O PARTIDO ENTRE O PEÑAROL DE LAÑAS E O PEÑAROL DE MONTEVIDEO

     Hoxe, aproveitando a coincidencia do encontro que o Peñarol e o R.C. Deportivo xogan en Uruguai, vou a falarvos dun partido que o equipo de Montevideo xogou na Coruña en agosto de 1975...mais un momentiño, non vaiades a pensar que foi contra o Deportivo, non, non, o Peñarol de Montevideo enfrentárase no campo de Elviña a un equipo de Arteixo, o Peñarol de Lañas. Si, si, ledes ben: Peñarol de Lañas-Peñarol de Montevideo, lendario choque do que aínda se fala de cando en vez por estos lares!

     Todo acontecera grazas ao presidente do Peñarol de Montevideo, Washington Cataldi, un home que asumira a presidencia do equipo en 1973 e que con anterioridade, entre 1969 e 1971, fora Subsecretario do Ministerio de Industria de Uruguai. Cataldi, que foi o gran ideólogo da creación da Copa Libertadores, posibilitaría a participación do Peñarol no Trofeo Teresa Herrera nas edicións de 1974, 75, 76 e 83 grazas aos seus estreitos vínculos con Arteixo, concretamente co lugar de Freán, na parroquia de Morás, a donde viña todos os anos coa súa dona Susana a pasar unha semana do verán á casa na que nacera súa sogra Pepa Martínez, que emigrara a Uruguai sendo unha cativa de 14 anos.

     Pois ben, en 1974, na primeira vez que o Peñarol veu á Coruña a disputar o decano dos trofeos veraniegos, xurde a idea de organizar un partido amigable entre os homónimos de Montevideo e de Lañas. A iniciativa fora cousa de Rosendo Rumbo, sobriño político da sogra de Cataldi, e de Moncho de Pedro, o panadeiro de Lañas que, ao repartir no seu Land Rover o pan por Freán, sabía da estadía do presidente do Peñarol de Montevideo na casa de Rumbo. Os dous, Rosendo e Moncho, que naquel intre era o Pelé do equipo de Lañas, pensaban que sería ben fermoso que se enfrontaran os dous "Peñaroles", idea que a Washington Cataldi, sorprendido por saber que había un Peñarol en Arteixo, tamén lle entusiasmara. O presidente da entidade charrúa aceptaría disputar ese partido de confraternidade co modesto clube arteixán unha vez que o seu equipo se proclamou campeón do Teresa Herrera (vencera na final ao Borussia Mönchengladbach por 3-2) pois, naquela hora, o gañador do prestixioso trofeo estaba convidado á edición do seguinte ano.

     E así chegamos a agosto de 1975. O Peñarol chega ao aeroporto de Alvedro o día 5 para disputar, xunto ao Atlético de Madrid, Stoke City e Cruzeiro de Belo Horizonte o trofeo Teresa Herrera por segundo ano consecutivo. Mais antes había que cumprir as promesas. Había que xogar o partido que idearan un ano antes Cataldi, Rosendo Rumbo e Moncho, o panadeiro de Lañas, partido que se xogaría no campo de Elviña o día 6 e do que La Voz de Galicia facía a seguinte crónica na súa edición do xoves, 7 de agosto de 1975, coa sinatura de Moskowich:

La Voz de Galicia, 7 de agosto de 1975

     "Ayer tarde, en el campo de Elviña, se celebró un encuentro amistoso entre el Peñarol de Montevideo y el Peñarol de Lañas (Arteijo). El gesto de los campeones uruguayos fue muy favorablemente comentado al haber accedido a enfrentarse a su homónimo de tan inferior catalogación balompédica. El recinto de juego de la Federación Gallega de Fútbol ofrecía un estupendo aspecto, con bastantes aficionados presenciando el partido. El terreno de juego estaba mejor que otras veces, ya que los directivos gallegos tuvieron la precaución de pasarle un pisón de 5.000 kilos y regarlo a continuación, con lo que se evitó el polvo. El Peñarol de Montevideo presentó su equipo de gala, y actuó en plan de entrenamiento y exhibición, pese a que por la mañana ya había realizado otro entrenamiento en el Estadio de Riazor. Sus jugadores y directivos actuaron con una delicadeza y atención totales, metiéndose a los aficionados prácticamente en el bolsillo. El resultado final fue de 8-1 a favor, como es natural, de los uruguayos.

PEÑAROL DE MONTEVIDEO: Walter Corbo; Perurena, Olivera, Mario González; Nelson Acosta, Pedro Custodio; Quevedo, Unanue, Morena, Silva y Pizzani. Para relevos contaron con Fosatti, Garisto, Walter García y Barbosa.

