O POETA E CREGO MATÍAS ESCARIZ MÉNDEZ

  O pasado sábado, 15 de febreiro de 2020, aparecía nas páxinas de La Voz de Galicia (edición Carballo) un excelente artigo do filólogo Xosé María Rei Lema para lembrar o 75 aniversario do pasamento do poeta e crego Matías María Escariz Méndez, home que tivo certa vinculación con Arteixo pois, polas súas veas, corría sangue da Catuxa, o lugar de nacemento de súa nai María Méndez Gundín.

Lugar da Catuxa, na parroquia de Santiago de Arteixo

  Segundo as informacións que nos cedeu o propio Chema Rei Lema, María Méndez Gundín naceu o 9 de xaneiro de 1866 no lugar da Catuxa, na parroquia de Santiago de Arteixo e era a menor de cinco irmáns: Jacobo -ou Santiago, os dous nomes figuran na súa partida de bautismo- (1852-1855); Josefa (1855); Dominga (1867) e Manuel (1863). 

   María, a nai do crego e poeta, era filla de Francisco Méndez Hernández, oriúndo da parroquia de Pastoriza (Arteixo), e de Juana Gundín Rega, de Santiago de Arteixo, e veciños da Catuxa. Seus avós paternos eran Juan Méndez Loureiro, orixinario de Lañas (Arteixo), e María Benita Hernández de Beira, da parroquia de Santa Lucía/San Xurxo da Coruña (na partida de Manuel pon unha e na de María a outra), defuntos e veciños que foron do lugar de Sobrado (Pastoriza-Arteixo). Avós maternos: Domingo Gundín e Josefa Rega Varela, oriúndos e veciños da Pedreira (Santiago de Arteixo). Bisavós paternos: Manuel Méndez e Josepha Loureyro, de Lañas (Arteixo); e Francisco Hernández, de Andalucía, e Benita de Beyra, natural de Pastoriza, de onde eran veciños. Bisavós maternos: María Gundín, solteira, da Pedreira (Arteixo); e Domingo Rega e Juana Varela, tamén de Arteixo. (Libros de Bautizados de Santiago de Arteixo n.º 3-5 e de Santa María de Pastoriza n.º 3).

Con licenza do autor, reproduzo deseguida o artigo de Chema Rei Lema:

"Nos 75 anos da morte do poeta e crego Matías Escariz"

   O pasado 8 de febreiro fixéronse os 75 anos da morte de Matías Escariz, un dos nosos poetas máis prolíficos e tamén dos máis descoñecidos. A pesar de que xa fora reivindicado hai tempo nestas páxinas por Miro Villar ou Modesto Fraga, este crego «fisterrán» continúa no esquecemento e a súa obra espallada por revistas e xornais. Aproveitando esta data significativa dos 75 anos da súa desaparición, imos botar un pouco de luz sobre a súa figura.

Imaxe da Catuxa a principios do século pasado

     Matías María Escariz Méndez naceu o 12 de decembro de 1881 en Buenos Aires, na emigración na que casaran seus pais. El, Francisco Escariz Canosa, natural de Denle, na parroquia fisterrá de San Vicente de Duio, o menor de seis irmáns dunha familia con fondas raíces nesta freguesía. Ela, María Méndez Gundín, orixinaria do lugar da Catuxa, da parroquia de Santiago de Arteixo, tamén a menor dos cinco irmáns desta familia con orixes en varias parroquias arteixás. Con pouco máis de cinco anos, o pequeno Matías vén para Galicia con seus pais: o 10 de abril de 1887 desembarca no porto de Vigo o vapor Graf Bismarck que os trae. Aséntanse na vila de Corcubión, onde a familia Escariz Méndez recibe a chegada de Josefa Francisca o 27 de febreiro de 1890, mais a alegría dura pouco e o 6 de maio dese mesmo ano falece a pequena.

    O noso protagonista xa mozo vai ir para Santiago cursar a carreira eclesiástica. Expedíronlle o título de tonsurado en decembro de 1903, o de subdiácono en xaneiro de 1906 e o de diácono en abril deste ano. O 20 de xuño de 1906 é nomeado ecónomo de San Xoán de Bardullas e unidos. O 26 de outubro toma posesión desta parroquia muxiá, xunto coas de Santiso de Vuiturón e Santa Locadia de Frixe. Aquí vai estar ata que a comezos de 1914 é destinado ao concello da Estrada, en concreto a Santa Cristina de Vea. Sete anos botou nela ata que volve á súa terra, pois en febreiro de 1921 destínano ás parroquias de San Vicente e San Martiño de Duio, onde desenvolvería unha ampla actividade, que mesmo traspasou fronteiras (foi socio das entidades bonaerenses ABC de Corcubión e Finisterre en América), e foi aquí onde comezaría a súa produción literaria.

