroa contoume recentemente que, haberá cousa de sete ou oito anos, conversou cun señor moi maior de Suevos, un home xa falecido que viña sendo o señor Adolfo, o padriño da nai da miña amiga Gely Sanjurjo, a simpática froiteira do Gadis de Arteixo. O conto é que o señor Adolfo faláralle a Begoña da existencia dunha pedra con gravados a pé de costa, un petroglifo que finalmente a arqueóloga arteixá non chegaría a ver polo que descoñecemos se se trata do mesmo do que nos informaba Luís Monteagudo nos anos 50 ou se é outro distinto. A incógnita agarda respostas, do mesmo xeito que o estado actual da antiga inscripción da Furna da Agudela.

     Con todo, a pesar da desfeita medioambiental producida a consecuencia da posta en funcionamente da Cheirona de Suevos e de Mafriesa, o que si se conserva na zona é algunha que outra xoia histórica como da que fala o escritor e bo amigo Fernando Patricio Cortizo no seu último libro, Naufragios y crónica marítima de Galicia hasta 1899: un par de canóns de ferro de aproximadamente un metro de lonxitude que están situados a altura da entrada da planta de tratamento de lixo de Nostián. Preto desos canóns, o percebeiro e tamén amigo Xulio Montero localizou hai varios anos unha áncora de ferro e moitas balas de canón, restos dos que me contou que ...”ao parecer eran dun barco de escravos. A áncora quedou chantada nas rochas como se a quixeran sacar do mar tirando dela con animais”. 

Á dereita Saria e Mafriesa e á esquerda a Furna da Agudela

      A parte de ser percebeiro, Xulio tamén rexenta un bar na rúa coruñesa de San Xosé, A Chencha, un establecemento acolledor e familiar no que, mentres degustades un bo viño acompañado dun menú caseiro con produtos de primeira calidade, podedes escoitar algunha historia marabillosa en boca do seu propietario, historias coma a do día que apareceu na súa vida o seu can “Orzán”. Alí, na Chencha, Xulio contoume que foi mariscar moitas veces á Furna da Agudela mais que non sabe nada da inscripción da que facía referencia nos anos 50 o arqueólogo coruñés Luís Monteagudo... “cando vai outra vez hei de mirar ben en cada recuncho”. Agardamos respostas Xulio!