PEÑAROL DE LAÑAS: Vilas; Collazo, Sánchez, Caamaño; López, García; Moncho, Sande, Dopico, Hermida y J. Manuel García. Para cambios contaron con Paz, Sánchez, Ferro y Alvarez además del apuntado ya de Walter Corbo como portero en el segundo tiempo".

     O mesmo día El Ideal Gallego escribía, con sinatura de L.G., a seguinte crónica:

     "Ambiente de expectación en el campo de Elviña ayer por la tarde, con numeroso público en las gradas. Se enfrentaban el Peñarol de Montevideo y el Peñarol de Lañas-Arteijo, en homenaje de los uruguayos a su homónimo coruñés. Un homenaje simpático, emocionado y cargado de escenas bonitas, con abundancia de autógrafos, poses para los fotógrafos y obsequios de unos a otros. Los equipos, bajo la dirección del señor Cruz, que pitó bien, formaron así:

PEÑAROL DE MONTEVIDEO: Corbo (Fosatti); Peruena, Olivera, Mario González; Acosta, Pedro Custodio; Quevedo, Unanue, Fernando Morena, Ramón Silva y Pizzani. También jugaron Garisto, García y Barbosa.

PEÑAROL DE LAÑAS: Vicas (Corbo); Collazo, Sánchez I, Caamaño; López, García; Moncho, Sande, Dopico, Hermida y José Manuel. Además de la actuación del meta uruguayo Corbo, en el segundo tiempo, también jugaron Sánchez II, Ferro y Alvarez.

Fue fácil la victoria de los uruguayos, que ganaron por 8-1, empleándose más a fondo en el primer tiempo que en el segundo. El público lo pasó muy bien, porque se vieron jugadas muy bonitas, goles de todas las marcas y sobre todo una hermandad estupenda, en la que han puesto la primera piedra los uruguayos al saber que aquí había un club que tenía su mismo nombre. Al descanso se llegó con ventaja del cuadro sudamericano por 5-0. Marcaron por el Peñarol de allá, Fernando Morena (3), Ramón Silva (2), Mario González, Quevedo y Unanue. El tanto del conjunto de Lañas fue obra de Fosatti en propia meta" .

El Ideal Gallego, 7 de agosto de 1975

   

     Dous días despois do partido co equipo de Lañas, o Peñarol de Montevideo, naquel intre comandado pola súa estrela Fernando Morena, dianteiro que non tardaría en fichar no Rayo Vallecano, debutaba no Teresa Herrera vencendo nunha das semifinais ao Atlético de Madrid e, posteriormente, vencería na final ao equipo brasileño do Cruzeiro.

     Pola contra, o Peñarol de Lañas poñía fin ao remate da tempada 1975/76, só uns meses despois do lendario enfrontamento co seu homónimo de Montevideo, a 12 anos consecutivos de equipo federado. Atrás quedaban os tempos do campo da Azureira que tanto nomea na súa obra o escritor Antón Castro (Lañas, 1959) e daqueles partidos heroicos do Peñarol dos Groufo, Gorecho, Dubra, Moncho de Pedro, Paxín ou o grande Boedo, que ten deixado medio noqueado a algún que outro adversario co seu gran trallazo...tempos dos que xa vos falarei noutra ocasión!

O FASCISMO EN ARTEIXO E A APARICIÓN EN PASTORIZA DO CORPO DE LUÍS HUICI, UN DOS PRIMEIROS "PASEADOS" NA CORUÑA

    Tal día coma hoxe, o 18 de xullo de 1936, daba comezo o golpe de estado militar que daría orixe a 3 anos de Guerra Cívil e a 40 anos de ditadura fascista. Ao se cumpriren 80 anos do inicio da barbarie, da longa noite de pedra, que chegou á nosa comarca 48 horas despois, é de xustiza honrar a memoria de todos os veciños e veciñas de Arteixo que foron víctimas do fascismo polo que, desde este humilde espacio, convidamos á corporación municipal, a que impulse unha serie de actividades en memoria da represión e que realice unha homenaxe as súas víctimas. 

     Naquel 18 de xullo do 36, a resistencia á sublevación fascista na Coruña tivo un especial valor xa que, a pesar de non ser unha urbe conservadora, o importantísimo continxente militar hospedado no mesmo centro da cidade facía da capital herculina unha presa doada da barbarie. Aínda así, moitas coruñesas e moitos coruñeses decidiron xogarse a vida polos ideais de liberdade e democracia ameazados polos golpistas, recibindo, iso si, a colaboración entusiasta de xentes chegadas de zonas rurais da contorna coruñesa, coma os mineiros de Lousame, que baixaron á Coruña con cargas de dinamita para plantarlle cara aos militares conspiradores. 

