mércores, 29 de abril de 2020

CHACHO REY, O "RICARDO ZAMORA" DE OSEIRO


   Santiago Rey Sande, Chacho para os seus amigos, nace en Oseiro o 18 de decembro de 1935. Era o sétimo fillo de Jesús Rey Riveiro e de Dolores Sande Loureiro, un matrimonio que perdera tres dos seus meniños ao nacer e que, despois de que viñera ao mundo Chacho, aínda serían pais de Mucha, a súa filla máis nova.

Chacho nos anos 50

    Cando o noso protagonista era un cativiño de pouco máis de catro anos, queda orfo de nai e, naquela altura, tamén perdería a seu avó paterno Manuel Rey Suárez, home de grandes inquedanzas intelectuais que o levarían a relacionarse cos persoeiros máis célebres da época, pois sábese con certeza que coñeceu e tratou a Manuel Murguía, Castelao, Basilio Álvarez, Casares Quiroga ou, entre outros, a Wenceslao Fernández Flórez.

   Jesús, o pai de Chacho, non tardeu en casar en segundas nupcias con María Campana, unha muller que se encargou de criar como unha verdadeira nai a todos os fillos do seu home Jesús, que mantiña a súa numerosa prole traballando de sol a sol na panadería que abrira nos primeiros anos do século XX seu pai Manuel Rey Suárez, persoeiro do que tedes cumprida información nesta bitácora (http://cronicasdearteixo.blogspot.com/2020/03/o-benfeitor-de-oseiro-manuel-rey-suarez.html)

    Naqueles duros anos da posguerra os nenos de Oseiro tiñan que ir a pé todos os días á escola de Pastoriza. Uns, a maioría, ían á unitaria pública de don José Campos e outros, como no caso de Chacho e de seu irmán Lolo, ían á privada de don Juan porque Jesús, seu pai, non quería que os seus fillos aprenderan a ler e a escribir nas escolas de Franco.

    Por aqueles tempos, ao igual que en todos os puntos da nosa xeografía, dúas pedras facendo de portería, e algo que se parecera a unha pelota, daban pé a que os rapaces de Oseiro xogaran ao fútbol despois de botar unha man nos traballos da casa. Tal era o entusiasmo na parroquia polo chamado deporte rei que, en 1948, un grupo de mozos do lugar: Lolo, o irmán de Chacho, que sería o primeiro presidente; José Souto; Enrique Rey; Antonio Seijas e o propio Chacho Rey, deciden crear o Club Oseiro.

  Naqueles primeiros partidos deste novo equipo, xogados moitos deles nas Cañeiras, preto do areal de Sabón, ou no campo dos Larachos, que estaba situado nas proximidades do camiño que desde a Rúa da Fonte chega ao actual CEIP de Galán, Chacho empezaría a demostrar a súa valía converténdose nun dos mellores porteiros da bisbarra. 

  Naquela altura, a parte do Oseiro, Rey tamén defendeu a portería doutros equipos de Arteixo tales como o Deportivo Igrexario de Loureda ou o Penouqueira en partidos e torneos que se organizaban polas festas.

   Sendo un mozo de 15 ou 16 anos foi probar polos xuvenís do R.C.Deportivo da Coruña. Rodrigo García Vizoso, o lendario gardameta do Deportivo e do Real Madrid de antes da guerra, e Eduardo González Valiño, Chacho, outra das lendas deportivistas, organizaban partidos de cando en vez na Coruña para descubrir novos mirlos brancos que poideran nutrir as categorías inferiores do cadro deportivista. O Ricardo Zamora de Oseiro pasaría as probas con creces e, de contado, entrou a formar parte do equipo xuvenil do Deportivo.

   Rematada a súa etapa nas categorías inferiores deportivistas, xoga uns partidos da Copa da Coruña de 1956 co Ciudad Jardín, equipo ao que chegara da man de Manolo de Rita e que estaba moi vinculado ao municipio de Arteixo pois, uns anos antes, tamén xogaran alí os arteixáns Sé e Arsenio Iglesias.

  Chacho Rey xoga a tempada 1956/57 no grupo I da Terceira División, o equivalente á Segunda División B actual, cedido polo Deportivo no Brigantium. Compaxinar os adestramentos semanais en Betanzos co traballo na panadería na que se gañaba a vida con seu pai non era doado. Mais non quedaba outra, o porteiro de Oseiro quería labrarse un futuro na elite do fútbol e había que sacrificarse. Malia o seu destacado papel defendendo a porta do once betanceiro, o Brigantium descendería á Serie A Rexional, quedando só por enriba do Ribadeo e do Marín.
 
