A VIRXE DO CARME DE SUEVOS, A INAUGURACIÓN DA ESTRADA DO PORTIÑO E A COLOCACIÓN DA 1ª PEDRA DO PORTO EN 1952

  Hoxe, 16 de xullo, celébrase a festa maior da Galicia mariñeira. Actos lúdicos e relixiosos inundan a práctica totalidade das localidades do litoral do país en honra da Virxe do Carme.

Anos 80. Celebración do Carme no porto de Suevos (Cortesía de Fina Vázquez Zas)

    Actualmente poucos son os mariñeiros, pescadores ou veciñanza da Galicia litoral que lembre outra santidade que non sexa a Virxe do Carme. Semella para a maioría da poboación que é unha devoción tradicional xa secular. Porén, a realidade é moi distinta ao tratarse dunha devoción relativamente moderna, cuxa data chave é 1901, cando a raíña rexente María Cristina declarouna patroa da mariña de guerra. Desde entón, debido a que na Armada era onde cumprían o servizo militar a maioría dos mozos mariñeiros, popularizouse de tal forma que substituíu todos os santos ligados desde séculos antes ás xentes vinculadas ao mar¹.

   No caso de Arteixo o Carme festéxase, en maior ou menor medida, en Loureda, Sorrizo e Suevos, parroquia esta última onde estivemos falando con Dora López Martínez e Fina Vázquez Zas.

  Dora: “Cando era moza acordo que polo Carme botábanse as colchas novas fóra, na ventana. Esto facíase no Carme antigo de Suevos, que despois non se celebrou durante anos. Poñíanse as colchas fóra porque era o Carme e era unha tradición que había dende facía tempo. Despois a comisión de festas fíxose cargo da celebración. E despois a comisión deixouna, e agora lévana os mariñeiros. A virxe sae da igrexa en procesión e vai ata o porto e o cura fai a misa alí. Cando nós eramos nenas esto non se facía. Na miña xuventude levaban a Virxe do Carme nunha embarcación con varias persoas. Esa embarcación utilizábase para ir ao patexo para as leiras.

Fina: Si ho, que a lancha era de varios, entre eles meu pai. Antes aquí ían ao golfe para as leiras. Eu tamén recordo, pero xa de máis maior, que un tío meu levaba a Virxe do Carme nun chimpín que tiña meu pai, e tamén a levaban polo mar de alguén que tiña unha lancha con motor, como a que tiña meu tío Pepe... que polo mar tamén a levan agora se o mar está ben.

Anos 80. Procesión da Virxe do Carme en Suevos (Cortesía de Fina Vázquez Zas)

Porto de Suevos e praia da Area do Porto

   A xeneralización do culto á Virxe do Carme na Galicia costeira non se produce ata despois da guerra e, no caso de Suevos, localizamos na hemeroteca a noticia da primeira procesión realizada da imaxe actual da Virxe do Carme.

   A imaxe fora doada en xullo de 1952 pola Delegación Provincial de Sindicatos para ser venerada na igrexa parroquial de Suevos. Ao acto de bendición e entrega acudira o “Gobernador Civil y Jefe Provincial del Movimiento”, Manuel Pardo de Santayana y Suárez, que aproveitara a ocasión para inaugurar o camiño que conduce ao porto de Suevos e a colocación da primeira pedra no devandito porto.

Imaxe da Virxe do Carme de Suevos

   Aproveitando a celebración da Virxe do Carme de Suevos, transcribimos o que nos contaba La Voz de Galicia, na súa edición do 20 de xullo de 1952, sobre aqueles feitos acontecido en Suevos hai máis de 70 anos:

Fue inaugurada la carretera del puerto de Suevos

El gobernador civil concedió 75.000 pesetas para las obras del referido puerto

Ayer, a las cinco y media de la tarde, se verificó el acto de la inauguración de la nueva carretera de acceso al puerto de Suevos, bendición de una nueva imagen de la Virgen del Carmen y colocación de la primera piedra para el puerto aludido.