     Mais vaiamos uns meses antes daquel infausto día. ¿Qué era o fascismo coruñés ata aquel entón? Non era nada; absolutamente nada. Alí non había máis que un amigo persoal de Primo de Rivera, un tal Juan Canalejo, que fracasara no seu empeño de constituir un pequeno centro de Falange Española na cidade. Naquel intre os afiliados a Falange nas provincias galegas non eran, en termos comparativos, un número moi importante, incluso na provincia de Ourense, que era a que maior índice rexistraba desde a fundación do partido. Mais, a partir do golpe de estado dos militares rebeldes, non tardarían en aparecer os primeiros falanxistas, o primeiro deles un xastre chamado Casteleiro. Como falanxista destacado apareceu tamén desde a primeira hora un tal Fernández, xefe do taller municipal. E pouco máis. Estos tipos illados, algúns membros das antigas xuventudes mauristas e varios elementos turbios que aparecen sempre que se remove a organización social, foron pouco a pouco o núcleo inicial da Falange, que se apoderarían avidamente das armas que repartían os militares entre quenes se amosaban adictos á rebelión.

Atila en Galiza. Castelao

      Estos individuos frecuentaban habitualmente o Café Unión da Praza de Pontevedra, bar rexentado por José Castro García, natural da parroquia de Santiago de Arteixo, e pola súa muller María Naya Santos, que era de Oseiro. No Unión, según nos conta Carlos Fernández Santander no seu libro "Alzamiento y Guerra Civil en Galicia"..."Los paseos, cual si se tratase de una actividad industrial, acabarían siendo programados. La oficina técnica o macabra, se hallaba instalada en el hoy desaparecido Café Unión de la Plaza de Pontevedra y la sucursal, aparte el cuartel general de la Falange en la calle de Juana de Vega, en una céntrica peluquería del Cantón Grande. Así, entre tazas de café y buenos afeitados, fue incubándose la tragedia".  

     Tralas primeiras horas do golpe fascista, habería un aluvión de afiliacións á Falange Española de mozos novos por motivacións e intereses moi variados e tamén, de voluntarios que se alistaron nas unidades falanxistas para colaborar nas tarefas de “limpieza y castigo bajo órdenes de las autoridades competentes”  que recibían un aporte económico de 5 pesetas ao día. O nº 4 da revista "Facetas de Actualidade Española", publicado na Habana en agosto de 1938 cóntanos que, unha semana despois do golpe, Falange Española estaba instalada na antiga casa do Pobo e que pouco máis tarde, grazas a devandita choiva de novas adhesións, estaba creado o aparato de terror que os militares necesitaban para gobernar. Nos primeiros días de agosto principiaba a funcionar no local herculino da Falange un tribunal encargado de dirixir a represión, tribunal que durante as primeiras semanas farían de xuíces e de executores. Según as informacións de "Facetas de Actualidade Española", a Falange non tiña verdugos suficientes e por iso, naqueles primeiros días do golpe, os que ían ás casas a practicar rexistros e detencións eran xentes ás que fixeron vir expresamente de Valladolid.

