"ZENITRAM", O XORNALISTA QUE ERA SOBRIÑO DOS CURAS DE LAÑAS E ARMENTÓN

      Hoxe imos a falar dun dos xornalistas máis populares do seu tempo: José Gómez Martínez, un persoeiro que era coñecido na prensa da época polo pseudónimo de Zenitram (Martínez ao revés) e que, ao longo da súa infancia e xuventude, tivera certo vencellamento co Arteixo de finais do século XIX, probablemente entre 1875 e 1885.

 

Zenitram en 1927 (Vida Gallega)

     Naquela altura o noso protagonista, nado en Pontevedra nun ano sen determinar, frecuentaba asiduamente a nosa bisbarra na compaña de seus pais Francisco e Ramona para visitar aos tres tíos curas que tiña no concello arteixán. Tratábanse de José Gómez Fernández, tío segundo por parte paterna e que era o crego da parroquia de San Pedro de Armentón; Antonio Gómez Casanande, irmán de seu pai Francisco e párroco de Santa Mariña de Lañas en 1880 e, Antonio Martínez Casanande, irmán de súa nai Ramona e que sería o cura que relevaría a Antonio Gómez ao fronte da parroquia de Lañas. Antonio e Ramona Martínez Casanande tiñan outro irmán, Juan, que tamén era crego naquela época na parroquia de San Esteban de Culleredo.

      Con tres cregos na familia non era de extrañar que José Gómez Zenitram collera o mesmo camiño que seus tíos e, unha vez iniciados os seus estudos eclesiásticos, iría xurdindo nel a imperiosa necesidade de escribir, unha afección que andando no tempo convertiríao nun dos xornalistas máis valentes, notables e polémicos da época que lle tocou vivir….”una bocanada de aire fresco que dejó a un lado los artículos de redacciones recargadas, farragosas, sin contenido y al peso”, segundo a colaboradora do Diario de Pontevedra Milagros Bará, quen tamén afirma que... “Zenitram iba al asunto y entraba en materia sin artificios”.

      As visitas a Arteixo, propiciadas polos vencellos familiares, seguiríanse producindo co cambio de século e nunha delas, a realizada a Lañas no verán de 1903, falecería seu pai Francisco. Moi querido e apreciado en Pontevedra, sobre todo desde que en setembro de 1904 se fixera cargo do Asilo de Anciáns Desamparados, Zenitram convertiríase en outubro do mesmo ano en director do periódico pontevedrés El Áncora, que tiña a súa propia imprenta no número 16 da rúa Real, dirección que simultaneaba con colaboracións en outros medios e revistas nas que defendía a causa dos dereitos da Igrexa.

      Naqueles tempos nos que os desencontros se ventilaban nas páxinas dos xornais, o sorprendente é que José Gómez Martínez, que non tardaría en ser o capelán do convento das Clarisas da cidade pontevedresa, era un crego en activo que os medios describían como un "virtuoso párroco y brillante periodista" e que, en 1908, publicaba o seu primeiro libro, “Rasguños”, traballo que era unha recompilación de moitos dos artigos publicados ao longo da súa vida en diferentes xornais e revistas. 

      En novembro dese ano Zenitram abandona a súa Pontevedra natal ao ser nomeado coadxutor de San Xurxo da Coruña. Na despedida da súa querida cidade o xornal pontevedrés La Correspondencia Gallega escribía un artigo baixo o título !Adios¡ e coa sinatura dun tal Japón dicindo entre outras cousas que...”su pluma es un instrumento que le obedece; no tiene que corregir la rotunda y sonora redondez de sus períodos; porque salen hechos de su privelegiada cabeza de periodista, de escritor y de crítico publicista. No conozco cuando y como empezó a escribir; se que lleva muchos años amando a la letra de imprenta. Si Zenitram no escribiese, se moriría de nostalgia, de aburrimiento; porque Zenitram ha nacido para escribir”.

Caricatura de Zenitram do ano 1912

       Nesa altura segue a visitar con frecuencia Lañas e Armentón, lugar no que en abril de 1909 falecería súa tía Josefa Gómez Fernández, que era irmán de José, o cura da parroquia.

