A LENDA DO VOLCÁN DE LOUREDA

     A abundante presenza de augas termais en Arteixo é un feito que sempre influíu na vida e configuración do municipio, sendo durante séculos orixe de lendas e mitos cos que os nosos devanceiros intentaron explicar o motivo de que brotase auga quente das entrañas da terra. 

    Baixo o esplendor do Balneario, situado non moi lonxe do lugar de Caldas que recorda a procedencia da expresión latina aquas calidas, e do bulicio que no pasado había no Foxo, onde se creou unha especie de recinto termal en torno ás chamadas casetas “dos ricos” e “dos pobres”, foi medrando unha lenda que falaba dende tempos pretéritos da existencia dun volcán baixo o Val de Loureda. 

Panorámica do Val de Loureda dende o Coto do Tesouro (Foto de Iria García Varela)

  A raíz da erupción do da Palma, o “noso” volcán volveu activarse na memoria colectiva arteixá e houbo xente que rememorou os contos dos vellos de antes, que seica dicían que estaba no Coto de Subico e, tamén, que non era perigoso porque tiña a boca virada cara o mar. Unha das persoas da vila de Arteixo que viaxou co seu testemuño ata os tempos da súa infancia foi Pepe Insua, máis coñecido polo alcume de Pepe do Muiñeiro, tecedor de grandes relatos que recordaba: 

  -“Eu non sei se era en Subico ou en Santa Locaia, pero cando era chaval sempre sentín que había un volcán e que estaba apagado. Os maiores sospeitaban que a auga do Balneario viña do volcán porque saía quente.” 

   Na parroquia de Loureda, onde non deixa de ser significativa a popularidade da que sempre gozaron estos contos volcánicos, falamos por WhatsApp ao longo dos últimos días cunha vintena de persoas sobre o que escoitaron na nenez en torno ao volcán e a súa lenda. Neste exercicio coral sobre a memoria, despois de utilizar o comodín familiar de pais ou avós, houbo quen situou a súa boca no Monte Carboeiro, mais tamén nos mencionaron, coincidindo coa versión de Pepe do Muiñeiro, Santa Locaia e Subico como os lugares do cráter. E mesmo houbo xente, neste caso Iria Suárez, que recordou o medo que pasara cando aparecera, sobre o ano 1990, outro manancial de auga quente no lugar do Cancelo:

  -“Eu era moi nena. Dicían que a auga viña do volcán e que podía explotar.” 

   Sen ánimo de botar por terra a orixe que os nosos antepasados daban ás emanacións de auga quente, temos que deixar enriba da mesa opinións como a de José Ramón Seara Valero, profesor da área de Xeodinámica Externa na Facultade de Ciencias do campus de Ourense, que afirma que a orixe das augas termais non proceden dun volcán que xace durmido baixo terra (non hai ningún dato de que existan en Galicia nos últimos 10 millóns de anos), como conta a lenda popular, senón que proveñen da auga da choiva. 

   Seguindo unha argumentación xeolóxica, o fenómeno débese á composición granítica do solo, cheo de fracturas por donde se filtra a auga da choiva. Aí empeza o ciclo: a auga fíltrase a través das fallas e, tras descender varios quilómetros, chega ata o foco térmico que a quenta e que é o responsable de que cando o líquido sae ao exterior teña as propiedades minerais destas rocas e as elevadas temperaturas que se lle coñocen aos mananciais de Arteixo e Loureda. Segundo José Ramón Seara, este ciclo tarda en producirse 28 anos. Así que toda a agua que leva caendo durante as últimas semanas pode saír nos pozos arteixáns dentro de tres décadas. 

   Hai uns días, mentres tomaba un café nun local de Arteixo, o que escribe escoitou unha conversa entre dous amigos que lle manifestaban un ao outro a súa preocupación de que aquí aconteza o mesmo que nas Canarias: 

  -Eu moito non entendo, Manolo, pero se hai pozos de auga quente será por algo, digo eu! A ver se o volcán de aquí non desperta como o da Palma! 

  Como vedes, o volcán de Loureda despertou e está máis vivo que nunca! Na realidade, a lenda nunca o deixou durmir!

FONTES:

LA REGIÓN (2008): Del falso volcán al agua de lluvia, La Región, 23 de abril.

VARELA, PABLO (2021): José Ramón Seara: «Las aguas termales son una forma amable de ver que el planeta está vivo», La Voz de Galicia, 10 de maio.