A CAMPÁ DO VAPOR INGLÉS "PRIAM"

19:30 horas de onte, luns 25. Soa o teléfono. É Xosé Troiano:

-Xabier, vouche dar unha noticia que che vai facer moita ilusión!

-Sorpréndeme, Xosé!

-Sei onde está a campá do Priam!

-Non o podo crer!

-Está na ermida de…

Nese intre, o peito empezoume a arder coa emoción e empezaron a xurdir os recordos de entrevistas, das horas de hemeroteca, das numerosas visitas a Malpica... Por fin aparecía a única peza que faltaba para completar o crebacabezas!

Campá do Priam (cortesía de Xosé Troiano)

As persoas que me coñecedes ben, sabedes perfectamente o tempo que lle adiquei á investigación do naufraxio do Priam, un vapor mixto de carga e pasaxe construído en 1870 e que se fora a pique nos baixos da Cistela, nas Illas Sisargas, o 11 de xaneiro de 1889 cando facía ruta dende Inglaterra cara a Asia.

Souben daquel vapor grazas a Francisco Sanjurjo, Quico de Pichel, e a Adolfo Vázquez, Adolfo de Tiso, dous veciños da miña aldea do Rañal que me contaron varias historias que nun principio, a dicir verdade, me parecían inverosímiles. Quico e Adolfo falaban de moitas riquezas espalladas por toda a costa de Arteixo, dende reloxos de ouro e prata ata un baúl cheo de “estampas bonitas” de papel, como seica lle chamaba José Naya, o veciño de Sabón que atopara ese cofre no areal de Alba.

 

Campá do Priam (cortesía de Xosé Troiano)

Parece ser que o devandito baúl estivera certo tempo na corte das vacas, onde José Naya utilizaba ese papel para facer pitillos e para prenderlle lume ao pote na lareira. José descubriría o valor real do que pouco a pouco fora queimando cando un día se desprazou ata A Baiuca coa idea de mercar un sombreiro. Cerca da tenda atopouse cun coñecido. Puxéronse a falar e sacou unha desas “estampas bonitas” que tiña no peto para facer un pitillo. 

-Con esa estampa podes comprar os sombreiros que queiras e aínda che van devolver cartos, díxolle este amigo. A José Naya véuselle o mundo enriba ao saber que aquelas “estampas bonitas” de papel coas que facía pitillos e queimaba para facer lume na lareira eran cartos. Eran libras esterlinas! 

Quico e Adolfo, os dous falecidos hai xa varios anos, tamén me falaron de centos e centos de metros de teas que apareceran nos areais de Alba e Sabón, de gran cantidade de louza e tamén dun piano que, despois de que o mar o achegara ata o areal, acabaría soando primeiro no Balneario de Arteixo, logo no Café Berán da Baiuca, lugar no que se facían representacións teatrais e musicais que se acompañaban con ese instrumento e, con posterioridade, na igrexa parroquial de Santiago de Arteixo.

Os dous veciños do Rañal sabían, polo que lles contaran os seus devanceiros cando eran nenos, aló polos anos 20 e 30 do século pasado, que todas estas riquezas eran dun vapor inglés que naufragara nas Illas Sisargas en 1889: o Priam.

Todos estes feitos despertarían en min a curiosidade conducíndome de inmediato cara a súa investigación. Na procura de máis informacións empezaría a consultar compulsivamente nos arquivos e nas hemerotecas, onde aparecerían novos datos. Ao mesmo tempo, iría descubrindo a nube de misterior que había en torno a este naufraxio e o máis sorprendente: en Malpica, a pesar de ser o sinistro máis importante acontecido na vila ao longo da súa historia, a pouca xente lle soaba o nome do Priam. Tan só José Blanco Haz, José da Muxiana, e Ramón Rodríguez Alfeirán, Rojito, foron quen de aportar datos de gran interese para o libro, dous homes que coñecimos grazas á colaboración de Adrián Abella, que foi quen nolos presentou. Pola contra, en Arteixo a transmisión oral mantería vivos moitos dos feitos relacionados co naufraxio, grazas a que persoas como Adolfo Vázquez e Francisco Sanjurjo gardaban nun recuncho da súa memoria os contos que lles escoitaran, cando eran nenos aos seus devanceiros.

Portada do libro "De Liverpool ás sisargas; a derradeira travesía do Priam"

Mentres seguía na procura de novas informacións do acontecido neste sinistro, tiven a inmensa fortuna de coñecer a Fernando Patricio Cortizo, auténtico erudito do mundo do mar que xa tiña publicado traballos impresionantes coma os dous volumes de Historia da costa galega e os seus naufraxios. Co paso do tempo, xuntando esforzos, traballo e ilusións, Fernando e este humilde servidor decidiríamos sacar adiante esta investigación conxuntamente, publicando con Edicións Embora De Liverpool ás Sisargas; a derradeira travesía do Priam, libro no que, moi ao noso pesar, quedou sen resposta a interrogante de saber onde estaba a campá do buque británico. 

Uns meses máis tarde, o 11 de xaneiro do 2014, o día exacto no que se cumpría o 125 cabodano do naufraxio, Malpica acollía a primeira presentación do libro nun acto moi emotivo conducido polo poeta Paco Souto, que falecería en marzo do 2017 logo de que ese mar que tanto amaba lle segara a vida!

E agora, 5 anos despois de aquela presentación, e 130 anos despois do naufraxio acontecido nas Sisargas o 11 de xaneiro de 1889, recibía a chamada do amigo Xosé Troiano, historiador e erudito do mundo das campás grazas a quen, ao fin, se completaba o crebacabezas do Priam! 

-Xabier, vouche dar unha noticia que che vai facer moita ilusión!

-Sorpréndeme, Xosé!

-Sei onde está a campá do Priam!

-Non o podo crer!

-Está na ermida de Santa Cristiña, na parroquia de Berdoias, en Vimianzo! 

O lugar de Santa Cristiña é un interesante conxunto etnográfico no que, ademais de diferentes construcións como un antigo curro, hórreos ou a fonte milagreira, pódese ver a capela da que nos falou o amigo Xosé Troiano, capela na que se mantén vivo o culto á tradición agraria da zona.

Baixo o altar da ermida hai un pequeno oco tapado cheo de terra sagrada á que se lle atribuen propiedades curativas para as vacas. A tradición manda coller unha presa de terra e colgala no pescozo das vacas durante nove días, fórmula coa que se pretende conseguir que a vaca se libre de enfermedades e que teña bos partos. Unha vez pasado este período de tempo, devólvese a terra á capela e, seguindo a tradición, dáselle unha limosna á Santa como troco pola axuda.

Lugar de Santa Cristiña coa ermida ao fondo (www.turismo.gal)

Grazas a Xosé Troiano, agora esa capela tamén será coñecida pola historia que hai detrás da súa campá, da que nos falta saber como chegou a Santa Cristiña.  

Está comprobado que moitos campanarios dos templos galegos, de xeito especial os da Costa da Morte, contan con campás de barcos que se foron a pique nas nosas augas e que chegaron aos seus novos destinos ben por donativos de armadores, por compras ou por agradecemento das tarefas de salvamento, ou ben por agasallos dos chatarreiros da zona, coma as campás de Camelle, Arou, Cee… Saber como chegou a do Priam á de Santa Cristiña é unha incógnita que trataremos de despexar máis pronto que tarde!