Para asistir a dicho acto, se trasladaron a Suevos, además del gobernador civil y jefe provincial del Movimiento, señor Pardo de Santayana y Suárez; el presidente de la Diputación, señor Delicado; el comandante de Marina, señor Fontenla Maristany; el subjefe provincial del Movimiento, señor Sanjurjo de Carricarte; el delegado provincial de Sindicatos, señor Salgado Torres; el teniente de alcalde, señor Dopeso; ingeniero de Obras y Puertos de Corcubión y otras autoridades, jerarquías y representaciones.

En el lugar de Insua (Suevos), las citadas autoridades fueron recibidas por la corporación municipal de Arteijo, presidida por el alcalde, D. Francisco Mosquera, por una representación de la Cofradía de Pescadores en Suevos y por el párroco de Pastoriza, don José Lourido.

A la entrada de Suevos, los vecinos de aquel lugar habían levantado un artístico arco con vitores a España y salutaciones al señor Pardo de Santayana y demás jerarquías.

Las autoridades se personaron seguidamente en la playa de Suevos, y el gobernador civil cortó la cinta simbólica, dando así por inaugurada la nueva carretera de acceso al puerto, hecha por prestación personal de los pescadores con un importante donativo de la Delegación Provincial de Sindicatos.

En la playa de Suevos, las autoridades fueron recibidas por todo el pueblo en masa que las aclamó incesablemente, en medio del estruendo de bombas de palenque. A esta playa fue tambien llevada la nueva imagen de la Virgen del Carmen procesionalmente, que ha sido donada por la Delegación Provincial de Sindicatos.

El cura párroco de Pastoriza, don José Lourido, procedió a la bendición de la imagen de la Virgen del Carmen, que ahora pasará a ser venerada en los altares de la iglesia de Pastoriza.

A continuación, y ante las autoridades, se verificó el acto de colocación y bendición de la primera piedra del puerto de Suevos. El gobernador civil, señor Pardo de Santayana, ha donado la subvención inicial de 75.000 pesetas para el comienzo de las obras.

Terminado el acto fué rezado un Padrenuestro por todos los navegantes y, seguidamente, un coro femenino cantó una Salva.

Luego, el gobernador civil, señor Pardo de Santayana, charló extensamente con los pescadores de Suevos y se preocupó por todos sus problemas. Acto seguido, una comisión formada por el patrón mayor de la Cofradía de Suevos, testimoniaron su agradecimiento al señor Pardo de Santayana por la ayuda prestada, y en especial, por la antedicha subvención de 75.000 pesetas para el comienzo de las obras del puerto.

A continuación, las autoridades e invitados se trasladaron a un local de la entrada de Suevos, donde fueron obsequiados con un vino de honor. A las siete menos cuarto de la tarde, las autoridades emprendieron el regreso a La Coruña siendo despedidos por todos los vecinos con vivas muestras de cariño y aclamaciones a España, al Caudillo y al señor Pardo de Santayana².

___________

1 Cilia Torna (2022): “A Virxe do Carme, un culto de fai 100 anos decretado pola coroa española”, Nós Diario, 16 de xullo.

2 La Voz de Galicia, 20 de xullo de 1952, páx 3.

ÓSCAR MÍGUEZ, O FILLO DE EMIGRANTES DE MEICENDE CAMPIÓN DO MUNDO NO “MARACANAZO” DE 1950

   O termo futbolístico “Maracanazo” utilízase para referirse ao último partido do Mundial de Fútbol de 1950 que se celebrou en Brasil. Ese partido xogárono Brasil e Uruguai o 16 de xullo de 1950 no Estadio de Maracaná (Río de Janeiro) e finalizou, contra todo pronóstico, 2-1 a favor do conxunto uruguaio do que formaba parte o protagonista das Crónicas de Arteixo desta semana.

