"O TÍO LAGO DE CHAMÍN"

- “¿Quén é? ¿O panadeiro? Molete non quero, nin broa. Xa hai seis anos que o corpo non mos quere”.

Así se expresou o centenario Manuel Lago Pazos ao oír a nosa chegada á casa de labranza que habita no lugar de Chamín de Arriba, parroquia de Santaia de Chamín, do termo municipal de Arteixo. Proseguiu o avó da comarca a súa charla despois de que un parente seu, o señor Perfecto Pazos Verdía, industrial de A Laracha, nos fixera de mediador.

Manolo Negreira entrevistando ao Tío Lago de Chamín (AA. VV. A Cutareira de Torás, A Laracha)

- “O malo é ir vello” -continuou o centenario-. “O tempo é un ladrón. Queremos chegar a vellos, pero moito garbo non che é”.

- “Señor Manuel, díganos a súa idade”.

- “Teño noventa e nove e pico de anos. Nacín o 8 de febreiro de 1882. Nacín e vivín sempre en Chamín. Eu sempre vivín ben”.

O señor Lago, “o tío Lago”, como o coñece a veciñanza, pese á súa idade ten unhas constantes vitais que o manteñen moi orientado no espazo e no tempo. A súa boa memoria ten ocasión de poñela a proba ao longo da charla.

- “¿Por onde viñestes?” -pregunta o avó- “¿por Vilanova ou por Peisaco?”.

- “Non” -manifestou o señor Perfecto-. “Viñemos por Monteagudo”.

- “¿E logo xa se pode vir por ela?” -referíndose á nova vía de recente construción que enlaza A Barreira (A Laracha) con Chamín e Barrañán (Arteixo)-, e prosegue comentando:

- “Pronto a prepararon”. E xesticulando coa man como se a vira, engade:

- “Disque é moi dereita”.

O señor Lago fai un inciso para poñernos de manifesto a súa cegueira, a perda da visión por abandono ao non acudir a tempo ao oculista, e cóntanos:

- “Fun cando xa non tiña remedio, xa que sufrín cataratas alá polo ano 75”.

Observamos que esta é unha das palpables realidades do medio rural galego, consecuencia do abandono dos cuidados médicos. Pasa logo o señor Lago a contarnos algo de ese século de vida. Casouse aos 22 anos. “A miña dona tiña 20 anos” -díxonos-. Tivo oito fillos, seis varóns e dúas mulleres. Varios dos seus fillos foron emigrantes en Bos Aires. Hoxe ten oito netos, sete bisnetos e está próximo a tataranetos. Actualmente vive con un fillo e a nora. O avo é o primeiro en apuntarse:

-”Eu a copa non a quero. Eu quero o que lle poñen dentro. Entre horas tomo un clarete ou dous”. Fálanos tamén dun adegueiro de Carballo que lles serve o viño e, segundo o seu testemuño, “nunca trouxo do máis ruín, pero para beber había que ter un bo prato de frebas para ter onde roer”. O señor Lago tamén dos dixo que fuma uns 9 ou 10 cigarros de tabaco negro ao día.

- “Señor Manuel, despois de vivir un século e de coñecer tanto, ¿qué lle gustaría ser ou qué faría se agora fora mozo?”.

- “Volvería a ser labrego como fun de nacemento. Cando tiña 15 anos xa case lle ensinaba a meu pai a sucar a terra. Ía ás toradas, sacaba o esterco das cortes ou ía ás carretadas. Carretaba na tella, na area…”

O señor Perfecto suxírelle: “¿E logo non che gustaría a política?”.

O centenario exclamou: “Nunca me gustou lamberlle o bigote á política”.

-”Señor Lago, ¿ao longo da súa existencia tivo algunha vez a vida en perigo?”.

- “Non. Grazas ao Noso Señor, non; aínda que caín dos carros de toxo moitas veces, nunca me partín. Noutra ocasión marcháronme os bois no areal -refírese á praia de Barrañán- e eu non reparei en mollarme para virar os bois e o carro. E tamén se me ten emborcado algunha vez o carro quedando eu debaixo. Xa dicía meu avó que eu nunca andaría por riba da auga (refírese a que non navegaría), nin iría ao servicio militar, e que había de vivir moito tempo, segundo consultara el no Leonario Perpetuo” -trebello de tapas de coiro que os da casa manifestan que xa se extraviou, aínda que puntualizan: “Era un libro moi certeiro, xa que era como unha Biblia”-. O señor Manuel engade: “Non fun ao servicio, xa que fun redimido por miña avoa”.

