Fillo
de Manuel
María Puga Feijóo e
de
Carmen Blanco Álvarez de Castro y Marquina, o
noso protagonista nace o 30
de decembro de 1842 na parroquia de Santo André de Proente, Concello
de A Merca, na comarca de Terras de Celanova, lugar
onde pasaría a infancia xunto a Ramona, Elisa, Hermitas e
Gumersinda, as súas catro irmás.
 |
| Luciano Puga (Anuario Brigantino) |
A
formación familiar do noso
homenaxeado sería
netamente conservadora. Seu pai Manuel María (1807-1879), era
militar de profesión e un fervoroso carlista que loitara
nesas filas durante máis dun lustro, ata 1839, que foi cando se
acolleu ao Convenio de Vergara, co cal lle sería revalidado o seu
emprego de capitán
polas autoridades isabelinas. Andando
no tempo, Manuel María, xa
ascendido a coronel,
estaría varios anos destinado en Celanova, vila na que trabaría
unha fonda amizade co escribano de aquela localidade, José María
Curros Vázquez, pai do poeta.
Tamen,
naquela altura, Manuel María
Puga
sería quen de
captar a benevolencia e estima da súa parente dona
Jacoba de Cisneros Puga, a famosa Condesa de Ximonde, quen ao morrer
sen sucesión en 1860 declarará a Manuel
María o seu herdeiro
universal. Dadas as
relevantes propiedades da Condesa, esta herdanza
situaría
aos
Puga en moi
boa
posición económica e
social, máxime cando os antepasados de
dona Jacoba, da familia
Cisneros, ocuparan
reiteradamente o
cargo de Rexedor
de Santiago. Trala morte da
Condesa, o pai de Luciano recibiría o
Pazo de Anzobre, o Pazo de Ramirás ou o Pazo dos Condes de Xelmírez,
en Santiago de Compostela, as Terras de Couso, na comarca de
Tabeirós-Terra de Montes, e a chamada Horta do Xeneral, na Coruña,
ademais de extensas propiedades
agrarias e de boa
parte do poder político que tiñan os Condes.
 |
| Manuel Mª Puga, pai de Luciano (Anuario Brigantino) |
Tras
aprender as primeiras letras, probablemente
ao carón dun clérigo,
Luciano Puga
estudiaría no Instituto
de Segundo Ensino
de Ourense dende 1852 ata
1855, continuando os
seus estudos na Universidade
de Santiago, onde obtería o
título de Bacharel en Artes en 1858 e a licenciatura en Dereito
Civil e Canónico en 1864 para,
posteriormente, trasladarse a
Madrid, cidade na que obtén o
título de Doctor en ambas materias pola Universidade Central en 1867
presentando
a tese "¿Conviene que siempre y en todos los casos
sea una misma la porción legítima de los hijos ó descendientes
legítimos?".
Luciano
abandona Madrid en 1867 e ao pouco, xa de volta en Santiago,
é
nomeado Socio de Número pola “Sociedad Económica de Amigos del País”
e,
en novembro
de 1868,
Profesor auxiliar da Cátedra de Ampliación de Dereito
Civil e Códigos
españois,
permanecendo como profesor da Universidade
compostelá
ao
mesmo
tempo que traballa
como avogado
ata 1871.
 |
| Juana Parga (Anuario Brigantino) |
Neste
período, o
10 de febreiro de 1868,
Luciano Puga
contrae matrimonio con
Juana Parga Torreiro, irmá
do
Catedrático de Dereito
Político e
Administrativo da Universidade
de Santiago, Salvador Parga Torreiro. A
parella,
que no momento de darse o “si quero” tiñan ambos 25 anos, serían
pais de catro fillos: María del Carmen, Manuel María, María de la
Concepción e Luciano, dos que só sobreviría un: Manuel María, o
popular Picadillo.
Ao
pouco de casar, o
noso protagonista
principiaría a súa actividade
política no
ámbito
local, primeiro
como Alcalde interino
de Santiago
en 1869, e despois como
Alcalde propietario, desde febreiro
de 1870
a febreiro
de 1871. Posteriormente, da man dos seus protectores, Cánovas del Castillo e Romero Robledo,
Luciano Puga preséntase, tras dimitir como profesor da Universidade,
para o Congreso e sairía
elexido
Deputado
por Santiago. Esta condición de Deputado
repítea
nas eleccións
de 1884,
nas que xa
se presenta por A
Coruña,
e
nas eleccións
de
1886,
nas que fai
o propio
polo
Distrito de Ordes
e tamén gaña.