   Para comezar o conto hai que viaxar ata o Meicende dos primeiros anos do século pasado e imaxinar como a rapazada local lle daba as primeiras patadas a unha pelota, daquelas pelotas de antano feitas de trapos. Pois ben, entre aquela rapazada estaban os irmáns Rogelio, Arturo e Manolo Míguez ou Héctor Núñez, cativos da localidade que nalgúns casos non tardaron moito en emigrar ao Uruguai onde casarían e empezarían unha nova vida. Co andar dos anos, un dos fillos de Héctor Núñez, o que bautizou co seu mesmo nome, chegaría a ser futbolista profesional e tería unha afamada carreira como xogador do Nacional de Montevideo e do Valencia C.F., e, unha vez retirado, como adestrador de equipos coma o Rayo Vallecano, Atlético de Madrid ou U.D. Las Palmas. E curiosamente, un dos fillos de Manolo Míguez, Óscar Omar, participou no famoso “Maracanazo”, que a vindeira semana cumpre o seu 75 aniversario. Por tal motivo, é unha obriga homenaxear ao noso primeiro campión do mundo!

Óscar Míguez co Peñarol de Montevideo

    Nado o 5 de decembro de 1927 en Montevideo, Óscar Omar Míguez Antón era coñecido polo alcume do ‘Cotorra’, que lle quedara por mor dunha gorra verde que usaba na súa infancia.

    O rapaz de sangue arteixá comeza a xogar no Araicuá e despois dun campionato de menores organizado pola IASA¹ en 1943, entra a formar parte das divisións inferiores deste equipo xunto con Alcides Ghiggia e Antonio Sacco, o seu amigo da alma. A finais de 1947, despois dun partido soberbio no que Míguez marcara tres goles, comunícanlle que o Peñarol estaba interesado en facerse cos seus servizos para xogar na Terceira co segundo equipo. O soño da súa vida estaba a piques de facerse realidade. O inglés Randolph Galloway, naquela hora adestrador do primeiro equipo, logo de observar as calidades técnicas do ‘Cotorra’ e quedar asombrado con elas, non tardaría en dicir: "Este chico es mucho para Tercera; mándenmelo a mí", e subiríao inmediatamente ao primeiro equipo.

     Esa confianza que Galloway depositara nel traducíase cada partido en goles, feito que o ía levar a ser o goleador do campionato daquel ano de 1948, o do seu debut na Primeira División, anotando 8 goles, ata que houbo unha folga de xogadores que paralizou a competición. Míguez tamén ía ser o máximo goleador do campionato seguinte, o de 1949, no que formara parte daquel magnífico equipo onde brillaran, xunto a el, Alcides Ghiggia, Juan Schiaffino, Juan Hohberg e Vidal, futbolistas que pouco ían tardar en darlle unha inmensa alegría á súa nación: o famoso maracanazo.

    O ‘Cotorra’ debuta coa selección uruguaia o 30 de abril de 1950, nun partido amigable de preparación para o Mundial do Brasil disputado no Río de Janeiro ante o Paraguai, partido no que tamén xogara coa celeste Hugo Villamide, galego de Carballo, e que os charrúas perderon por 3-2.

   O día 2 de xullo, o Uruguai xoga o primeiro partido do Mundial e gaña por 8-0 a Bolivia con goles de Ghiggia, Vidal, Pérez, dous de Schiaffino e tres de Míguez, vitoria que clasificaba á celeste para a serie final, na que se enfrontaría por sistema de liguiña a Suecia, España e Brasil, os campións dos outros tres grupos.

    No primeiro partido desta liguiña final, os charrúas empatan a dous goles con España e no segundo vencen, despois de chegaren ao descanso con 1-2 no marcador, a Suecia por 3-2, con goles de Ghiggia e dous de Míguez. E chegamos á tarde do 16 de xullo de 1950 coa derradeira xornada. Aos brasileiros chégalles cun empate para seren campións do mundo. Os uruguaios teñen que gañar para o seren. Na véspera daquel partido decisivo, a concentración da canarinha fora transformada en sede política e trampolín para a promoción persoal. Os xogadores andaban de brazo en brazo, sempre cun fotógrafo ao carón, para mostrarlle ao pobo que o candidato político X era amigo de Ademir, de Zizinho, de Jair… A vitoria era unha esixencia de honra nacional e dábana por feita. Na concentración brasileira e nos seus arredores só había festa, foguetes e barullo, moito barullo. Non durmiu ninguén aquela noite e, segundo a revista Placar Magazine, moito menos os xogadores. 

