Situada
na estrada que conduce a Caión, ao pé do monte do Castro e a poucos
metros do límite parroquial con Chamín, A Lagoa é unha aldea da
parroquia de Sorrizo que da nome á Escola Unitaria na cal aprenden
as primeiras letras os nenos e nenas de Chamín e Sorrizo dende 1919,
ano no que o Concello lle alugou a José López Barreiro a casa que
servía de local escolar naquela hora. Posteriormente, en 1926, o
propio Concello compraría por 10.000 pesetas da época o edificio no
que se asenta, dende aquel ano, a Escola Unitaria.
 |
| Imaxe actual da taberna A Benitona |
Se
pasades por alí, a poucos metros da devandita escola, hai unha casa
antiga que vos ha de chamar a atención polas tres grandes ventás
semicirculares da parte superior, xanelas que contan cos seus
respectivos balcóns protexidos por uns fermosos balaústres de
metal. O marrón descolorido polo paso do tempo, tinguido da
nostalxia de antano, destaca nas contras das dúas ventás da parte
inferior e na porta do edificio. Outro elemento digno de mención é
un letreiro circular de madeira que, no seu interior, ten un pequeno
barril, letreiro que conserva as letras do negocio que houbo alí no
pasado: Taberna A Benitona.
Non
podemos afirmar con exactitude o ano no que empezou a funcionar esta
taberna mais, polo que nos conta Manuel M.ª Puga, o popular
Picadillo, nunha das receitas culinarias da súa autoría, publicada
no xornal “El Noroeste” na sección “La Cocina Práctica”,
sabemos que na década dos anos dez do século pasado xa había
taberna na Lagoa. No seu artigo gastronómico, antes de explicar o
xeito de preparar o “Butter-brote”, Puga fai alusión dunha viaxe
que fixo en decembro de 1909 a Hamburgo coa finalizade de realizar
un réxime de adelgazamento nunha clínica da cidade alemá.
Acompañouno na viaxe, como “ayuda de cámara”, o arteixán
Baltasar Rega, máis coñecido polo alcume de Sarete, de quen
Picadillo escribe o seguinte no devandito artigo:
“(…)
Sary (traducción alemana algo libre de Sarete, que es el nombre con
que se conoce en Bergantiños a este sujeto) me acompañaba. Queda
demostrado que Sary tampoco es una besta brava. Y los dos, poseedores
de nuestros derechos civiles, dejábamos deslizar nuestra existencia
en el cuarto de un hospital de Hamburgo, paraje tan ameno como
podréis figuraros tratándose del cuarto de un hospital. Sary
recordaba allí sus marelos, sus plantaciones, su taberna de A Lagoa,
en donde los domingos celebraba el descanso dominical con sendas
tazas de vino del Ribeiro, y hacía profundas comparaciones entre
este bálsamo, verdadero néctar, y los vinos del Rhin, del Mosela y
de Burdeos, con los que le fastidiaban con harta frecuencia las
Schwestern o hermanas de la caridad, que no por protestantes dejaban
de ser hijas de papá Adán, y, por consiguiente, nuestras hermanas,
y tan caritativas como las hermanas católicas que tenemos aquí
(...)”.
Velaí
a tedes. A parte da información que nos ofrece o Catastro da
Ensenada de 1752, que conta que nesa época había en Sorrizo dúas
tabernas “que corren a cargo a de Juan de Cobas”, o
anterior artigo de Picadillo probablemente sexa a primeira referencia
escrita da taberna da Lagoa na que, con certeza, Baltasar Rega,
Sarete, contou ducias de contos da súa experiencia alemá ao longo
dos primeiros anos do pasado século XX, que é cando temos
constancia de que José López Barreiro, máis coñecido polo alcume
de “o Benitón”, abriu este negocio.
José
nacera en 1879 nun punto incerto da xeografía galega e casara con
Gumersinda García, que viñera ao mundo en Tordoia no ano 1884. Ao
ser o primoxénito da familia, “o Benitón” recibira a maior
parte da boa herdanza de seus pais e, cos cartos obtidos, decidiu
establecerse coa súa muller Sinda no municipio de Arteixo onde,
entre 1900 e 1910, abriron a taberna da que estamos a falar e
construiron a casa do lado que, como xa contamos anteriormente, lle
alugaría ao Concello en 1919 para converterse na primeira escola da
zona. Esa casa, situada entre a taberna e a escola unitaria, sería
anos máis tarde a vivenda do cura de Sorrizo e, na actualidade, é a
sede da Asociación de Veciños do lugar.