Avogado
destacado, actividade
que compatibilizaba coa
súa
actuación
política, na
súa primeira
época
en Santiago, adquiriría
notoriedade
coa
defensa duns estudiantes da Universidad acusados de cometer
un acto supostamente
irrelixioso
na Catedral, defensa que realizaría
ante o
xurado
e
na
que obtería
un resultado absolutorio. Mais,
sen
dúbida algunha, a súa defensa máis
coñecida
é
a que realizou
no
recurso de apelación ante a Audiencia da Coruña contra a condena do
poeta Curros
Enríquez pola
publicación de Aires
da miña terra,
poemario editado
en Ourense en 1880,
coa
preceptiva autorización do
Gobernador Civil da Provincia e
cunha
subvención da Deputación,
no que o autor puxo de manifesto o seu anticlericalismo, ao
considerar que a Igrexa non se achegaba aos pobres e necesitados
senón que só defendía castes e privilexios.
Nesta obra, Curros
publica o poema Mirand´o
chau
no que, entre outras cousas, escribe o célebre verso S´eu
fixen tal mundo, que o demo me leve.
A reacción eclesiástica non se fixo esperar e o 28 de agosto dese
ano 1880 o bispo de Ourense, Cesáreo Rodrigo
Rodríguez condena e reproba o libro por conter “proposiciones
heréticas, blasfemas escandalosas”, prohibindo
aos fieis a súa lectura e a posesión do exemplar. O bispo ourensán
remataría excomugando a Curros e denunciándoo diante das
autoridades xudiciais. O xulgado de Ourense procesouno por delito
contra o libre exercicio dos cultos e ordeou o secuestro dos
exemplares en poder do editor e destrución dos moldes de copia,
mentres que Curros Enríquez foi condenado a dous anos e catro meses
de cadea e ao pagamento dunha multa de 250 pesetas da
época.
Finalmente, coa defensa na
apelación
de Luciano Puga, que
gañaría o recurso,
Curros sería absolto na vista celebrada na Audiencia os días 4 e 5
de marzo de 1881, dictándose
a sentenza absolutoria pola Audiencia Territorial da Coruña o 11 de
marzo.
A
defensa de Luciano Puga ante a Audiencia Territorial, verdadeiro
tratado poético de
elocuencia xudicial,
fora
moi
extensa e
basárase fundamentalmente
en tres liñas
argumentais.
En primeiro
lugar na separación entre a Igrexa
e
o
Estado, en segundo lugar en ser atípica a conducta, por inexistencia
de escarnio, e
en terceiro
lugar, en que a expresión "Que o demo me leve" non
ten
en galego o
mesmo
sentido que en castelán,
equivalendo simplemente a ¡Parece mentira! ou
!Quien lo creería!
 |
| Luciano Puga (La Ilustración Española y Americana) |
Aínda
que
Luciano escribiu
sempre
en castelán,
na defensa de Curros
Enríquez
ante a Audiencia da
Coruña realizaría
tamén unha
defensa do
idioma e da
literatura en galego, resaltando a labor dos escritores
e escritoras
da época do
Renacemento
cultural e,
poñendo
de relevo
o
bo
coñecemento
da obra destos autores, enxalzando especialmente a Rosalía
de Castro.