La Voz de Galicia, 11 de xullo de 1950. O xornal informa que Óscar Míguez, no centro da imaxe, é fillo de "coruñeses nacidos en Pastoriza"

   O Brasil e o Uruguai saen ao campo. Moita xente de Meicende está pendente do transistor para saber o que fai o rapaz dos de ‘Mighés’. Durante os primeiros 45 minutos os anfitrións puxeran cerco a unha férrea defensa uruguaia soberbiamente controlada polo grande Obdulio Varela, tamén de orixe galega, e cun sobresaínte Máspoli no marco. Catro minutos despois da continuación, un fallo na defensa celeste permítelle ao Brasil adiantarse no marcador por medio de Friaça. Maracaná vénse abaixo e, agora si, os seareiros da canarinha agardan por un diluvio de goles que nunca ía chegar. E pasou o que non contaba ninguén. O Uruguai adianta a posición de Obdulio Varela co que entra máis en xogo e, aos 65 minutos, abren un balón á dereita a Ghiggia. O pequeno extremo centra sobre Schiaffino quen, desmarcado, bate a Barbosa co seu xute: 1-1. O empate seguíalle valendo ao Brasil para ser campión do mundo, mais, faltando once minutos para o remate do partido, Ghiggia recolle un pase atrasado de Pérez e anota o 1-2 definitivo. Os 200.000 seareiros parecían feitos de pedra, insensibles a reaccionar aos xestos de alegría dos futbolistas uruguaios. Dez minutos despois toda a nación do Brasil estaba de loito.

Imaxe da selección uruguaia en 1950 na que vemos, na parte inferior, a Óscar Míguez cun balón nas mans

   O ‘Cotorra’ deixou unha grande impresión no campionato, no que o seu soberbio fútbol converteuse en lenda pola rapidez mental e un dominio pouco común da pelota, con goles e remates á porta de chilena ou de rabona, e recibiría varias propostas do fútbol europeo. Mais rexeitaría as ofertas, xa que sempre priorizou o seu amor polo Peñarol, equipo co que conseguiu o campionato uruguaio en 1951, 1953 e 1954.

   Neste último ano participa co Uruguai no Mundial de Suíza, onde anota un dos dous goles que a celeste lle endosou a Checoslovaquia no primeiro partido da primeira rolda. No segundo enfrontamento desta fase inicial, o Uruguai vence a Escocia por 7-0 con tres goles de Borges, dous de Abbadie e outros dous do ‘Cotorra’, resultado que lle daba o pase aos cuartos de final, nos que vencen a Inglaterra por 4-2. A celeste estaba nas semifinais. A Hungría de Kocsis e Puskas era o rival para pelexar por un posto na final. Óscar Míguez chegaba a este partido decisivo no seu mellor momento de forma, mais, lamentablemente, os caprichos infantís dalgúns dirixentes da federación, que non foran quen de manexar con coherencia un problema leve na concentración da selección, levarían ao uruguaio-arteixán a ser apartado do equipo acusado de indisciplina e non xogaría ante os húngaros. No que para moitos foi o mellor partido da historia dos mundiais, os uruguaios caeron por 4-2. Hungría gañaba por 2-0 cando só faltaba un cuarto de hora para o remate, mais no minuto 75, Hohberg, que sería adestrador do Uruguai en 1970, anota o 1-2 e a tres minutos do final do partido repetiría a faena. O once suramericano aínda ía ter ocasión de gañar aquela semifinal xa que, no tempo de desconto, unha pelota de Schiaffino quedou no barro, a poucos centímetros da liña de gol, co porteiro húngaro xa batido. Dous goles na prórroga de Kocsis, máximo goleador do Mundial con 11 goles, dábanlle o pase a Hungría á gran final. O equipo uruguaio despediuse do Mundial de Suíza xogando o partido polo terceiro e cuarto posto contra Austria, partido que a celeste perdeu por 3-1.

   Nas semanas posteriores á cita mundialista, tanto o F.C. Barcelona, como o Valencia e o Milán tentaron fichar ao ‘Cotorra’, mais el, logo de que os tres equipos chamasen varias veces á súa porta, ía seguir sendo fiel ás cores do Peñarol.

