O PETRÓGLIFO DE BAER

As persoas que me coñecedes dende hai certo tempo, sabedes da miña paixón pola historia, de xeito moi especial polo mundo da arqueoloxía e sí, seino, se cadra ás veces son pesado demais con quen teño a suficiente confianza para selo!

Esa paixón pola arqueoloxía creo que vén dende a infancia, dende o día en que meu avó materno Milio, Milio do Touciñeiro, me falou do castro de Figueiroa, situado a poucos metros do noso domicilio familiar, e de cando a miña avoa Carme me contaba historias e lendas, entre elas a da galiña dos pitos de ouro que moraba no castro do Castelo de Lañas.

Mais tamén teño que confesar (agardo bromas sobre a confesión) que esa paixón pola arqueoloxía recibiu o empurrón definitivo coa posterior pegada que me deixaron, xa na adolescencia, as longametraxes de Indiana Jones que, como ben sabedes, foron dirixidas por Steven Spielberg e protagonizadas por Harrison Ford, un actor que en cada un dos films da saga interpreta ao arqueólogo e profesor universitario Henry Walton Jones Jr., que emprende viaxes coa finalidade de buscar obxetos de importante valor histórico para a humanidade e de protexelos dos perversos intereses do malvado de turno.

Petróglifo de Baer

De seguro que en algunha das miñas vidas (tal vez xa o fun) hei de ser arqueólogo mais de momento, nesta que me toca vivir, confórmome coa enorme fortuna que teño de verme rodeado de amigos e amigas que me abren as fiestras dos seus coñecementos na materia   que    un servidor non ten, amigos e amigas como o libreiro, pintor e historiador Roberto Castro, esencia de erudición que alumea dende a súa Libraría Sisargas a sabiduría popular e a cultura da cidade de A Coruña; o tamén historiador e concelleiro arteixán Xurxo Couto, que xunto cos seus compañeiros e compañeiras da Asociación Cultural Monte da Estrela realizaron un traballo impagable poñendo en valor o patrimonio de Arteixo durante o tempo que durou a desaparecida asociación; o incansable e admirado Xabier Moure, un dos principais gardiáns dos tesouros históricos que oculta a xeografía galega, moitos deles publicados no seu blogue onosopatrimonio.blogspot.com; o escritor e investigador Francisco Vidal, que ao igual que Xabier Moure conta cun blogue de obrigada visita: oschanzos.blogspot.com; a arqueóloga Patricia Mañana, a quen lle estarei eternamente agradecido polo súa axuda na coordinación do libro Contos mariños de Carballo; a Xosé Manuel Varela, docente de lingua e literatura galega, escritor, músico tradicional, impulsor de innumerables proxectos culturais e defensor, coma poucos, do noso patrimonio; ou as catro arqueólogas arteixás Mónica Montero, Begoña Albertos, Ana Corredoira e Puri Soto, a quen lle quero agradecer públicamente a súa axuda e colaboración en cada un dos proxectos que circulan polo maxín de quen escribe.

Pois ben, con boa parte destas persoas, con boa parte destes amigos e amigas teño pateado moito monte, como diría o prezado Xurxo Souto… “contexto ben propicio para que xermole firme a semente da amizade”, na procura de tesouros arqueolóxicos que sabemos con certeza que aínda están por descubrir, ou por redescubrir, dentro dos lindes do municipio de Arteixo.

Petróglifo de Baer

Moitos destes tesouros foron localizados no seu momento polo popular arqueólogo Luís Monteagudo (1919-2018), grande protagonista nesta bitácora que, en setembro de 1950, publicaba no xornal La Voz de Galicia un artigo titulado Importantes descubrimientos arqueológicos en Arteixo, no cal facía mención dun grupo de petróglifos do denominado Grupo Atlántico xunto coa localización e documentación doutros gravados de orixe histórica no concello arteixán. No devandito artigo dise:

“Son importantísimos los petroglifos del monte dos Allos -hoxe Fontes Vellas- por su indudable relación con la explotación del estaño (como los de Pontevedra) y sobre todo por ser los más norteños de los hasta ahora estudiados en Galicia del grupo gallego (combinaciones circulares, principalmente círculos concéntricos), por tanto los más próximos a Irlanda, Inglaterra y Suecia. Hasta ahora los más septentrionales eran los que hemos estudiado con R. Sobrino, en Ames, y los que éste descubrió recientemente en el monte Pedroso, al N de Santiago”.