 |
| A Benitona nos anos 90 |
José
e Sinda tiñan o seu domicilio no piso superior da taberna, o dos
fermosos balaústres de metal, lugar no que virían ao mundo os nove
fillos do matrimonio: Jesusa, Manolo, Obdulia, Clarisa, Julia, Lola,
Mercedes, Eladio e Emilio. Segundo o testemuño da súa neta Fina,
filla de Clarisa, “o Benitón” era un ser extraordinario, un home
adiantado ao seu tempo que fundaría a liña Caión-Coruña, liña
que se realizaba en carruaxe e que anos máis tarde, despois de que
José López decidira vender os dereitos, pasaría ás mans da
empresa Transportes Martínez.
Nos
duros anos da posguerra, a taberna do Benitón era o lugar da zona onde se
distribuía o racionamento. Polo que nos contou a súa neta Fina,
“todo
o mundo quería
a meu avó
porque, naqueles
tempos difíciles, era
moi caritativo coa
veciñanza”, estima que aínda se mantén viva na memoria colectiva dos maiores de Chamín e de Sorrizo.
José,
que foi a primeira persoa que fixo panteón familiar no cemiterio de
Sorrizo, falecería no ano 1942 e, trala súa morte, a súa viúva
Sinda e dúas das fillas do matrimonio, Obdulia e Mercedes, levarían
as rendas do negocio que, dende aquel entón, empezaría a ser
coñecido como a taberna da Benitona onde, ao igual que no resto das
tabernas da contorna, as veciñas e os veciños podíase servir no establecemento
das cousas necesarias para a vida diaria. Alí tanto podías comprar
unha tableta de chocolate coma un saco de millo ou botarlle unhas
cuncas de viño.
 |
| Panteón familiar onde descansan os restos de José López e da súa familia |
Aqueles
eran tempos nos que os homes entraban a tomar a copa e a xogar a
partida e as mulleres a comprar e, a ser posible, sen entrar xuntos.
E tamén eran os tempos nos que a tía Sinda e as súas fillas
decidiron abrir, ao carón da taberna, un salón de baile. Precisamente, o “Manco de Sorrizo”, o mesmo que montaba ano tras
ano a caseta de tiro nas festas da comarca, perdería un dos seus
brazos nas obras de construción do salón, que non tardaría en ser
popular polos bos bailes que se facían alí, aínda que ás veces se
interrumpía se algún simpático abría a porta do cortello dos
cochos, que non estaba moi lonxe da propia pista de baile.
E
así, coma quen
non quere a cousa, foron
pasando os anos, tempos
nos
que Obdulia abandonara o niño familiar e Mercedes casara con Pepe e,
tempos nos que o salón, ao
igual que os outros do municipio, iría perdendo fol ata
que pechou definitivamente. Naquela
altura,
non tardarían en abrir a Sala de Festas Eva de Arteixo e a Discoteca
Pazos da Laracha que, cada
fin de semana, ateigaban
os mozos e mozas dos sesenta, dos
setenta…
 |
Botando a partida na taberna da Benitona. Na imaxe, de esquerda a dereita,
Ramón de Costa, Antonio de Pedreira, Rodrigo do Señor e Antonio
López (cortesía de Lola Ferreiro)
Mais,
a pesar do peche do salón, a taberna da Lagoa continuaría
tendo vida durante moitos anos máis .A clientela de Sorrizo e de
Chamín, as xentes das parroquias costeiras de Carballo ou os
mariñeiros de Caión seguirían botándolle
alí a
partida ou ben algún
que outro chanqueiro e, tamén,
comprando no
establecemento
as tabletas
de chocolate, os
sacos de millo e
os outros artigos necesarios para a vida cotidiá de aqueles tempos
ao
mesmo que se
enteraban das cousas da vida mantendo
conversa coa
tía
Sinda, que
falecería en 1978 aos 96 anos, con
Pepe ou con Mercedes, que mantería A Benitona aberta ata a súa
xubilación, ata xaneiro de 1996.
Foi
aí cando as
irmás Lola e Lucía Ferreiro, netas de Geluca a da “Casa Lola”,
lle
alugaron o negocio á señora Mercedes quen,
cousas do destino, falecería
ao ano seguinte de xubilarse.
Encantadas
de traballar na Lagoa, a terra de seu pai Moncho, Moncho do
Zapateiro, Lola e Lucía botarían poucos meses á fronte da
Benitona, que pecharía definitivamente en 1997 despois de manter as
portas abertas durante case un século… ai!,
se as paredes falaran!
|