Guerra civil

   Tivo que abandonar as parroquias fisterrás por supostos «problemas veciñais» e vai ir para Santiago en outubro de 1930, como capelán do Asilo das Oblatas. A pesar de que estivo menos de dous anos na cidade compostelá, a súa actividade foi moi intensa, tanto relixiosamente (foi nomeado Cronista da Orde Terciaria dos Franciscanos) coma no campo literario. En xuño de 1932 envíano para Betanzos, como capelán do Asilo de Ancianos Desamparados García Hermanos, onde estará ata que volve á súa comarca. A Guerra Civil colleuno como ecónomo de San Cibrán de Vilastose, en Muxía, pero en 1940 xa estaba de novo nas Mariñas, pois aparece como capelán das monxas de Meirás (Sada), onde nese mesmo verán oficia unha misa á que asiste Carmencita Franco. Aquí botou polo menos dous anos, ata que nos sorprende a súa presenza como capelán da Comunidad de Hijas de Nuestra Señora de Cangas de Morrazo no momento da súa morte, o 8 de febreiro de 1945.

El Compostelano, 20 de xullo de 1931

  Este percorrido pola súa traxectoria profesional como sacerdote vai ter moita importancia tamén no campo literario, pois boa parte da súa produción reflicte os lugares nos que habitou. Como dixemos foi un autor moi prolífico, pois del temos constancia da publicación de 150 poemas, dos que 104 son en galego e 46 en castelán, ademais de tres contos breves en galego. E todo nun espazo de pouco máis de sete anos, pois as primeiras referencias son de 1928, cando comeza a publicar na revista bonaerense Finisterre, voceiro da asociación de emigrantes fisterráns. Será a mediados de 1929 cando inicie a colaboración na súa publicación de cabeceira, que vai ser o xornal El Compostelano. No desaparecido medio santiagués vai editar un total de 127 poemas (catro deles repetidos), dos cales 86 son en galego e 41 en castelán. Eses 86 poemas en galego convérteno no autor que máis poemas publicou na nosa lingua neste xornal entre 1925 e 1936, segundo os datos que ofrece Xulia Marqués no seu libro A Literatura galega no xornal El Compostelano (1920-1946), no que tamén elabora unha pequena biografía de Matías Escariz. A colaboración con este periódico foi ininterrompida ata marzo de 1935. Con todo, en 1941 aparecería un poema titulado A Galicia (O derradeiro Adiós de Pérez Lugín) coa seguinte anotación: «Optó al premio Pérez Lugín» -galardón creado pola Asociación da Prensa da Coruña para premiar o mellor traballo literario que enxalzase a Galicia-, pero que non era senón unha versión dun anterior titulado O derradeiro adiós de Murguía. En El Compostelano tamén publicaría entre 1931 e 1934 outros escritos en castelán referidos a cuestións relixiosas, moitos deles agrupados baixo os títulos xenéricos de Carta a un Terciario Franciscano ou Carta a un infiel. 

   Unha segunda publicación de referencia para Escariz era a prestixiosa revista viguesa Vida Gallega, na que deixou entre 1929 e 1934 un total de 81 poemas (61 en galego), moitos deles compartidos co xornal santiagués. A súa produción tamén chegou á Arxentina, pois xunto coa citada revista Finisterre, deixou a súa pegada en publicacións como Céltiga, Boletín Oficial de la Sociedad Nueva Casa de Galicia, Revista Oficial del Centro Gallego de Avellaneda ou Betanzos. Centro Cultural Betanzos. Incluso o atopamos na madrileña España Marítima, así como no ourensán La Zarpa e en La Voz de Galicia.

Revista Vida Gallega, 30 de setembro de 1929

    A temática que domina nas súas composicións é a relixiosa, tanto na súa vertente de fervorosa fe, como na máis lúdica das celebracións de festas e romarías. Xunto a ela hai que subliñar o seu gusto polo costumismo e a exaltación da paisaxe que o rodea (con predominio das terras fisterrás, compostelás e mariñás). Mais tamén ten varias composicións nas que incide na temática social e mesmo lingüística e política, sobre todo nos tempos da II Repúbica, como ese poema dedicado ás Mocedades Galegas ¡Arriba, Mociños!, ou en ¡¡Meu pobo gallego, esperta!!. Dentro da temática paisaxística, a súa terra fisterrá aparece en poemas como ¿Por quén chamar?, A vila de Cee, O Santo Cristo de Fisterre, ¡Corcubión!, Pregaria á Virxe d’a Xunqueira, como tamén reflicte actividades propias da nosa zona, como o traballo no mar ou O panillo.

En definitiva, unha ampla produción poética, que aínda que non destaque pola súa alta calidade, si é mostra dun eloxiable labor literario dun escritor de noso que non debe quedar perdido no esquecemento.