Houbo un tempo no que na parroquia de Barrañán residía un veciño cun alcume contundende, “O Vencedor”, chamado así porque sendo mozo aprendeu solfexo e a tocar o acordeón cando ninguén daba un peso por el. Todo o mundo pensaba que non sería quen de facelo, pero o rapaz ía saír vitorioso dos seus propósitos, abofé!
-Vencín!!!-, berrou aos catro ventos cando tocou por primeira vez.
E así, dende aquela, converteuse no triunfador dunha competición propia contra si mesmo e dunha contenda contra o mundo que o rodeaba. Dende aquela converteuse en José “O Vencedor”, o acordeonista de Barrañán.
 |
| José Vázquez Amado "O Vencedor" diante da antiga taberna de Barrañán, na Seara ou na do Xastre (Cortesía da súa familia) |
O noso protagonista nace en 1924 na propia parroquia de Barrañán, no lugar do Igrexario. Era un dos cinco fillos (3 mulleres e 2 homes) do matrimonio que conformaban Alejo Vázquez e Antonia Amado, labradores que alimentaban a súa prole coas dificultades daqueles duros tempos de escaseza. José non tarda en aprender o oficio de zoqueiro. O seu mestre fora Manés o da Ponte, mariñeiro e amigo da infancia de seu pai Alejo.
-Esta madeira é para facer uns zocos. Lévaa á casa de Manés e esperas alí a que chos faga-, díxolle un día o proxenitor.
-Señor Manés: que di meu pai que lle faga uns zocos e tamén dixo que os precisa para mañán.
-Carallo rapaz, sempre ves con presa!
-Eu fago o que me mandan, señor!
-Pois daquela tesme que ir ao río a lavar dous pares de coiros!
-Ai non, señor, eu quedo aquí que quero mirar como fai os zocos... bueno, mire, se me deixa cravar os zocos cando veña do río, daquela voulle lavar os coiros... parécelle?
-Bueno, pois daquela heite deixar cravar un!
-Ai non, señor, eu quero cravar os dous!
E así, mirando para Manés, José ía aprender o oficio de zoqueiro.
Sendo un adolescente de 16 ou 17 anos, a música chama á porta do mozo de Barrañán. A dicir verdade, naqueles tempos a música era unha boa oportunidade de promoción para os rapaces máis inquedos, como era o caso de José.
Segundo nos contaron a súa viúva, Josefa Vázquez Lista e o seu fillo Juan, que nos atenderon coa maior das amabilidades no seu domicilio do Igrexario de Barrañán, o noso homenaxeado “aprendeu a tocar na Coruña cun músico que tiña unha orquesta, a “Cruz Perillo”, e que se non recordo mal era coñecido polo alcume do “Espallante”. Cando o meu home estaba aprendendo a tocar eu non era moita moza pero, o que si sei, é que José botou un tempo tocando e aprendendo na orquesta “Cruz Perillo” co “Espallante”. Un fillo deste home tocou anos despois cos Tamara de Pucho Boedo. Sei que era o batería, pero non me acordo como se chamaba”. Josefa, tamén natural de Barrañán, referíase a Antonio Cruz Careo, o gran “Perillo.”
 |
| Arriba,
no centro, vemos a "Espallante" o xefe da orquestra "Cruz Perillo". O
rapaz do centro da imaxe da fila inferior moi probablemente sexa "Peri",
fillo de "Espallante". E á dereita vemos co acordeón a a José "O
Vencedor". Descoñecemos o nome dos outros músicos (Cortesía da familia
de José Vázquez "O Vencedor) |
Coa experiencia adquirida na orquestra “Cruz Perillo”, José “O Vencedor” foise convertendo, paseniño, nun bo músico. Chega o momento no que compra o seu primeiro acordeón. Saber como puido afrontar os gastos é unha verdadeira incógnita porque, naqueles tempos nos que a economía familiar era a que era, o malo para os músicos era o custe dos instrumentos. Ao fío disto, o xornalista Xosé Manuel Pereiro conta que “os pais de Marcial, un dos ventos clásicos de Los Satélites, venderon unha vaca para comprarlle ao cativo o clarinete1”. Por outra banda, o prezado e admirado Xurxo Souto tamén nos ten contado nalgunha ocasión que seu avó Manuel Eiroa, un dos fundadores de Los Satélites, cando tiña 15 anos traballaba cargando area para as obras, e nesa época un irmán emigrado en Nova York mandoulle os cartos para mercar un saxofón.
Pasaríalle algo semellante ao noso homenaxeado? A súa muller non lembra nada sobre esta cuestión. Mais fora dun xeito ou doutro, o caso é que a José chégalle o tempo de realizar o servizo militar obrigatorio e o destino do músico de Barrañán, naquela hora xa alcumado “O Vencedor”, foi Burgos. Alí, á cidade castelá, chega acompañado do seu inseparable acordeón, co que pasa tardes gloriosas animando e divertindo aos seus compañeiros de quinta. “En Burgos o único que fixo foi a instrución e xurar bandeira e despois nada, tocaba o acordeón”, recordaba a súa muller Josefa.
 |
| En primeiro plano José "O Vencedor" co seu acordeón no cuartel de Burgos no medio dos soldados (Cortesía da súa familia) |
Rematado o período castrense volta a súa terra e segue botando unha man na casa cos traballos gandeiros e agrícolas. E por suposto continúa de cheo no mundo da música ao entrar a formar parte de orquestras como a Reyes, que era de Carballo.
 |
| José "O Vencedor" tocando o acordeón coa Orquesta Reyes (Cortesía da familia) |
Tempo despois José convértese nun dos integrantes da Bergantiños, unha das grandes orquestras da época, onde tamén tocaba o seu gran amigo Segís Regueiro, veciño de Gabenlle. De feito, cando actuaban pola zona da Laracha ou Carballo “O Vencedor” durmía sempre na casa de Segís.
