mércores, 8 de novembro de 2017

O CASTRO DE RAÑOBRE

Fabulación do castro de Rañobre da autoría de Roberto Castro
      Son varias as hipóteses en torno á denominación desta aldea da parroquia de Oseiro. Para Ramón Menéndez Pidal, Rañobre puido ser propiedade dun tal Ranius, mais o historiador tamén admitía a probabilidade de que o nome do lugar poidera estar asociado cos topónimos Rañal, Rañeiras ou Raña, de quen o Diccionario Galego-Castelán de Leandro Carré dinos, nunha das numerosas acepcións da súa octava edición (1984), que o substantivo raña pode ser “terreno alto y de monte pobre”.
 
     
Rañobre é
, xunto con Anzobre, Laxobre e Canzobre, un dos catro topónimos do municipio que levan o sufixo "-obre" na súa denominación, unha terminación sobre a que o arqueólogo Luís Monteagudo apunta a idea de que se cadra procede do antigo europeo -veris (altura), mentres que case todos os primeiros elementos destos topónimos son xentilicios ou cognomina romanos. O popular arqueólogo tamén nos di que..." en consecuencia, y descartando por varias causas la interpretación como "altura fortificada" (=castro), creemos posible que esta "altura" de los topónimos en -bre signifique outeiro (altar) que en general aprovechaba los peñascos de las alturas, y además constituía el núcleo de una institución socio-religiosa que, evolucionando, llegó casi hasta nuestros días.

      Outros autores consideran que o sufixo “-bre” derivaría de “-brix” e indicaría en orixe un poboamento en altura. Simplemente observando o modelo de elevacións da nosa bisbarra compróbase que, efectivamente, os topónimos en “-bre” e afíns atópanse en xeral (aínda que non en todos os casos) en zonas relativamente elevadas, non moi pronunciadas xa que o noso relieve é relativamente suave, mais si ocupan lugares altos con boa visibilidade.

     Sexa como fora, o caso é que Rañobre, segundo algúns expertos na materia, conta cun dos castros máis importantes da contorna que, polo seu recoñecido valor propio, debe ser considerado e estudado máis profundamente para a permanencia e a identidade da nosa cultura a través do tempo. De forma elíptica coas defensas moi suavizadas por ser empregado ao longo dos séculos como zona de cultivo, o asentamento está na actualidade practicamente destruído, véndose soamente parte das súas defensas na zona norte, a máis alta do recinto. A construción da estrada Suevos-Rañobre, a edificación de varias vivendas e unha nave industrial foron, xunto aos traballos agrícolas, os principais motivos que levaron por diante case a totalidade deste tesouro do patrimonio arteixán, do que hoxe só están visibles o terraplén, un foxo e un parapeito.

Castro de Rañobre (Galipedia)
     Os terreos nos que está asentado o castro, que mide uns 350 metros de SW-NE e uns 250 metros de NW-SE, co descorrer dos anos pasarían a mans de Constanza das Mariñas, unha muller que recibira estas e outras terras do actual concello de Arteixo como parte do legado que lle deixara seu pai Gómez Pérez, falecido en 1475 un ano despois de outorgar testamento. Constanza casara con Lope Sánchez de Moscoso “o groso”, conde de Altamira que non tardaría en ser repudiado pola noiva xa que, segundo nos conta Vasco da Ponte...”este conde no era hombre para mujer y doña Constanza no le quería por marido”. Nas crónicas de Vasco da Ponte, o autor tamén nos di que poucos meses despois da separación Constanza das Mariñas casouse en segredo “a furto de su padre” co fidalgo Fernán Pérez Parragués, que fora escudeiro dos Andrade e do propio Gómez Perez das Mariñas, que nunca chegaría a recoñecer o enlace e, pola deshonra, ”en adelante cubrió la cabeza con una capilla de un capuz negro”. O nome da nosa protagonista quedaría reflectido na toponimia do litoral arteixán, feito que recolle Uxío Carré Aldao no apartado que lle adica á parroquia de Oseiro na súa Geografía General del Reino de Galicia dicindo que...en las playas inmediatas se dice hay la llamada Pena da Constanza, que debió este nombre a que allí embarcaba y desembarcaba doña Constanza das Mariñas”.

      Posteriormente, boa parte das terras das que estamos a falar pasarían a formar parte do señorío dos Oca. Pola documentación localizada a partir dos anos cincuenta do século XVIII, podemos constatar que Diego de Oca y Cadórniga, señor das Casas de A Mezquita, As Frieiras, Bergondo, Oseiro, etc. e Coronel do Reximento Provincial de Betanzos, levou a cabo unha certa actividade e demostrou preocupación pola realización de melloras constructivas nas súas posesións. Desa época, e grazas a un pleito iniciado en 1754 por D. Diego contra Antonio Miramontes pola fabricación duns muíños e unha presa, sabemos que este Miramontes era “dueño de la cercana torre de Rañobre”, información que nos leva a pensar que probablemente esta torre fora edificada no castro do lugar, mais son datos que non podemos corroborar.