Atila en Galiza. Castelao

     Non pasou moito tempo sen que aparecesen os primeiros cadávares dos asasinados polos falanxistas. Os catro primeiros atopáronse perto de Pastoriza, na estrada vella de Arteixo. Todos eles eran persoas que foran detidas pola Falange dous ou tres días antes. Unha das víctimas foi o pintor, debuxante e gravador Luís Huici Fernández. Fillo dun farmacéutico galego e de nai asturiana Huici, cando morreu seu pai fora vivir con súa nai a Oviedo, donde aprendeu o oficio de xastre e instalaríase cara o ano 1920 na Coruña, fundando ao pouco o primeiro cineclub da cidade. Militante de Izquierda Republicana, foi presidente do grupo Amigos de las Artes Nuevas (ADLAN) e pertenceu ao Centro de Estudios Sociales Germinal e, ademais, foi redactor de El Noroeste. Na súa xastrería (non esquecer que un dos  primeiros falanxistas herculinos era tamén un xastre, Casteleiro) celebrábase un parladoiro no que, entre outros,  participaban Álvaro Cebreiro, Manuel Crestar, Francisco Miguel Fernández Moratinos, Luís Seoane e José Villaverde Velo. Este último, de quen vos hei falar outro día, era coñecido por Pepe Papeles e foi asasinado en Oseiro o 24 de setembro de 1936. Os falanxistas foran a buscar a Huici ao seu taller e levárono detido ao local de Juana de Vega, donde sería torturado. Ao día seguinte da súa detención a súa muller foi ao local da Falange para levarlle o almorzo. Dixéronlle que xa non estaba alí. O seu cadáver apareceu aquela mesma mañá en Pastoriza xunto aos outros tres presos, foi recollido por un furgón de Intendencia e trasladado ao cemiterio. Dos catro cadáveres recollidos aquel día os soldados do furgón deron conta aos seus xefes nun parte que dicía escuetamente: "Bajas recogidas, cuatro". Na liña seguinte aparecían os nomes e apelidos das catro víctimas que foron identificadas fácilmente e, nun prego aparte, o  inventario das sús pertenzas. Segundo facía constar o parte, de Huici recolléronse unha sortella, un chisqueiro, unhas chaves, un moedeiro e unha nota asinada pola súa muller na que lle dicía que tivera serenidade e confianza en Deus. Nada disto puido recuperarse. No xulgado dixéronlle á viuva que fixera a reclamación na delegación de orden público. Sen máis trámite, diúselle sepultura ao cadáver facéndose constar no rexistro civil que o falecemento fora a causa dunha "hemorragia interna". Do achado destos cadáveres en Pastoriza non se publicou nin unha soa noticia na prensa. A viúva de Huici intentou enviar a uns familiares seus de América un cable dicindo escuetamente: "Luis ha muerto" e non se lle consentiu. Quixo logo cobrar as deudas que co seu marido tiñan non poucas familias distinguidas da Coruña e non conseguiu senón recibir inxurias e reproches. "No pagamos deudas a rebeldes", contestábanlle invariablemente aqueles señoritos tramposos, moi contentos de que asasinaran ao xastre. A viúva, arruinada e sóa, despois de grandes dificultades, conseguiu que lle concederan permiso para xuntarse coa familia que tiña en Nova York e, grazas a esta circunstancia, puido contar a súa traxedia.
    

Atila en Galiza. Castelao

   Casos como este houbos a centenares durante os primeiros días do golpe, mais moitos deles nunca chegarían a ser relatados porque as víctimas non serían quen de librarse da tiranía falanxista. Dos poucos asasinatos, se cadra o único, cometidos pola Falange do cal deixou constancia a prensa coruñesa foi o de Horacio Cárcamo. O seu cadáver apareceu case desnudo perto de Oleiros. Os xornais contaban simplemente que o morto estivera no Goberno Civil disparando unha ametralladora o día da sublevación fascista. Non dicían que fora detido no seu domicilio por un grupo de falanxistas que o arrincou do seu leito e, en panos menores, levouno para matalo na estrada.  
     A partir de entón apareceron cadáveres nas estradas da comarca diariamente. Ao principio o xulgado de instrucción abría sumarios por morte violenta e incluso publicaba edictos no Boletín Oficial para que, quenes se considerasen con dereito, se personasen no sumario. Mais isto foi só ao principio. Cando se intensificou o terror, o xulgado deixou de intervir e os enterramentos dos asasinados facíanse nos cemiterios parroquiais máis próximos ao lugar donde os cadáveres aparecían, sen preocuparse da identificación destos e sen que a veces nin sequera se fixeran asientos nos libros parroquiais. Polo xeral os falanxistas mataban ás súas víctimas nas proximidades dos cemiterios. No de Abegondo fixéronse moitos enterramentos dos que nin sequiera se pasaba nota ao xulgado, chegando a recibir sepultura nun só día catorce! Tamén no cemiterio de Arteixo foron sepultadas moitas víctimas dos falanxistas. Chegou un momento no que nin sequera as familias das víctimas interviñan. Era tal o terror, que certo día o coche de liña que facía o servicio de viaxeiros entre Aranga e A Coruña, ao chegar á Costa da Sal, tivo que deterse porque había tres cadáveres atravesados na estrada. Os viaxeiros, horrorizados, viron que un daqueles corpos daba aínda señais de vida, mais era tanto o medo que se tiña á Falange que ninguén se atreveu a prestarlle auxilio ao moribundo. Esa era a España daquel intre, a España que semella que algúns e algunhas esqueceron. 