   Chegan os tempos de facer o extinguido servizo militar. A Chacho tócalle de destino Ceuta, cidade na que se enrola nas filas do Hércules, naquel tempo equipo do grupo XII da Terceira División. Neste cadro, que non tardaría en fusionarse co C. Imperio Riffien, o noso protagonista xoga a tempada 1957/58.

   Rematada a mili e de volta na súa terra, ao mesmo tempo que traballa con seu pai na panadería familiar, na campaña 1958/59 defende a meta do Ordes que, naquel momento, era un club asociado ao Deportivo. O once ordense, cos deportivistas Salorio e Casteleiro cedidos nas súas filas, realizaría unha das mellores campañas da súa historia quedando quinto do grupo I da Terceira División grazas, en gran medida, ao magnífico traballo de Chacho entre os tres paus durante toda a tempada. Moitos anos despois, xa na súa xubilación, recordaba con cariño o seu paso por este equipo:

- Tratáronme de marabilla. Foi o único equipo no que cobrei. Pagábanme 600 pesetas ao mes e merendaba gratis en Casa Juanito!

  O bo papel do porteiro arteixán no Ordes daría paso á súa fichaxe no Fabril, outro dos equipos asociados ao Deportivo naquel momento. Chacho disputaría as campañas 59/60 e 60/61 co cadro fabrilista na Terceira División compartindo vestiario co tamén arteixán José María Mancebo e, entre outros, con Tino, o lendario ex futbolista do Deportivo que, xunto a Rafael Franco, Dagoberto Moll, Corcuera e Oswaldo, integrara a dianteira bautizada como “Orquesta Canaro” nun momento no que o cadro coruñes quedara subcampión de Primeira División na tempada 1949/50. Tino colgaría as botas ao remate da tempada 1960/61 e, posteriormente, abriu unha tenda de ultramarinos no barrio dos Mallos da Coruña.

Formación do Fabril da tempada 1960/61. Arriba, de esquerda a dereita: Chacho Rey, Nené, Tino, Chás, Tablilla e Adolfo. Abaixo, tamén de esquerda a dereita: Blanco, Pan, Mantido, Lodeiro e Pepiño (Xan Fraga)

   Curiosamente, aquela campaña 60/61 tamén sería a última de Chacho Rey como futbolista do Fabril. Vendo aque se estaba cumprindo a premonición de Otero, o verdadeiro Parrochas, que un día lle dixera nun adestramento… “machiño, se mediras 10 cms máis asegúroche que triunfarías no fútbol”, Chacho matinaba naquela altura a posibilidade de retirarse dos terreos de xogo para dedicarse única e exclusivamente á panadería.

   Mais un día, como se dunha longametraxe do Oeste americano se tratara, entraron pola porta do negocio familiar os irmáns Dalton, que eran dúas das persoas que levaban o Orzán nos anos 60:

-A ver oh, ficha con nós. Necesitamos un porteiro!

Chacho co seu fillo Santi e coa súa muller Victoria en "La Nueva"  
 
  E ala vai Chacho, que ante a insistencia dos Dalton e a petición de Alfonso Rico, adestrador por aqueles días deste club do fútbol modesto da Coruña, debuta co Orzán na tempada 1961/62. Como o fútbol non daba de comer, ao casar con Victoria Pérez foron para a carretera nova, en Vilarrodís, onde en 1965 abriron a “Panadería La Nueva”, lugar no que traballou ata a súa xubilación mantendo vivos os seus recordos do seu paso polo mundo do fútbol e, tamén, mantendo viva a tradición da rosca de Oseiro.

