AS CAMPÁS DO SANTUARIO DE PASTORIZA

Nun dos numerosos ensaios da obra teatral Porlier en Pastoriza aos que asistimos ao longo do verán de 2018, casualmente observamos que nunha das catro campás coas que conta o Santuario, a do campanil da sancristía, podíase ler perfectamente a inscrición “Kurfürst-Hamburg”. Nun primeiro momento pensamos que podía tratarse da campá dun navío alemán afundido no noso litoral e, por iso, non tardamos en contactar con Fernando Patricio Cortizo, bo amigo e auténtico erudito do mundo dos naufraxios que acudiu ao lugar o 29 de setembro, o día que representamos a obra de Porlier no adro do Santuario de Pastoriza.

Campá de coa inscrición "Kurfüst-Hamburg" (Xosé Troiano)

Impresionado polas grandes dimensións da peza de bronce, de case medio metro de circunferencia na súa base, Fernando afirmounos que en moi contadas ocasións os barcos de antano levaban campás tan grandes e, posteriormente, tamén nos admitiu que nos seus arquivos non tiña ningunha información sobre ningún navío nomeado “Kurfüst” que fora construído en Hamburgo. Mais con todo, o historiador apuntounos que a campá de Pastoriza era moi semellante ás utilizadas hai un século nos acorazados da Mariña Imperial alemá e que, ademais, tiñamos que ter en conta que había moitos barcos que cambiaban de donos (navieira) varias veces ao longo da súa “vida” polo que… “puideron irse a pique coa campá orixinal do día da botadura; é dicir, o nome do navío trocaba rebautizado pola nova navieira que o acababa de adquirir, pero a campá non, seguía sendo a orixinal, a do primeiro barco”.

Coas premisas de Fernando Patricio, poucos días despois puxémonos en contacto con Xosé Troiano, grande defensor do noso patrimonio e especialista precisamente do mundo dos sinos de barco que hai nos campanarios das igrexas galegas, un Troiano que recoñecía que era un caso cheo de misterio e que tamén empezaría a indagar de contado sobre a orixe da campá de Pastoriza.

Vapor Kurfüst (Diario de Bergantiños)

Un dos primeiros pasos da investigación de Troiano foi contactar co historiador Rafael Lema, quen publicaría varios artigos na súa páxina web (cronicamaritima.es) e no xornal Diario de Bergantiños para que, nunca mellor dito, “soara a campá” e que algunha persoa aportara novos datos ata o de agora descoñecidos. Na procura de máis informacións, Xosé Troiano tamén contactaría coa Real Liga Naval Española para resolver o misterio da procedencia do sino do campanil da sancristía do Santuario. E sí, a campá empezou a soar pois, a raíz dos artigos de Lema, o historiador coruñés e arqueólogo submarino Miguel San Claudio Santa Cruz, xunto co grupo de investigación portugués “Um mergulho na historia”, aportaron datos e fotos do Kurfüst, o barco do que procede, posiblemente, a campá da que estamos a falar.

O noso protagonista era un moderno navío alemán de 5.645 Tn. de tipo mixto, de carga e pasaxe, que fora construído no ano 1901 en Reiherstiegwerft, Hamburgo. Tiña unhas medidas de 125,2 x 14,7 metros e a súa propulsión, vapor de dobre expansión, facíao acadar os 13,5 nós. O Kurfüst, que navegaba con frecuencia polo noso litoral e que de seguro atracou algunha vez nos principais portos galegos, naufragaría o 5 de maio de 1904 en Sagres, no sur de Portugal, cando facía travesía con carga xeral dende Delagoa Bay (Maputo, Mozambique) a Hamburgo, a cidade alemá na que fora construído facía tan só tres anos.

Clarexada a incógnita da procedencia da campá do campanil da sancristía, agora só nos falta saber como chegou a Pastoriza. Sabemos que moitos campanarios dos templos galegos, de xeito especial os da Costa da Morte, contan con campás de barcos que se foron a pique nas nosas augas e que chegaron aos seus novos destinos ben por donativos de armadores, por compras ou por agradecemento das tarefas de salvamento, ou ben por agasallos dos chatarreiros da zona, coma as campás de Camelle, Arou, Cee… 

Santuario de Pastoriza

Segundo Rafael Lema, todo parece indicar a que, na primeira década do século pasado, unha empresa de desmantelamento coruñesa que participara no rescate dos restos do Kurfüst en Portugal doouna ao Santuario de Pastoriza, unha información que agardamos contrastar próximamente.

Deixamos o campanil da sancristía e situámonos agora diante da fachada do Santuario, unha fachada que está ornamentada con motivos clásicos e que se estrutura en tres corpos independentes que rematan nunha espadana. Esta espadana consta de tres corpos, o primeiro formado por dous grandes arcos de medio punto que descansan sobre piares e onde van dúas campás. No segundo corpo, un arco de medio punto onde se sitúa unha terceira campá. No derradeiro corpo, un pequeno frontón triangular curvo cun oco circular rematado por un pináculo con bóla. 