Atila en Galiza. Castelao

     Félix Gordón Ordás (León,1885-México D.F, 1973), que durante a Guerra Civil foi embaixador ante México e anos máis tarde desempeñaría a Presidencia do Goberno da República española no exilio, escribiría en 1939 "Crímenes en la retaguardia rebelde" donde, na súa páxina 204, conta que...  "En Arteijo, Ayuntamiento de la provincia de La Coruña, entraron una noche los fascistas en el domicilio de Manuel Soutelo, quien estaba en la cama con su mujer. Le hicieron levantar, y allí, a persencia suya, uno tras otro, violaron a su esposa". 
     José Mañana Rodriguez, Jesús Mañana Campelo, Domingo Rodriguez, José Sande Loureiro ou Eliseo Borrazás Zás son algúns dos arteixáns "paseados" que levou por diante o fascismo hai agora 80 anos no noso concello, nomes que non poden caer no esquecemento, porque aínda a día de hoxe non chegou definitivamente o recoñecemento para as víctimas e a censura para os culpables. Falareivos deles nos vindeiros días, ao igual que doutros "paseados" que, sen ser naturais de Arteixo, coma no caso de Luís Huici, os seus corpos apareceron nas nosas parroquias.

FONTES:
 -Colección Atila en Galiza. Castelao
-Fondo A.L.G., p. 18. HISTORGA

-Félix Gordón Ordás. "Crímenes en la retaguardia rebelde"
-Carlos Fernández Santander. "Alzamiento y Guerra Civil en Galicia"
-"Facetas de Actualidade Española", publicado na Habana en agosto de 1938
-Manuel Blanco Rey. Arteixo durante la II República y la Guerra Civil.

A SEGA DO VERÁN

Sei cantare e sei bailare

todo se me da na man,

senón a sacha do millo

amais a sega do vran.

    

Sega do trigo (namemoria.ribadeo.org)

     Segundo o refrán, desde mediados de xullo os cereais, principalmente o trigo e o centeo, estaban en sazón e era o momento de chamar rogas de xente para facer a seitura, corta ou sega, un traballo tradicional do agro galego que consistía en segar as plantas destos cereais para posteriormente, na malla, separar o gran da palla e almacenalo despois nas huchas ou tullas para consumilo durante todo o ano, utilizandoo para facer pan, darlle de comer aos animais e para sementar á volta do ano.

     No día que se facía a sega, veciñanza e familiares presentábanse na casa do dono das leiras nada máis saír o sol, provistos dos apeiros necesarios para o labor que ían realizar. Mais un momentiño, antes do traballo duro había que ir co bandullo cheo, polo que era costume que os propietarios dos terreos lles ofreceran o almorzo, que moitas veces era caldo requente, torresmos con pan ou leite mazado.

Facendo os monllos (gl.wikipedia.org)

     Antes de comenzar a sega afiábanse os fouciños na moa da casa e despois cada segador ía provisto dunha pequena pedriña que utilizaba para afiar o apeiro se este se cegaba. Xa na leira os homes ían en ringleiras segando a palla e poñéndoa en feixes. Aínda que había algunha que o facía, era raro ver ás mulleres segando, xa que o traballo reservado para elas era coller os feixes de palla, sacudirlle os fentos ou outras herbas malas que levase, e atalos en monllos cunhas presas da mesma palla, as chamadas ódegas. Os nenos que ían ás leiras recollían, tras das mulleres, as espigas que ían quedando, uns cativos que tamén eran os encargados de ir á fonte máis próxima por auga fresca nuns porróns de barro para @s xornaleir@s, que poñían á sombra para que no se quentara. 

Xantar despois da sega (tinoetome.blogspot.com)

     Cando a calor apertaba, o normal era retirarse, ben para comer nunha carballeira ou na casa do dono, que tiña a obriga de ofrecerlles a comida, que era o único pago para moitos deles. Unha vez segada unha leira, se non estaba moi lonxe e había tempo dabondo no mesmo día, trasladábanse a outra do mesmo propietario para seguir co labor.

     O último traballo era amorear os monllos en montóns perfectamente construídos que protexían o gran dos paxaros e posibles inclemencias do tempo (a espiga escondíase no interior do montón e cara a fóra só quedaba a palla) ata que se trasladaran a eira para facer a meda unha vez remataba a seitura. Normalmente na construción dos medeiros participaban os máis vellos do lugar, que dirixían este labor ou a facían eles mesmos, namentres os rapaces lles traían os monllos espallados pola leira. Era costume que as mulleres fosen provistas de medias gordas ou ben de pantalóns para evitar as feridas das canas que quedaban unha vez cortado o cereal, precaución que tamén tiñan que adoptar os nenos.