   Dous anos máis tarde, entre o 21 de xaneiro e o 15 de febreiro de 1956, Arxentina, Brasil, Chile, Paraguai, Perú e Uruguai disputan en Montevideo, por sistema de liguiña, a Copa América. Míguez, con vinte e oito anos acabados de cumprir, anotou nos tres primeiros partidos de competición, marcando un dos catro goles da vitoria por 4-2 do Uruguai diante do Paraguai, outro no 2-0 contra Perú e, outro tanto máis, no 2-1 a Chile. Os charrúas, cun empate a cero goles na penúltima xornada co Brasil, e unha vitoria por 1-0 na última diante da Arxentina, gañaron aquel campionato no que o noso protagonista, en plan estelar durante os cinco partidos, foi elixido o mellor xogador do torneo.

   Nos últimos anos da década dos cincuenta, 1958 e 1959, consegue dous torneos ligueiros máis co Peñarol. O último deles foi o do seu adeus definitivo do equipo dos seus amores, co que disputaría, entre os anos 1948 e 1959, 137 partidos e anotara 107 goles. A súa impecable media anotadora vestindo a camiseta negra e amarela foi de 0,78 goles por partido. Uns meses antes, o 30 de abril de 1958, xoga o seu último encontro coa selección nun amigable en Bos Aires contra a Arxentina, que os uruguaios perden por dous goles a cero. Coa celeste xogou 39 partidos e anotou 28 goles entre 1950 e 1958, deixando para o recordo xogadas e goles inesquecibles, coma as súas clásicas chilenas e rabonas. Con eses 28 goles é un dos máximos artilleiros coa selección no profesionalismo e ademais, a día de hoxe, segue sendo o máximo goleador do Uruguai na historia dos mundiais con oito tantos, 5 anotados no Brasil 1950 e 3 en Suíza 1954.

Míguez centrando de rabona nun partido co Peñarol

   En 1960, xa ao final da súa carreira deportiva, Míguez vaise a Perú, onde xoga seis meses no Sporting Cristal de Lima baixo as ordes do arxentino Carlos Peucelle e do peruano Víctor Pasache. Termina terceiro no campionato ligueiro dese ano 1960 anotando 10 goles en 18 partidos. O ‘Cotorra’ axudaría a que o Sporting Cristal medrase, o que lle permitiría ao club gañar na tempada seguinte o seu segundo campionato de Perú. Na súa estadía peruana, unha noite chegou ao hotel no que se hospedaba un mozo brasileiro e pediu que lle presentasen a Míguez. Simplemente quería coñecer o sensacional futbolista que lle amargara a infancia cando vivía no interior do estado de Minas Gerais e oía pola radio a desfeita dos brasileiros no Mundial de 1950. Aquel mozo non era outro que Edson Arantes do Nascimento, coñecido mundialmente por Pelé.

Míguez con Pelé

   No ano 1961, Óscar volve ao Uruguai, onde ficha polo modesto Rampla Juniors xunto a outra gloria do fútbol, o arxentino Ángel Labruna. Durante a tempada o club sofre para manter a categoría e, finalmente, remata o campionato nun decepcionante sétimo posto. Óscar Omar Míguez Antón, o fillo daquel emigrante de Meicende que chegara a Montevideo nos anos vinte, ía poñer fin á súa carreira deportiva en 1962 no Colón Fútbol Club, equipo da Segunda División uruguaia.

   O que para moitos foi o mellor 9 do Uruguai de todos os tempos faleceu, con 78 anos, o 19 de agosto de 2006 por mor dunha crise cardíaca. Os seus restos descansan no Panteón dos Olímpicos no cemiterio do Buceo de Montevideo.

_________

1 Institución Atlética Sud Americana.

O NAUFRAXIO DO PESQUEIRO “ANTOÑITA” EN 1921

  Patroneada polo seu propietario Felipe Prado e cunha dotación de vinte mariñeiros, a tarrafa de vapor “Antoñita” saía da enseada coruñesa do Parrote cara o Cabo Prior ás cinco da madrugada do 29 de abril de 1921 á pesca da sardiña. Despois de faenar durante boa parte da mañá pola zona de Ferrol e sen fortuna na pesca, optan por dirixirse cara as Illas Sisargas mais, naquelas inmediacións, a sorte tamén lles é adversa. Pasado o mediodía, cando xa determinaran retornar ao porto herculino, albiscan un banco de sardiña ao que seguirían con rumbo a Punta Langosteira. 