Como non podía ser doutro xeito, cando vimos por primeira vez na hemeroteca o artigo de Monteagudo, decidimos pór ao voso dispor tal información e, con ese fin, o 24 de agosto de 2017 publicamos neste espazo a crónica “A Cheirona de Suevos, Mafriesa e os tesouros arqueolóxicos da Furna da Agudela e Auga Doce”. Unha semana máis tarde, o 1 de setembro, fixemos o propio co artigo “Os restos arqueolóxicos descubertos en Lañas e Barrañán no ano 1950”, crónica que acompañamos cos dous debuxos realizados por Luís Monteagudo dos petróglifos arteixáns.

Obviamente, naquel intre faltaba a guinda: ver in situ os tesouros que permaneceran agochados durante case setenta anos. Sendo conscientes de que despois de tanto tempo os petróglifos podían estar desaparecidos, ben por mor das plantacións de eucaliptos ou ben por mor dos movementos de terras realizados nas últimas décadas para abrir novos camiños forestais, con todo, tratamos de localizalos varias veces. Primeiramente visitamos a zona con Xabier Moure e Francisco Vidal e, meses máis tarde, fixemos o propio con Puri Soto e Ana Corredoira, iso si, en ambos casos con resultados infrutuosos.

Mais afortunadamente, o Grupo de Arqueoloxía da Terra de Trasancos sería quen de dar con eles, un grupo que publicou no Anuario Brigantino 2017, número 40, o resultado das súas investigacións baixo o título Importantes descubrimientos arqueológicos en Arteixo”. In Memoriam: Gravados rupestres no concello de Arteixo (A Coruña), artigo de recomendada lectura que podedes ver na rede e co que o devandito grupo rendeulle un sentido homenaxe ao arqueólogo Luís Monteagudo, recuperando e redescubrindo o grupo de petróglifos prehistóricos e históricos por el publicados en La Voz de Galicia en 1950, ao tempo que presentan outros gravados rupestres dos que Terra de Trasancos tivo coñecemento no concello de Arteixo.

Precisamente, dous membros deste grupo arqueolóxico, Alberto López, que ademais é secretario da Fundación Luís Monteagudo, e o xornalista e fotógrafo José Manuel Salgado, tiveron a ben desprazarse hai unhas semanas ata o noso municipio para dar a coñecer e situar estos importantes achados arqueolóxicos, achados que, despois de ser amablemente convidado polo Departamento de Turismo do Concello de Arteixo, tivemos por fin a fortuna de observar.

Esa viaxe ao pasado a través dos emocionantes gravados rupestres arteixáns feitos en pedra hai miles de anos e que segundo Monteagudo...”son importantísimos por su indudable relación con la explotación del estaño y sobre todo por ser los más norteños de los hasta ahora estudiados en Galicia del grupo gallego, por tanto los más próximos a sus paralelos de Irlanda, Inglaterra y Suecia”, viñan a confirmar que sí, que efectivamente, a paisaxe de Arteixo tamén ten o seu halo de misterio con esa presenza viva e silenciosa que teñen os petróglifos. 

Petróglifo de Baer

Mais un momentiño. O conto non remata aí. Poucos días despois do “subidón” emocional de poder ver por primeira vez os gravados de círculos concéntricos descubertos en 1950 por Luís Monteagudo, nunha desas mañás de patear moito, moito monte, nunha mañá na que che acaban doendo as caravillas de cada unha das articulacións do corpo, tiven a inmensa fortuna de facer unha nova viaxe emocional e histórica ao localizar, na zona coñecida coma O Pinar Grande, cerca do lugar de Baer, un novo petróglifo de círculos concéntricos!

Trátase dun gravado duns 45 cms de diámetro de seis círculos concéntricos e un sétimo incompleto, con cazoleta central e dous sucos de saída que se atopa nunha superficie rochosa bastante cuarteada. A pesar da erosión e da fragmentación, dá a impresión que na pedra hai un segundo petróglifo mais, ata que se realice unha observación nocturna que de seguro permitirá realizar unha análise do achado con maior profundidade, preferimos non aventurarnos en hipóteses e agardar polas oportunas informacións técnicas.

Mentres tanto, e coa satisfacción persoal de localizar o gravado, seguiremos pateando os montes de Arteixo e, ao pasar por Baer, cantaremos a cantiga popular que recolle María Rozamontes en Arteixo de onte a hoxe:

Eu ben sei onde se dá a rosa

Eu ben sei onde se dá o caravel,

No lughariño de Baer

Na horta de don Manuel