Facendo as medas (aquamlatan.blogspot.com)

     Este xeito de facer a sega resistiu inalterable durante séculos, ata que a finais da década de 1960 e principios de 1970 apareceron as segadoras mecánicas, as clásicas "Bartollini", que substituíron aos fouciños, se ben as ódegas, os monllos e os medeiros seguíronse facendo igual. E xa a mediados da década de 1980 chegaron as colleitadoras que facían a un tempo a sega e a malla.

FONTES:
-Galipedia
-Carme, a de "Cóntame un conto".

A FÁBRICA DE CHOCOLATES DE ARTEIXO

      Pois sí, en Arteixo tamén tivemos a nosa fábrica de chocolate. Non vaiades a pensar que foi a do famoso libro infantil de Roald Dahl, levado ao cine en 2005 nunha película dirixida por Tim Burton e protagonizada por Johnny Depp. Non, a de Arteixo era Fábrica de Chocolates Callejo, mais estaba chea de encanto e de historia e, entre as súas máquinas, un podíase sentir un pouco como Charlie se debía sentir nesa fábrica de chocolate do conto do escritor británico Roald Dahl.

Publicidade dos anos 70

    O propietario de Chocolates Callejo era Benjamín García Borrazás, natural de Armentón que abriría o seu negocio en Arteixo arredor do ano 1969, décadas despois dos tempos de escaseza da posguerra, cando o chocolate estaba racionado, e o proceso de fabricación e de comercialización atopábase totalmente intervido. Dende o goberno franquista estipulábase canto fabricar e a quen distribuílo. A veces, o chocolate mesmo se humedecía esperando que o viñesen buscar os funcionarios do Estado. Era unha verdadeira mágoa que nunha época de necesidade extrema como aquela da posguerra o chocolate tivera que chegar á xente en malas condicións, tempos en que, ante a falta deste producto, a xente conformábase con cascarilla. De feito, as persoas nativas da Coruña, aquelas que son da Coruña de toda a vida, chámanse a si mesmas cascarilleiras...paradoxas da vida, a cascarilla volve ser un produto demandado e moi buscado para preparar infusións. 

     Chocolates Callejo principiaba a súa andaina no nº 209 da Avenida de Fisterra, no mesmo edificio no que posteriormente se establecería no primeiro piso Foto-Rodri, e donde a dona de Benjamín, Mari Luz Ramos, levaba un ultramarinos que o matrimonio tiña no baixo do mesmo. Neste ultramarinos tamén traballaba María Jesús García, a simpática carniceira que vos atende cando ides facer a compra ao Eroski, unha muller que hoxe está a piques de disfrutar da súa xubilación e que traballaría na tenda de Mari Luz ata 1986, ano no que pasaría a ser a propietaria. Catro anos máis tarde, en 1990, a cadena de supermercados Comprebén faríase co seu negocio... e seguro que aínda hai quen lembra a inauguración do mesmo, xa que fora mítica a presencia de Carlos Mata, o popular actor venezolano protagonista de numerosas telenovelas daqueles anos 80-90.

      Mais sigamos coa chocolatería, na que aparte do seu propietario Benjamín García, tamén traballaban o home de María Jesús García, Antonio Iglesias (pais de Víctor Iglesias García, o director da Escola Municipal de Música de Arteixo) que fixo de repartidor unha tempada, a señora Dorinda, que facía de moza de almacen e de “multiusos” do negocio e Ceferino, que era o comercial da empresa, o "viaxante" que percorría o asfalto para colocar os Chocolates Callejo nas tendas do país e facerlle a competencia a Chocolates Mariño, fábrica fundada en 1927 en Carballo e que aínda segue funcionando a día de hoxe e é un dos poucos lugares, en todo o Estado español, que conserva o proceso de elaboración artesanal, proceso que tamén se levaba a cabo na Fábrica de Chocolates de Arteixo, donde se traballaba con producto de gran calidade.