      Na súa etapa coruñesa Zenitram, que tiña o seu domicilio na praza de María Pita, sería ademais director durante cinco anos do xornal El Eco de Galicia, que era defensor acérrimo dos intereses e ideais católicos ou, o que é o mesmo, a voz do arzobispado naquela época.

      Ministro de Deus, ultracatólico e polemista redomado, o carácter de Zenitram traeríalle máis dun problema cos que non compartían o seu pensamento, entre eles o propio Presidente do Goberno español, o ferrolán José Canalejas (que sería asasinado en 1912 a mans dun anarquista). O noso protagonista calificaría a Canalejas de inepto, cobarde e tiránico nun editorial: "el gobierno del atolondrado y neurótico del Sr. Canalejas, estadista de guardarropía que queda para siempre marcado con el estigma de inhábil, cobarde y despótico...". Zenitram protestara pola prohibición dunha manifestación de católicos en Euskadi (A manifestación de San Sebastián) en contra das medidas dun goberno laico con respecto á Igrexa. Canalejas, aínda que era católico practicante, promulgou a chamada “Ley del Candado” que acotou as ordes relixiosas, a educación pública laica, unha revisión da relación Igrexa-Estado, feitos polos que naqueles días se describía a Canalejas como un anticlerical católico. 

     

José Canalejas

Foi aí cando a Fiscalía tomou cartas no asunto e denuncia o editorial en cuestión e, a continuación, o xuíz correspondente decreta o seu procesamento. Aínda consternada a redacción de El Eco de Galicia por esta primeira denuncia, segundo Milagros Bará nun encontro casual nunhas escaleiras co xuíz que o procesaba, Mosquera Montes, soubo Zenitram "de sus autorizados labios" que tamén o procesarían por outro artigo titulado Después del procesamiento: "Llegó a nuestra redacción un enviado del juzgado a secuestrar los números sobrantes de la edición". A estratexia de Zenitram sería moi intelixente ao facer público todo o proceso. Tal foi o número de adhesións públicas en multitude de medios a favor do procesado que, despois duns meses de tiras e afloxas, retirouse a acusación.

      En 1914, logo de cinco anos na cidade herculina, abandona A Coruña e marcha “castigado” por airear “chanchullos” do arcebispo a Bueu, como coadxutor da parroquia de San Martiño. Ao parecer, o arcebispado retirouno da súa vida activa nos medios de comunicación por culpa dun artigo aparecido no seu periódico “sobre unhas oposicións a unha praza de doutoral en Santiago, no que escribía que: "antes de la misa del Espíritu Santo, el mismo Espíritu fallara una plaza en una oposición a favor de un pariente de Martín Herrera, arzobispo de Santiago". E, nun abrir e cerrar de ollos o propio arzobispo Martín Herrera desterrouno a Bueu para que seu tío, o párroco Juan Martínez Casanande, ( o mesmo que fora crego da parroquia de San Esteban de Culleredo) o "atara en corto". A súa marcha tería un enorme impacto na Coruña, onde toda a clase política, económica, xudicial e moitísimas persoas que non só acudiron a despedilo á Praza de María Pita senón que o acompañaron na súa viaxe ata Santiago (primeira etapa antes de chegar a Bueu). Días antes o Gobernador e o alcalde de A Coruña desprazáranse a Santiago para “suplicarlle” ao cardenal que deixase sen efecto o traslado.

      Tras pasar un ano en Bueu, en 1915 Zenitram faríase cargo da parroquia de San Cristovo de Regoidón, no concello ourensán de Ribadavia, lugar onde continuaría apartado da tentación de seguir escribindo nos medios. Ao ano seguinte, en 1916, convírtese no crego da parroquia viguesa de Teis, lugar dende o que voltaría a ter contacto coa pluma xa que en 1930 publicaría La Flora Gallega y el Padre (Baltasar) Merino, no volume V do Seminario de Estudos Galegos, e colaboraría como columnista en La Correspondencia Gallega, El Noroeste, Tierra Gallega, el Ideal Gallego, El Adelantado de Bueu e tamén como colaborador de Martín Codax ou o Faro de Vigo.

José Gómez Martínez, Zenitram, falecería en Teis o 7 de xuño de 1940.