Estrada dentro do castro de Rañobre, á dereita parte dos defensas (Galipedia)
      O que si podemos afirmar e que, andando no tempo, boa parte do núcleo de Rañobre pasaría a ser propiedade do Conde de Priegue, Francisco Javier Ozores Losada, deputado a Cortes polo distrito de Santiago en 1867 e polo da Coruña en 1879, 1884 e 1891, un persoeiro que na compaña da súa muller Jesusa Pedrosa Álvarez Maldonado (dona das Torres de Celas, no concello de Culleredo) e dos seus fillos, acudía con frecuencia á residencia de verán que, naquela hora, a familia tiña en Rañobre. Á morte do Conde, o título e os bens tradicionalmente asociados a el quedarían nas mans do seu fillo Santiago, que lle acabaría vendendo á veciñanza da contorna os terreos dos que estamos a falar.

      Un século e medio máis tarde, en abril do 2009, o castro voltaba a ser tema de actualidade por mor das obras do porto de Punta Langosteira, que sacaran á luz unha zona de 30 metros lineais que parecía corresponderse cunha construción funeraria do antigo asentamento castrexo de Rañobre.

      O achado tivo lugar no monte da Xeixeira, no límite dos terreos que foran expropiados polo Porto para dotar de máis material de canteira ás obras de Langosteira, onde se deixara unha zona de protección de 200 metros desde o castro, aparecendo xusto despois desta distancia. Todo parecía indicar que se trataba do cemiterio que utilizaban os habitantes do antigo recinto castrexo xa que, a simple vista, podíanse observar algunhas lousas alineadas e anacos de cerámica vermella, que os expertos vincularon aos enterramentos destos poboadores.

Operarios do Porto observando o achado (La Voz de Galicia, 18 de abril de 2009)
      A aparición destos restos funerarios no monte da Xeixeira xeneraría a lóxica sorpresa entre os responsables da Asociación de Veciños de Rañobre, quenes instaron ao ente portuario a que protexeran de forma inmediata o achado arqueolóxico solicitando que fora analizado por expertos coa máxima urxencia. Tanto a Autoridade Portuaria como a empresa encargada das obras, UTE Langosteira, decidirían teitar por medio de materiais plásticos a zona en cuestión e a constructora deixaría de extraer materiais do punto de canteira próximo ao supuesto cemiterio. Posteriormente, un equipo de arqueólogos traballaría in situ para intentar recuperar todos os restos e determinar o seu valor, un equipo que durante a escavación non atoparía restos óseos, algo co que, dada a acidez da terra nesta zona, en certa maneira xa contaban.

      A veciñanza de Rañobre acollería o achado do suposto cemiterio con asombro e incredulidade. Carmen Martínez Souto, de 91 anos e naquel intre a segunda persoa de máis idade da parroquia, dicía sorprendida que… “vivín sempre aquí e nunca souben que aí houbese un cemiterio”, subliñando que súa nai vivira 101 ...“coñecía todo o lugar e xamais me comentou que no Pe da Xeixeira houbese un cemiterio”. As palabras de Amelia Dans Vázquez coincidían coas pronunciadas por Carmen Martínez. “Eu tamen levo vivindo toda vida aquí e xa teño os meus anos, pero na miña vida souben que ese monte foxe algún día un cemiterio”, dicía. Tanto Amelia Dans como Antonio Vázquez Martínez, éste último de 75 anos, coincidían en sinalar que os seus antepasados lle comentaran que nos montes cercanos ao de Pe da Xeixeira “houbo algún día asentamentos de persoas”. De feito, Vázquez Martínez recordaba o nome dunha zona próxima ao achado funerario: “Aí o lado -refiriendose ao suposto cemiterio- chámaselle Os Castros, e por algo será!. Antonio tamén indicaba que nesa zona do castro...levamos toda a vida sementando nas leiras, arando con vacas e agora con tractores e nunca atopamos nada”.


FONTES:

-AMADO CASDELO, MARCOS EMILIO. Poder, dominio e sangue. A liñaxe Bermúdez de Castro, señores de Montaos. Autoedición, 2017.
-CARRÉ ALDAO, UXÍO. Geografía General del Reino de Galicia. Tomo I. Carreras Candi. Casa editorial Alberto Martín. Barcelona, 1928.
-CASTRO, RAMÓN. Las tumbas del castro de Rañobre no afectarán a las obras del puerto. La Voz de Galicia, 18 de abril de 2009.
-MACEIRAS RODRIGUEZ, XABIER & PATRICIO CORTIZO, FERNANDO. De Liverpool ás Sisargas; a derradeira travesía do Priam. Edicións Embora, 2014.
-MOUZO, EMILIANO. Rañobre pide al Puerto protección para las tumbas halladas en el castro. La Voz de Galicia, 19 de abril de 2009.
-SÁNCHEZ GARCÍA, JESÚS ÁNGEL. Mariñán: Pazo de los sentidos. Deputación de A Coruña, 1999.


Ningún comentario:

Publicar un comentario