Benjamín García traballando na súa fábrica

  As máquinas de Callejo trituraban, refinaban e amasaban o chocolate, transformando o froito do cacao en cacao en polvo, ou nun auténtico chocolate que só se facía con fariña e azucre, ou azucre só no caso do chocolate negro. O proceso era tan minucioso que mesmo a cascarilla terminábase de separar do chocolate a man, para que non quedara ningún resto, algo impensable nos procesos de fabricación industrial. Chocolates Callejo era unha tenda peculiar, única na súa especie, con personalidade. Era imposible non reparar nela cando pasabas ao seu carón. Aínda que levaras a cabeza noutra cousa, chamábache a atención e o ruído das máquinas víase suavizado polo ulido a chocolate auténtico que se percibía nos arredores, principalmente os venres, que era o día que se moía. Unha vez moído o chocolate, amasábase con fariña e azucre, ou só con azucre, no caso do chocolate negro. Introducíase o chocolate xa amasado nunhas estufas a unha temperatura constante de ao redor de sesenta graos durante máis de 48 horas. Tabletéabase e introducíase na neveira. Gardábanse as tabletas durante un mínimo de oito días en armarios de madeira e logo empaquetábase para distribuilas posteriormente.

 

Imaxe do exterior da fábrica

     Chocolates Callejo vendía principalmente a nivel provincial, sobre todo na zona de Ordes, Costa da Morte e Muros, donde tiña bastante clientela. Surtía ademáis aos cuarteis da cidade da Coruña. A “fábrica", como popularmente se coñecía en Arteixo, permanecería aberta ata preto do ano 2.000. Hoxe se pasades pola zona de Foto Rodri e o Rocha 7 hai un edificio que lembra os tempos desta chocolatería: o edificio Callejo.

MARIANO ARANA, O ARTEIXÁN MINISTRO DE URUGUAI E ALCALDE DE MONTEVIDEO

     Se hai un país que garda especial relación con Arteixo pola gran cantidade de persoeiros, dun e doutro lado do charco, que teñen lazos de unión co noso concello ese é Uruguai. Xa vos falei dun deles, o futbolista Oscar Míguez, fillo de emigrantes de Meicende que foi campeón do Mundo en 1950 coa camiseta celeste no famoso Maracanazo. Mais teño pendente contarvos, nestas Crónicas de Arteixo, casos coma o de Washington Cataldi, Subsecretario de Industria do país sudamericano no período 1969-71 e presidente do Peñarol en varias etapas que viña a pasar o verán á casa de súa sogra, en Uxes; de Héctor Núñez, tamén fillo de emigrantes de Meicende que chegaría a xogar no Valencia nos anos 60 e posteriormente a adestrar, entre outros clubes, ao Atlético de Madrid; de Ramón Villaverde, fillo de emigrantes de Arteixo (a nai era de Rañobre) que a día de hoxe está considerado coma un dos mellores xogadores da historia do F.C. Barcelona; de Nelson Cedeira, o propietario do bar Fénix (o que está ao carón do Balneario), que foi futbolista de Wanderers e de Fénix, equipo no que xogou xunto ao lendario Enzo Francescoli; do pai de Nelson, Francisco Cedeira Mallo, veciño da Catuxa que emigrou a Montevideo e sería durante moitos anos directivo do Salus F.C., equipo que ascendería de xeito consecutivo catro categorías ata acadar a 2ª División do fútbol uruguaio; de José Figueiras España, o popular Mariñeiro pai da concelleira de Terra Galega (Tega) Charo Figueiras, que foi directivo do Racing Club de Montevideo durante varios anos; de Alfredo Martínez, antigo fútbolista do Deportivo da Coruña fillo de emigrantes de Lañas e de Bértoa...e dun longo etcétera. Mais hoxe vouvos falar de Mariano Arana Sánchez, arquitecto e ex-Ministro de Vivenda, Ordenamento Territorial e Medio Ambiente de Uruguai e ex Alcalde de Montevideo.

    

Mariano Arana

     Fillo de Pedro Mariano Arana Vázquez e de María Sánchez Maceiras, nada en 1899 na Pedreira (Arteixo), entre Figueiroa e A Catuxa, que era a oitava de nova irmás e que chegou como emigrante a Uruguai, xunto con dúas das súas irmás e a súa nai, Mariano Arana Sánchez nacía en Montevideo o 6 de marzo de 1933, dous anos despois de que casaran seus pais e un antes de que nacera seu irmán Máximo. Tras cursar estudios no Lyceé Français de Montevideo, en 1952 ingresaba na Facultade de Arquitectura da Universidade da República, donde se licenciaría en 1961 e na que, ademais, sería docente e Director do Instituto de Historia da Arquitectura, entre outras tantas actividades que realizou na Facultade. 