No
seu
discurso de defensa ao poeta diría sobre
o idioma
galego que... «relegado
a la proscripción por los centros, que se dicen ilustrados, y casi
exclusivamente consagrado a la satisfacción de las limitadísimas
necesidades de nuestras clases agrícolas, parece renacer hoy al
impulso de las famosas églogas de Pintos, de los tiernísimos cantos
de Alberto Camino, de Eduardo
Pondal
y de Lamas Carvajal, de los intencionados epigramas de Añón, de las
inimitables concepciones de Rosalía
de Castro,
la simpática y elegante poetisa que ha sabido encerrar dentro de
sus Cantares Gallegos y de sus Follas Novas todas las esperanzas y
todos los desalientos, todos los consuelos y todos los dolores, todas
las alegrías y todas las tristezas de este país sin ventura, y
parece renacer hoy, por fin, al impulso de la portentosa inspiración
de Curros
Enríquez,
cuyas composiciones no pueden leerse sin que impresionen
profundamente el ánimo y sin que despierten hacia su popular autor,
más popular que afortunado, un doble sentimiento de admiración y
simpatía». Luciano
Puga consideraba que o galego... «tiene su fisonomía propia, sus
rasgos peculiares y exclusivos, sus modismos y sus estribillos
intraducibles a la lengua castellana: traducirlos, es
desnaturalizarlos; traducirlos, es hacerles perder su colorido y su
intención; traducirlos, es despojarlos de la malicia o de la
sencillez que encierran». Por todo isto, consideraba que Curros
Enríquez non cometera delito algún «por poner en boca de Dios
una frase que en gallego está revestida de la mayor
ingenuidad y de la mayor sencillez».
O
seu
bufete,
que
inicialmente estivo
en Santiago e
anos
máis tarde
na Coruña, contaba
coa destacada colaboración do
xove letrado
Cándido Conde Fernández, fillo
de Juan Conde Calvete, avogado
e
administrador dos Condes de Ximonde,
e
irmá de Perfecto Conde Fernández,
Catedrático da Facultade
de Medicina. Conde Fernández, que tamén procedía dunha
familia de Celanova, casaría
cunha
sobriña
de Luciano, Manuela Pumpido Puga, filla
do
militar Belisardo
Pumpido Flores e
de Ramona Puga. Posteriormente
foi
Notario de Ferrol, instalándose na
cidade departamental ata o seu falecemento, que tivo
lugar en 1933, sendo naquela
hora
Decano
do
Colexio
Notarial da Coruña. Co paso dos anos, un neto de Cándido e Manuela, Cándido Conde Pumpido, sería
maxistrado do Tribunal Constitucional
e Fiscal Xeral do Estado.
Mais
sigamos falando da
vida política
de
Luciano Puga, unha
vida que
estaría
en todo momento vencellada ao Partido
Conservador e
aos
seus
líderes, Cánovas
del Castillo e Romero Robledo. Curiosamente, en
1882, como líder galego do
Partido Conservador, Luciano
organizaría un
gran recibimento na Coruña a Cánovas,
a quen aloxaría
no seu domicilio, estadía
que
narra
o seu fillo Picadillo cun
feixe de pinceladas humorísticas
no seu libro autobiográfico Mi
historia política.
O
feito de pertencer a
tres Congresos diferentes dáballe
dereito,
conforme
á Constitución de 1876,
a ser Senador, cargo
que
Luciano
Puga ocuparía en 1891,
tras
ser designado
en representación da “Real Sociedad Matritense de Amigos del
País”. Aqueles
eran tempos nos que o nome do Señor do Pazo de Anzobre, título
adquirido en 1879 trala
morte de seu pai Manuel
María,
soaba sempre con forza para
facerse
con algunha carteira ministerial ou con algún que outro posto de
alta dirección. Anzobre
era o
seu
parnaso.
Tres días de meditación nese
plácido
lugar,
dábanlle o
dominio dos temas xurídicos
máis
nodosos
e
das cuestións
máis
difíciles.
A
súa oportunidade chegaría en 1892, ano no que, tras renunciar ao
cargo de Senador, emprende viaxe a Cuba na compaña da súa familia
para o ocupar o posto de Gobernador do Banco de España na Habana,
desempeñado
cando
Romero
Robledo
era
Ministro
de Ultramar
baixo
a Presidencia do
Consello
de Ministros de Cánovas
del Castillo.