  Chacho Rey aínda lembra con emoción os tempos nos que, sendo moi cativo lle axudaba a seu avó Manuel a facer o ramo de madeira:

Colocábase unha rosca diante e outra detrás e, por iso, parecían que eran dobres. As roscas adornábanse con froitas e, dous días despois do San Brais, cortábanse en tantos anacos como casas había na parroquia e metíanse nun saco. Logo, Ramón de Xelo, que era o sacristán naqueles tempos, era o encargado de repartilos polas casas.
Chacho en Riazor co seu neto Alex
   O protagonista das Crónicas de Arteixo de hoxe, afirma que as primeiras roscas fíxoas seu avó Manuel Rey Suárez na panadería de Oseiro e, posteriormente, continuaría coa tradición seu pai, Jesús Rey Riveiro. Co tempo, a encargada da elaboración das roscas, sería súa irmá Dolores Rey Sande xunto coa súa filla María Luísa, unha Dolores que, curiosamente, é unha das protagonistas do libro “Contos da Coruña” da autoría do polifacético Xurxo Souto, onde Dolores, falecida xa hai uns anos, nos conta o seguinte:
Agora á xente non lle acorda, pero nos tempos de antes cada veciño tiña que poñer un monllo, para a rosca. Un monllo é unha atadura de trigo segado. Despois mallábase na eira do pazo, a carón da igrexa, nunha gran lousa”.
    Ao pechar a panadería Rey, a panadería de Oseiro no que tantos anos levaban elaborando as roscas a señora Dolores e a súa filla María Luísa, Chacho Rey sería a persoa encargada de seguir mantendo a tradición ao elaborar ata a súa xubilación as roscas na súa panadería “La Nueva” de Vilarrodís, panadería hoxe denominada “O Forno da Vella”.

Imaxe dos anos 90 da panadería "La Nueva"

mércores, 15 de abril de 2020

O MAL DA PALETILLA

Nas Crónicas de Arteixo desta semana falamos dunha enfermidade imaxinaria causada por un óso inexistente: a paletilla, tamén chamada espinela ou espiñela, que é un suposto óso que, segundo a crenza xeralizada, sitúase na boca do estómago, aínda que tamén hai quen opina que está nas costas, entre os ombros. 

Coa avoa Carme en 1975
Se este óso sae do seu sitio natural a enfermidade denomínase "caída" ou "mal" da paletilla ou da espiñela e só se pode curar coa operación chamada "levantar a paletilla". 

Recordo que cando era moi cativo, cando tiña seis ou sete anos, se pasaba dous ou tres días sen facer das miñas trastadas habituais, ou se botaba algún tempo sen comer o suficiente (o de comer o suficiente enténdase por deixar o prato limpo), miña nai pensaba que esta perda do apetito era porqué estaba medrando. Mais a avoa Carme dicía que non eran cousas das medras. Non. Nestas situacións de acougo e de falta de apetito do seu neto, a avoa dicía sempre:

-Este neno ten a paletilla caída!

Nun ritual que a min parecíame que máis ben era cousa dos indios que vía nas longametraxes do Oeste que se emitían naquela hora na TVE, a avoa Carme, que en Froxel, a súa aldea de nacemento era coñecida polo alcume de Carme do Médico, mandábame sentar no chan, fronte a ela, e logo collíame polas monecas e estírabame os brazos o máximo que podía. A continuación trataba de xuntarme as mans por enriba da cabeza e, se os brazos non igualaban, feito que acontecía con frecuencia, verificábase a súa sospeita:

-Este neno ten a paletilla caída!

Así pois, confirmado que tiña a paletilla fóra do seu sitio, había que levantala e, para iso, utilizaba o seu remedio habitual. Mandábame apoiar as dúas mans no correspondente lado da cabeza e, a continuación, levántabame colléndome por detrás, dun xeito no que as miñas costas quedaban apoiadas sobre un dos seus xeonllos. Despois a avoa dábame unhas sacudidas ata sentir o estalar dos ósos, sinal definitivo, sobre todo se "estalaban como unha póla", de que a paletilla quedaba levantada.

Feito o remedio, a avoa facíame beber inmediatamente uns tragos de auga fría para, ao parecer, que a paletilla non volvera a caer. Tras uns minutos de repouso, repetía a operación para mirar se xa estaban iguales as mans e, se era así, deixábame levantar. A súa cara de satisfacción amosaba o convencemento de que o meu malestar desaparecería rapidamente!

Con meus avós Milio e Carme en 1975
Non me digades o porqué, seguramente era cousa psicolóxica, mais o certo é que despois de que a avoa me levantara a paletilla con aquel remedio seu, case que de xeito milagroso, recuperaba o ánimo e o apetito!

Lembro que de cando en vez, viña xente á nosa casa:

-Señora Carme, non sei se terei a paletilla caída!