O que bota en falla é a visión para pasear e ver aos seus amigos, aínda que manifesta: “Veñen a verme os viciños. Será cousa rara que pase un día sen ter ningunha visita”.

El Ideal Gallego, 24 de maio de 1981

As regueifas

- “Fálenos das regueifas, señor Manuel”

- “Unha das máis nomeadas foi a de Caión. Había unha boa mesa mesa: queixo, roscas, molete e botellas; ron e anís (di “escarranchado”, querendo dicir escarchado) que tiña como neve dentro do vidro. A regueifa eran cantigas entre dúas parexas. Uns cantaban dende o balcón do que lle chamaban a casa do protestante, onde Cándido de Xermaña agardaba o contrincante”.

Relátanos as primeiras estrofas:

“Hai unha hora ou hora e media

que estou mirando pra praza de Caión

agardando que chegara

Gandoriño de Armentón”

“E respóstalle o outro”:

“Levoume moito tempo,

xa que tiven que atravesar a braña

para chegar a tempo

pra cantarlle a Cándido de Xermaña”.

Os naufraxios

- “¿Lembra, señor Manuel, algún dos naufraxios acontecidos por aquí?

- “Aquí houbo dous naufraxios. Aínda está un barco enterrado na praia do Reiro. Foi polo ano 1934 ou 35. Quitáronlle o motor cando había mareas grandes e máis a chapa e as pranchas metálicas. Os bois de Baldomero das Covadas e os nosos carrexaron as pranchas, e despois xa non se esforzaron tanto e aínda quedaron algunhas ferramentas na nosa casa. Estiveron moito tempo no traballo de salvamento. O outro buque era un gabarrón. Era nese tempo meu pai alcalde de barrio e o tío Chuco da Torre celador da Marina. Ninguén entendía aos mariñeiros, pero logo o tío Chuco dixo que eran belgas. Foron unhas mulleres e leváronlles caña e broa e eles puxéronse moi alegres. Despois mandamos ás mulleres á casa por unhas libretas (barras de pan) e logo eles cuspían a broa. Estiveron aí e despois mandouse aviso á Marina e veu unha lancha e, ao encher a marea, levounos arrastro. ¡Moita fame tiñan aqueles homes barbudos!”.

O "Arctic", barco embarrancado no Reiro en 1938 do que fala o Tío Lago de Chamín (O mar da Arteixo e os seus naufraxios)

Tamén nos comenta o señor Manuel que de cando en vez aparecían na praia paquetes de “lambucho” que se desprendían de algúns barcos en alta mar.

- “O lambucho -segundo o seu testemuño- era como un dos mellores panos que hai hoxe.

- “A propósito de panos, ¿lémbrase do primeiro traxe que fixo?”

- Pasa de vinte anos que morreu o xastre; chamábanlle o Quisquelo. Daquela o xastre andaba arrendado. Traballaba polas casas dos labradores, cobraba en ferrados de millo e andaba a mantido. Este xastre do que che falo viña moi cedo, era moi traballador e fuxía á noite”.

- ”¿Qué nos pode contar da política de antes, señor Manuel?”

- “Había os caciques e os solidarios, conservadores e liberais. Pero os conservadores sempre andaban por riba e os solidarios estaban sempre facendo guerra e os conservadores sempre gañaban, e sa era a política que había. Eu -continúa- acordo os pesos de Primo de Rivera, de Amadeo e de Alfonso XIII. Moitos deles tiñamos que tiralos contra as pedras para oír o toque que tiñan, xa que moitas veces non os querían”.

- “Isto é vivir e contar, señor Lago. Díganos, por último, ¿cantos anos agarda alcanzar? ¿Chegará aos 120?”.

- “Eu non os quero; quería chegar aos 90, xa que todos os familiares morreron aos 86, 87, 88 ou 90, salvo miña avoa paterna, que morreu cando ía polos 94. Eu ao que pasei os 76 e cheguei aos 80, ¡xa menos mal! ¡Aínda me deixan durar ben! Pero aos 92, 93, 94, xa me parecía un pouco arriba. Agora estou preparado para cando Deus queira”.

M. NEGREIRA RÍOS (El Ideal Gallego, 24 de maio de 1981)