 |
| Luciano coa súa filla Mariquiña en Anzobre (Anuario Brigantino) |
O
bo
facer e o
traballo
do
noso homenaxeado
valoraríanse
notablemente en Madrid e en Cuba,
onde
tamén repitiría
como Senador en 1893,
desta volta polo
distrito de Matanzas. Mais,
a etapa cubana de Luciano Puga tería
consecuencias fatais
para a
súa
familia xa
que alí,
na
Habana, morrería
o 15 de agosto de 1892
a súa muller, Juana
Parga Torreiro; de alí viría
coa saúde
afectada a
súa filla María
Concepción,
“Mariquiña”, que falecería
de febre
tifoidea aos 20 anos,
aos poucos
meses de casar
con Fernando Salorio Rubine; e
o
propio
Luciano Puga regresaría
coa saúde
disminuida. A
nota alegre da
súa estadía na illa caribeña
a constitúe
o veraneo, por espazo de un mes e medio, do seu fillo Picadillo,
Manuel
María Puga Parga,
que nos
seus
libros e
artigos
escribiría
con frecuencia sobre
esa
viaxe,
calificándose a sí mesmo,
de "pasajero de primera en trasatlántico", anécdotas
que tedes
ao voso dispor
no libro Antoloxía
das Confidencias de Picadillo.
O
Señor de Anzobre
cesaría
como Gobernador
do
Banco por Real Decreto de 5 de xaneiro
de 1894
e
regresaría
a España, onde continuaría
exercendo
como Senador por Matanzas
e
como avogado
na
Coruña, cidade
na que se creara
por
aqueles días un
importante movemento de protesta por mor da nova división militar. A
sétima rexión militar quedaba integrada por Castela a Vella e
Galicia, con capital en León desaparecendo a Capitanía Militar da
Coruña. No devandito movemento integráranse algunhas
das personalidades máis
relevantes do
momento,
que constituirían
incluso unha
Xunta
de Defensa da Capitanía, personalidades que foron
detidas e ingresadas en prisión. Entón,
aceptados por procesados e
xuíces,
presentáronse
como mediadores o
general
Pin e Luciano Puga, que asumiría
persoalmente a fianza de todos os procesados, provocando a
súa liberación
e o
posterior retorno aos
seus domicilios,
no
medio de unha
explosión de entusiasmo e
afecto por parte da xente.
Despois
disto,
Luciano levaría
ao
principal partido da oposición a proposta de que compartira a tese
galega
e
presentara no
Congreso unha
enmenda aos presupostos
que permitía a futura creación e
establecimiento de un oitavo
corpo
do
exército
con sede na
Coruña,
levando ao
Ministro da Guerra a recoñecer
a necesidade
de crear a oitava
“Región Militar”
que, por conveniencia e
estratexia,
tiña
que estar en Galicia. Por isto
en 1896,
xa baixo
a Presidencia do
Consello
de Cánovas del Castillo e
sendo
Ministro da Guerra o
xeneral
Azcárraga, crearíase
unha
“Octava Región Militar” para Galicia, e
a
“Séptima Región Militar” incluía
tan só Castela
a Vella.
Un
ano antes, en
1895,
tras o
regreso dos conservadores ao
poder
e
sendo
Romero
Robledo Ministro
de Gracia y Justicia baixo
a Presidencia do
Consello
de Ministros de Cánovas
del Castillo, Luciano
Puga
é
nomeado
Fiscal do
Tribunal Supremo, un
cargo que equivale ao actual Fiscal Xeral do Estado e que fora a
cúspide da súa carreira. O nomeamento fora ben acollido polos
medios da época, entre eles a revista La
Ilustración Española y Americana,
que publicaba nas súas páxinas o seguinte comentario
laudatorio: "Podemos
decir que en esta ocasión la elección no ha sido cual otras, por
haber recaído en una persona que, aparte de sus apasionamientos
políticos, ha ejercido la profesión desde sus primeros años, tan
luego como se recibió de Abogado".
Luciano
ocuparía o cargo dende o 3 de xullo de 1895 ata o 21 de outubro de
1897, uns meses despois de casar en Trujillo (Cáceres) coa extremeña
Antonia Abril Solís. O
noso persoeiro, que sempre
se comportou como unha persoa nobre e magnánima, falecería
o 24 de setembro de 1899. Os
seus restos descansan na capela do Pazo de Anzobre.
FONTES:
-BLANCO REY, MANUEL. Don Luciano Mª Puga Blanco (1842-1899): un personaje rescatado del olvido. Anuario Brigantino 1999, nº 22.
-CORREAL, NARCISO. Figuras gallegas de la política. Luciano Puga. La Voz de Galicia, 3 de febreiro de 1931.
-MACEIRAS RODRÍGUEZ, XABIER. Antoloxía das Confidencias de Picadillo. Autoedición, 2018.
Ningún comentario:
Publicar un comentario