A primeira orquestra Bergantiños nacera en 1945 e estivera actuando polos escenarios da bisbarra (co “Niño de Soandres” de cantante e guitarrista) ata 1952. A banda volve a renacer anos máis tarde, deixando pegada na historia bergantiñá, onde eran de reclamo nas festas da contorna2. Na seguinte foto, vemos na fila de atrás e de esquerda a dereita: trombón, Moncho Calvete; trompetas, Jesús Calvete, Anselmo e Jesús Loureiro, e batería, Luís Costa. Na fila primeira, saxo, Ramón Costa, e tenor e alto, Severino e Jesús Mallo Naya (director). Agachados, os irmáns Luciano e J. Luís Fernández Caamaño de Verdillo; acordeón, José Vázquez “O Vencedor”; e contrabaixo, Segismundo Regueiro “Segís”, músico da Laracha.
 |
| O acordeonista José "O Vencedor" coa orquestra Bergantiños (Facebook Orquestas 1900) |
A orquestra Bergantiños actuaba todos os anos no salón do Xastre de Barrañán, un salón de baile do que prometemos falar máis polo miúdo no futuro. E claro, como era natural, cada vez que tocaba na súa patria chica, a José “O Vencedor” ardíalle o peito da emoción sentíndose profeta na súa terra!
Segundo nos conta Suso de Basilio, certo tempo despois “comezan os problemas do transporte e teñen que contar con dous turismos para tanto equipo: O Largo e O Asturiano serían os seus cotiáns transportistas. Só cando era preto, e algúns levaban moto ou bicicleta, lles chegaba un só turismo. Pero na vida todo ten un comezo e un final. Rematado o verán de 1959, Jesús Mallo Naya decide dar un xiro á súa vida e probar sorte na capital, A Coruña, co cal a Bergantiños, todo un nome no mundo orquestral, cesa para sempre. Na cidade e ao marxe doutros traballos, Jesús formaría parte de moitas lembradas formacións coruñesas ata o seu retiro laboral. Os irmáns José Luís e Luciano comezarían unha nova etapa formando parte das máis lembradas orquestras da Coruña: Satélites, Trovadores, Sintonía, Antonio Mallo, Kanaris...”3
Trala etapa na Bergantiños, José “O Vencedor” volve a integrar a orquestra Reyes (da que tamén forma parte o seu amigo Segís) nuns tempos nos que os cartos que o de Barrañán facía no mundo da música non eran suficientes para sobrevivir. Josefa Vázquez recorda que “o meu marido tocou toda a vida, pero tamén era zoqueiro. A música era a súa profesión e cando tiña tempo facía zocos. O hobby eran os zocos (risas), que daquela todo o mundo andaba con zocos, pero a min nunca me fixo ningúns (risas)”.
 |
| José "O Vencedor", primeiro pola dereita, na súa segunda etapa coa Orquesta Reyes (Cortesía da familia) |
En 1973 “O Vencedor” casa con Josefa Vázquez Lista, nunha época na que aprende a tocar o órgano da man de Fernando Fernández Pérez, integrante do grupo Os Tarantos que naquela hora tiña o seu domicilio no edificio onde está a xoiería Barca.
Como organista, e xa ao final da súa traxectoria musical, o noso protagonista ía formar parte da Orquesta Brillantes, banda que abandonou ao pouco de nacer o seu fillo Juan.
 |
| José "O Vencedor", primeiro pola esquerda da fila superior, na súa etapa con "Los Brillantes" (Cortesía da súa familia) |
Posteriormente, paseniño, foise apartando dos escenarios para dedicarse á familia e aos traballos no campo. A súa muller recorda que “José tocou ata que enfermou. El empezara a ter problemas de corazón en 1975 e ata aí aínda ía tocar algo, pero pouco. Chamábano ocasionalmente dalgunha orquesta para un día concreto, pero despois, cando soubemos que estaba mal do corazón, xa deixou a música para sempre. Nós tiñamos vacas e cando el podía traballabamos a terra. Cando podía traballabamos máis e cando non podía traballabamos menos. Daquela xa non se traballaba a terra como cando eu era moza. Xa se ía co tractor. Pero o millo había que botalo, había que sachalo e recollelo. E eso había que facelo.”
A José pasoulle o mesmo que a outros moitos artistas de aqueles tempos. Estivo moitos anos traballando como músico pero xubilouse pola agraria.
 |
| Carné do "Sindicato nacional del espectáculo" de José "O Vencedor" (Cortesía da súa familia) |
José Vázquez Amado “O Vencedor” faleceu en 1986 aos 62 anos de idade. Despois de tantos anos o seu espíritu segue estando moi presente en toda a parroquia de Barrañán.
____________________
1 Xosé Manuel Pereiro (2010): Historia do baile agarrado, El País, 10 de setembro.
2 Suso de Basilio (2021): Eran tempos de boa música coa orquestra Bergantiños, La Voz de Galicia, Carballo, 30 de xaneiro.
3 Ibídem