Pois ben, as tres campás da fachada da igrexa de Pastoriza foron estudiadas exhaustivamente polo amigo Xosé Troiano, quen nos cedeu amablemente o seu traballo inédito para estas Crónicas de Arteixo.

Para describilas, Troiano comeza de arriba abaixo denominando as seguintes partes: a parte superior onde vai situada a coroa «ombreiro» (O); uns centímetros máis abaixo, «terzo» (T), onde se sitúan as inscricións de advocación da campá e o ano da súa fundición; o «medio» (M), normalmente onde se sitúa a cruz e nalgunhas veces a marca do fundidor ou unha gran cita; o «medio pé» (MP), onde tamén vai unha cita ou inscrición na que nos di quen a mandou facer, quen a fixo e onde a fixo. Por último, o «pé» (P), que viría sendo o «voo» da campá e que normalmente vai decorado por un ou varios cordóns e tamén onde se pode colocar a marca de fábrica dalgúns campaneiros.

Campá grande do lado dereito da espadana (Xosé Troiano)

a) Campá grande, lado dereito da espadana.

 

Na dereita sitúase a campá grande cunhas medidas de 94 cm de diámetro e 75 cm de alto interior cun peso de 481 Kg. No “Terzo” (T), ten unha greca e dous cordóns continuando coa inscrición: “JHS MARIA Y JOSE ANO DE 1926”. Pecha esta inscrición con dous cordóns máis. No “Medio” (M) da campá sitúase unha cruz cun pedestal de cinco chanzos, decorada a base de selos con 4 estreliñas. O pao e os brazos decorado igual co pedestal, a base de estrelas. Todo o conxunto, cruz e pedestal vai flanqueado por unha greca igual ca do terzo e a súa vez flanqueado por dous cirios. Un cordón pasa pola parte inferior do pao da cruz. No “Medio Pé” (MP), van dous cordóns continuando coa inscrición: “ESTA SE HIZO SIENDO CURA PARROCO EL LICENCIADO DON CLAUDIO SUAREZ BARROS” e dous cordóns máis. No “Pé (P) sitúase a marca de fábrica coa seguinte lenda: “FABRICADO POR OCAMPO / EN ARCOS DA CONDESA”. 

Campá mediana do lado esquerdo da espadana (Xosé Troiano)

b) Campá mediana, lado esquerdo da espadana.

 

Na esquerda, sitúase a campá mediana cunhas medidas 67 cm de diámetro e 60 cm de alto cun peso de 174 kg de peso. No “Terzo” (T), ten unha greca e dous cordóns continuando coa inscrición: “JHS MARIA DEPASTORIZA (Sic) Y JOSEF”. Pecha esta inscrición con dous cordóns máis. No “Medio” (M) da campá sitúase unha cruz cun pedestal de catro chanzos, decorada a base de selos con 4 estreliñas. O pao e os brazos decorado igual co pedestal, a base de estrelas. Pasan dous cordóns finos pola metade da cruz. No “Medio Pé” (MP), van dous cordóns continuando coa inscrición: “HIZOSE SIENDO RETOR DN MANUEL ROJO DE LOS RIOS ANO DE 1782” e dous cordóns máis. 

Campá pequena da parte superior da espadana (Xosé Troiano)

c) Campá pequena, parte superior da espadana.

 

Na oco superior da espadana sitúase a campá pequena. As súas medidas son un pouco menores ca anterior mais carecemos delas. Esta campá é similar á mediana. No “Terzo” (T), ten unha greca e dous cordóns continuando coa inscrición: “JHS MARIA DE PASTORIZA Y JOSEP”. Pecha esta inscrición con dous cordóns máis. No “Medio” (M) da campá sitúase unha cruz cun pedestal de catro chanzos, decorada a base de selos con 4 estreliñas. O pao e os brazos decorado igual co pedestal, a base de estrelas. Pasan dous cordóns finos pola metade da cruz. No “Medio Pé” (MP), van dous cordóns continuando coa inscrición: “HIZOSE SIENDO RETOR DN MANUEL ROJO DE LOS RIOS ANO DE 1782” e dous cordóns máis.

Xosé Troiano tamén nos contou que estas tres campás están elaboradas polos Irmáns Ocampo, en Arcos da Condesa (Caldas de Reis, Pontevedra)...” Aínda que a campá mediana e a pequena non teñen marca de fábrica, a decoración destas fai que se delaten como deles. Os Ocampo comezaron a porlle a marca de fábrica no primeiro terzo do século XIX, polo tanto, as campás anteriores a estas datas non levan a identificación de fábrica pero a súa feitura é moi recoñecible”.