Pesqueiros no Parrote a principios do século XX (Arquivo do Reino de Galicia)

   A “Antoñita” navegaba a pouca marcha. Felipe Prado decidira minorar a velocidade para non malgastar o vapor; sabía que despois de traballar a un ritmo alto durante case oito horas a caldeira non podía estar nas condicións máis óptimas. As súas sospeitas confirmáronse cando viu na cuberta ao maquinista Antonio García Pan. Eran as 12:40 horas e navegaban á altura dos areais de Alba e Sabón, a unhas tres millas da costa. Naquel preciso momento no que García lle advertía ao patrón do mal estado no que se encontraba a caldeira, unha subida repentina da presión desta provoca a súa explosión e manda os vinte mariñeiros para o aire!

   O enorme estoupido escoitaríase en varios lugares de Arteixo, e tamén o oíron os sete tripulantes da pequena lancha pesqueira “Antonia”, con matrícula de Caión, que se encontraba a unhas dúas millas da “Antoñita” pescando abadexo. Francisco Morgade, o seu patrón, logo de sentir a explosión ordenou recoller as redes para ir, xa a seguir, en auxilio dos náufragos, saíndo cara o lugar do sinistro a forza de remos e a vela.

   Manuel Morlán, Ricardo Solla, José Vilariño, Manuel Meilán, José Sánchez, Enrique Flores, Francisco Díaz, Ángel Suárez, Antonio García Pan, José Núñez e José Vázquez, foron os once náufragos sobreviventes, quenes agardaron auxilio nadando e suxeitos a pranchas de madeira dos restos da “Antoñita” ata aproximadamente as 14:00 da tarde, hora na que chegou a pequena embarcación de Caión para socorrelos.

   A bordo do “Antonia”, os náufragos, aterecidos polo frío e coas roupas enchoupadas, pedíronlle a Francisco Morgade que os achegara ao Portiño, en San Pedro de Visma, onde desembarcaron pouco antes das 16:00 horas. Ao chegar, a veciñanza deste lugar, cun comportamento exemplar, rivalizaban nas axudas aos once sobreviventes da traxedia e tamén aos sete tripulantes do pesqueiro caionés, facilitándolles roupas e todos os obxectos que precisaron, así como bebidas alcólicas e quentes. O maquinista Antonio García Pan e o fogoneiro José Vázquez Núñez, por causa da gravidade das queimaduras, serían conducidos de inmediato nun coche de punto, acompañados por algúns veciños do Portiño, ata o Hospital da Caridade, onde o médico de garda, doutor Rodríguez, despois das primeiras curas, daría un prognóstico alentador das feridas dos dous homes.

   Os outros nove sobreviventes da “Antoñita”, tras agradecer as atencións humanitarias á veciñanza de San Pedro de Visma, encamiñábanse cara a Santa Lucía e Perillo, lugares onde tiñan os seus domicilios.

   A maioría dos mariñeiros falecidos deixaban muller e fillos de curta idade. Felipe Prado, o patrón e propietario da tarrafa, tiña 52 anos e vivía no Derribo coa súa muller e tres fillos. Había pouco máis de un mes que tivera unha oferta pola embarcación, chegando a ofrecerlle 23.000 pesetas mais negárase a vendela por tela en grande estima, xa que puidera chegar a ela despois de facer mil sacrificios. A parte do patrón, pereceran no sinistro acontecido no litoral arteixán Manuel Ramos, de 22 anos, solteiro e veciño da rúa dos Hortos, xunto ao Hospitalillo, onde vivía coa súa nai e dous irmáns; Antonio Jaspe, coñecido por “Pelouros”, de 32 anos, casado, veciño de Campo Volante e que deixaba muller e catro fillos moi pequenos; Manuel Fernández, de 34 anos, veciño da rúa da Torre e con cinco fillos; Manuel Caramés Piñeiro; Pedro Vázquez e un tal Juan “do Castaño”, casados ambos, tiñan varios fillos e vivían en Perillo, como os outros dous mariñeiros desaparecidos, de quen non se lembraban dos nomes os compañeiros sobreviventes, uns mariñeiros que o domingo 1 de maio, dous días despois do accidente, facían unha colecta pública na Coruña co obxecto de axudar ás mulleres e fillos que, coa tráxica morte dos nove falecidos, quedaban no máis absoluto e total desamparo.