     No seu paso pola Universidade, Mariano Arana destacaría non só polo desempeño no plano académico, senón tamén polo seu activismo social e gremial, sendo nos anos 50 un activo militante e dirixente do Centro de Estudiantes de Arquitectura (CEDA) e da Federación de Estudiantes Universitarios de Uruguai (FEUU), na que ocupou a secretaría de asuntos gremiais, actividade que o levaría a involucrarse directamente nas loitas sociais e antiimperialistas que caracterizaron o final dos anos 50 e o principio dos 60. Nesta etapa, ademais de marcar a súa ideoloxía política, marcaría tamén a súa forma de interpretar a arquitectura e o urbanismo desde unha mirada fortemente contemporánea, tinguida tanto polo pensamiento das vangardas artísticas e culturais como co seu forte compromiso social.

 

     No perfil deste persoeiro de orixe arteixán hai que destacar tamén o seu  compromiso cultural. Interesado profundamente nas más diversas manifestaciones contemporáneas, como as artes plásticas, a música, o teatro ou a literatura, Mariano Arana vinculouse cos movimentos e as correntes de vangarda nos anos 50 e 60 en Uruguai, vinculación que no caso do teatro independente, en especial na institución teatral “El Galpón”, levaríao, xunto con Mario Spallanzani a intervir en diferentes intres nos procesos de rehabilitación de varias salas para albergar diversas actividades culturais.

     Impulsado por ese ánimo, xunto con outros universitarios, intelectuais compañeiros da Federación de Estudiantes fundaría a editorial Ediciones de la Banda Oriental (EBO), un dos emprendementos culturais innovadores dos anos 60, que participou de xeito destacado no “boom editorial” desa década, así como tamén foi un notable referente cultural en tempos da dictadura uruguaia (1973-1985), promovendo especialmente a difusión de obras literarias de autores nacionais e clásicos universais, así como traballos sobre a realidade política e cultural e investigacións históricas, actividade que o levaría a presidir a Comisión de Patrimonio Histórico, Artístico e Cultural de Uruguai entre os anos 1985 e 1989.

     Pola súa actividade profesional foi recoñecido por organizacións internacionais de arquitectos e entidades vinculadas coa profesión, merecendo, entre outras, as distincións outorgadas pola Federación Panamericana de Asociaciones de Arquitectos (FPAA), a que lle concedeu no seu Congreso do ano 1999 a Medalla de Ouro á traxectoria profesional e pola VI Bienal Iberoamericana de Arquitectura y Urbanismo, celebrada en abril de 2008 en Lisboa, na que se lle outorgou o Premio Iberoamericano ao conxunto da súa traxectoria. Tamén recibiría outras distinciones internacionais como a Orden Nacional ao Mérito da República Francesa, a Orden Cruzeiro do Sul del Gobierno Federativo de Brasil e a Cruz de Mayo outorgada polo Goberno arxentino.

Mariano Arana

     Mais, aparte da súa actividade no mundo da arquitectura e no eido cultural, Mariano Arana tamén é un persoeiro coñecido pola súa actividade política. O noso protagonista foi fundador de Vertiente Artiguista, partido polo cal foi elexido Senador da República en 1989, cargo que ocuparía en dúas etapas: 1990-2004 e 2008-2010, nas que formaría parte da comisión permanente do Senado entre 1991 e 1992, así como da comisión do presuposto. En 1994 foi segundo vicepresidente da Cámara uruguaia e posteriormente sería alcalde de Montevideo polo Frente Amplio desde 1994 a 2005, ano no que Tabaré Vázquez asume a Presidencia da República e nomea a Mariano Arana Ministro de Vivenda, Ordenamiento Territorial e Medio Ambiente, un Arana que coincide no Goberno con José Mujica, líder do Movimiento de Participación Popular (sector maioritario do partido de esquerda Frente Amplio) que sería Ministro de Gandería, Agricultura e Pesca entre 2005 e 2008 e, entre 2010 e 2015, Presidente da República, un Mujica que para moit@s, entre os cales me incluio, é un dos grandes referentes políticos mundiais.

     Nun acto promovido en Arteixo polo concelleiro de cultura daquela hora, Juan Antonio Mouzo, ás 13:00 horas do 14 de maio de 2004 Mariano Arana Sánchez era recibido na Praza do Concello polo Alcalde arteixán Manuel Pose e, tras asinar no libro de Honra, entraba  no Salón de Plenos da Casa do Concello  donde o agardaban os membros da corporación municipal e resto de autoridades que asistiran ao acto, entre elas o Presidente da Xunta Manuel Fraga, o Conselleiro de Presidencia, Xaime Pita e o de Emigración Aurelio Miras, o Alcalde da Coruña Francisco Vázquez e o Presidente da Deputación Provincial da Coruña Salvador Fernández Moreda para asistir ao merecido nomeamento de Mariano Arana Sánchez como Fillo Adoptivo de Arteixo.