A FONTE SANTA DO FOXO

Sabemos da importancia que na máis remota antigüidade tivo por toda a xeografía galega o culto ás correntes de auga, en especial a predilección polas fontes, unha importancia que perdurou nos tempos da dominación romana e que o cristianismo intentou erradicar, xunto con outras moitas prácticas pagás, sen conseguilo plenamente. Este tipo de cultos, que ían acompañados de actos de adoración, sacrificios e ofrendas, estaban tan arraigados entre os nosos antepasados que a Igrexa lanzaría contra eles sucesivas condenas, principiando polos anatemas de San Martín Dumiense na súa De Correctione Rusticorum, e continuando polos concilios toledanos: “Recordando los preceptos del Señor, no para castigo de los delincuentes, sino para terror, no imponemos por este decreto la pena de muerte, sino que avisamos a los adoradores de los ídolos, a los que veneran las piedras, a los que encienden antorchas y adoran las fuentes y los árboles que reconozcan cómo se condenan espontáneamente a muerte aquellos que hacen sacrificios al diablo”.

Fonte Santa do Foxo

Ante os reiterados fracasos de tan “piadosos” avisos, a Igrexa recurriría ao método, sempre útil e garantizado pola práctica, de sustituir aos deuses ou xenios pagás das augas por algún santo ou santa, e incluso pola propia Virxe María. Os exemplos son numerosos e, a día de hoxe, case todos os santuarios marianos galegos seguen tendo ao seu carón unha “Fonte Santa”, na cal moitos atopan a orixe e culto do que pode ser un recordo do practicado polos antepasados celtas, pois non podemos esquecer que na súa mitoloxía existe un caldeiro que devolve a vida a quenes son somerxidos nel, un recipiente máxico que é nomeado como “Fonte da Saúde”.

A través dos séculos, as crenzas, superticións e o respecto que as augas inspiraban nos nosos devanceiros, de seguro que polos restos do antigo culto que as cría poboadas de xenios protectores, quedarían presentes nas cantigas populares, romances, lendas, tradicións e, tamén, na toponimia das nosas parroquias, como é o caso da Fonte Santa do Foxo, en Loureda, un lugar coñecido dende tempos inmemoriais polas virtudes das súas augas salutíferas e beneficiosas.

Se viaxamos na máquina do tempo e poñemos o contador no día 31 de xaneiro de 1930, podemos ver como o historiador Heliodoro Gallego Armesto publicaba no número 438 da revista Vida Gallega unha reportaxe sobre o municipio de Arteixo na que nos dicía que...“en su aldea de Fojo brotan dos manantiales de aguas ferruginosas, que utiliza mucha gente”.

Caseta "dos ricos"

Ao realizar a reportaxe, Armesto probablemente fora testemuña do bulicio que naquela altura había no Foxo, moito maior que o de agora, e de seguro que ata lle mandou un pucheiro de caña na Casa Trigo, estabelecemento do que xa temos falado neste espazo. 

 

Aqueles eran os tempos nos que pasaba pola aldea o vello camiño polo que circulaban a diario as xentes da comarca de Bergantiños que se dirixían á cidade da Coruña, tempos nos que moita da veciñanza do lugar vivía das populares “arteixanas”, esos ”grandes panes de borona (maíz) de forma piramidal que se condimentan y venden en el lugar de Fojo, Loureda”, que mencionaba Uxío Carré Aldao no xornal El Ideal Gallego en marzo de 1921 e, dos que xa facía referencia no ano 1829 o “Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal” dicindo que… “los vecinos de las aldeas de Fojo, Cancelo y Rapa se sostienen con el tráfico de la Brona que venden en los mercados de la Coruña, dando con este motivo bastante trabajo a muchos jornaleros”.

Pois ben, naqueles tempos o lugar do Foxo tamén era frecuentado polos residentes do Balneario de Arteixo que, segundo varios testemuños, facían excursións en burro ata Santa Locaia e tamén acudían polas tardes ata a Fonte Santa coas súas merendas e ataviadas, as mulleres, con grandes pamelas.

Caseta "dos pobres"

O Foxo era, naquela altura, unha especie de pequeno recinto termal, un pequeno balneario no que as augas ferruxinosas da devandita fonte eran consumidas principalmente con fins medicinais, unha fonte que tiña dous mananciais e, cada un deles, a súa respectiva caseta.

A caseta da fonte de arriba, na que había a posibilidade de facer fonda, era coñecida como “a dos ricos”. Tiña tres canos e a xente pagaba certa cantidade por vaso de auga, unha auga que segundo nos contou unha veciña do lugar “era boa para o intestino e para o fígado”. A caseta do manancial de abaixo, de tamaño máis reducido que a da fonte de arriba, era coñecida como “a dos pobres” e non había que pagar nada por beber nela.

Na actualidade aíndan quedan os vestixios de aquel pasado. Xusto en fronte a casa “dos do Jefe”, está a caseta onde bebían os pobres e, uns metros máis arriba, “a dos ricos”, na cal, ata hai ben pouco, se cadra ata os anos noventa, aínda había ben xente que acudía a ela. Desgraciadamente, sería a partir de aquela época cando pouco a pouco empezou a quedar agochada no medio da maleza na que hoxe se conserva totalmente abandonada da man de Deus. Aaaaii... se as paredes falaran!

FONTES:

-Alarcón Herrera, Rafael. La huella de los templarios. Ritos y mitos de la Orden del Temple. Ediciones Robinbook. Barcelona, 2004.

-Rodríguez, Eladio. Breviario enciclopédico. Letras, historias e tradicións populares de Galicia. Edición de Camilo Fernández Valdehorras. Editorial La Voz de Galicia. A Coruña, 2001.