O noso domicilio en vez de ser a típica casa de labregos da época, máis ben parecía o consultorio de Elena Francis, xa sabedes, aquel fenómeno sociolóxico que se emitiu na radio durante máis de corenta anos. Finalizada a "consulta" e o remedio con cada unha das persoas, a avoa dicíalles:

Paletilla i espinela
vólvanse ao seu lugar,
como os santiños ao altar
e as ondiñas ao mar.

Queridas e queridos lectores desta modesta bitácora, con esta pandemia que xa levamos sufrindo varias semanas e con todo o confinamento que aínda nos queda por diante, estou totalmente convencido de que se miña avoa estivera viva (xa hai máis de vinte anos que faleceu) e vira o aspecto actual dos seus seres queridos, abofé que faría todo o posible por levantarnos a cada un de nós a paletilla! Abofé que faría un levantamento colectivo de paletillas!

Dende este pequeno recuncho de Crónicas de Arteixo, quérovos enviar a todas e a todos moita, moita forza e moito, moito, moito ánimo!

Haberá primavera!



mércores, 1 de abril de 2020

A BOTELLA CON MENSAXE ATOPADA POR IAGO CARRACEDO EN SORRIZO

Abofé que o primeiro que un pensa cando escoita falar dunha mensaxe nunha botella é nunha novela romántica ou nunha película como aquela dos anos noventa, Message in a Bottle, que protagonizaran Kevin Costner, Robin Wright e Paul Newman. Mais o certo é que hai uns anos a realidade superou a ficción, e unha mensaxe nunha botella aparecía no Porto de Sorrizo cando o meu amigo Iago, daquela un cativiño de 4 anos, paseaba por esa parte do litoral arteixán con seu pai Jesús Carracedo.

Iago Carracedo en Sorrizo o día que atopou a botella
A historia principia o sábado 22 de xaneiro do 2011, día no que pai e fillo, aproveitando as agradecidas raiolas invernais, saen do seu domicilio de Paiosaco coa idea de pasar a mañá en Sorrizo. Ana, a nai de Iago, non poidera ir con eles porque ese día traballaba. Nada máis poñer pé na area, non tardaron en dar cun punto do areal onde había acumulado algún lixo devolto á terra polo mar, lugar no que se atopaba a devandita botella con mensaxe.

Anos despois deste achado, creo que no 2017, tiven a fortuna de coñecer a Iago nun día de verán. Estaba con seus pais no areal da Constanza de Sabón. Viume chegar e, uns intres máis tarde, veu a falar comigo:

-Teño algún dos teus libros e gústanme as historias que escribes.

Mensaxe da botella atopada por Iago en Sorrizo
Recoñezo que me fixo moita ilusión que un cativo de 10 ou 11 anos me dixera tal cousa, abofé. Rematou o verán e xa non souben máis de Iago durante un tempo, ata que en decembro do 2018, recibo unha mensaxe súa na que me dicía:

-Teño algo que contarche.
- Xa me contarás esa historia cando queiras-, contesteille eu. 


O conto quedou aí, e non sería ata os primeiros días do confinamento, cando nos puxemos en contacto de novo. Despois de insistirlle, co oportuno permiso dos pais, que redactara un pequeno texto contando a súa experiencia, deixovos xa co protagonista das Crónicas de Arteixo de hoxe, con Iago Carracedo Pazos, que actualmente ten 13 anos e cursa 2º da ESO no IES Agra de Leborís da Laracha:

O día 22 de xaneiro de 2011 fun dar un paseo con meu pai ao portiño de Sorrizo. Alí, ao lonxe, vin unha botella con algo no seu interior. Corrín a xunto dela. Cando estaba ao seu carón, pilleina e vin que tiña un papel dentro. Parecía unha carta. Como o tapón non se abría, tivémola que cortar. Era unha mensaxe e estaba enchoupada.

Ao chegar á casa lina e, para a miña sorpresa, resulta que era de dúas mozas francesas que viñeran de viaxe a A Coruña. Os seus nomes eran Marian Lapalus e Laya Gil-Gómez e, cando lanzaron a mensaxe, tiñan entre trece e catorce anos. Tiraron a botella ao mar na Coruña o día 16 de xullo do 2010.

Aos poucos días de atopar a botella en Sorrizo, conseguimos contactar con elas por Facebook e, hoxe en día, seguimos sendo amigos. Marion vive en Francia e Laya en Las Vegas. Estados Unidos”.

Mensaxe da botella atopada por Iago en Sorrizo