   A postulación, que estivo a cargo exclusivamente dos once caritativos mariñeiros, principiaba ás nove da mañá na Praza de María Pita percorrendo, acompañados da banda de música do Hospicio Provincial, as principais rúas da cidade no landó municipal que o alcalde, Antonio Lens Viera, puxera a disposición dos organizadores e no cal ían algúns dos numerosos orfos das vítimas. Tamén postularían na Praza de touros, onde os ferroviarios realizaron unha becerrada. Nese día, o recadado nas rúas e durante a festa taurina para socorrer ás familias das vítimas ascendería a cantidade de 4.377 pesetas, diñeiro que nos días seguintes estaría disposto no Banco de España para que o gobernador civil fixera o correspondente reparto.

   As axudas non deixaban de se producir, e foron moitos os que organizaron subcricións para contribuír a remediar a angustiosa situación en que quedaban orfos e viúvas dos nove mariñeiros falecidos no litoral de Arteixo. De tal xeito, o gremio de exportadores de peixe, inicia unha entre os seus socios con 250 pesetas e tamén se dirixe aos comerciantes de obxectos navais da cidade, “Ferrer e Compañía”, “Martínez e Antolí”, Eduardo Dana e Paulino Freire, para que os seus comercios fosen centros de recadación de donativos, dirixíndose igualmente aos negocios similares de San Sebastián, Bilbao, Santander, Xixón, Ferrol e Vigo para que contribuísen con algunha cantidade. A “Reunións de Artesáns” da Silva tamén abriría listas de subcricións, tal como a Asociación de Patróns de Cabotaxe, liderada polo seu presidente con cinco pesetas. Todo o mundo colaboraba. O cinema “Salón Doré” organizara funcións extraordinarias para axudar as vítimas e recadaría unha cifra de 206,30 pesetas. Os bombeiros deste cinema tamén contribuen cos seus salarios do día. Outro exemplo solidario foi o que protagonizou Ramón Lamora, sereno particular do barrio de Santa Lucía, que tivo a xenerosidade de entregar a Paulino Freire, membro da comisión recadadora, 8,50 pesetas que lle correspondían como premio pola aprehensión dunha cantidade de peixe que fora roubado no peirao da Palloza e que despois se subastara, obtendo unha cantidade de 17 pesetas.

   Durante varias semanas máis as subscricións non deixarían de medrar, e con esta xenerosidade e solidaridade da veciñanza herculina, a triste situación dos familiares de cantos morreron ao estoupar a caldeira da “Antoñita” en augas de Arteixo quedaba un pouco máis aliviada.

   Do sinistro da tarrafa “Antoñita” (e doutros contos mariños acontecidos no litoral arteixán) falaremos o 12 de xullo na andaina literaria pola costa de Arteixo que realizaremos coa Rede de Bibliotecas do Concello de Arteixo.

AS LENDAS DOS BURROS DOS BALNEARIOS DE ARTEIXO E DA TOXA

  Hai uns días comezaron as obras da nova casa de baños do Balneario, que se realizará sobre unha das edificacións xa existente, aproveitando o seu envolvente exterior e modificando a súa distribución interior.

   A actuación busca ampliar a superficie do recinto cubrindo o patio exterior con unha lixeira estrutura de aceiro e cristal que permita ver a volumetría do edificio actual, a súa historia e respectando o patrimonio existente.

   E falando de patrimonio, neste caso de patrimonio inmaterial, que mellor ocasión para recordar unha das lendas populares deste lugar descuberto, paradoxos da vida (e segundo afirma a lenda), grazas a un burro que curou as súas feridas logo de beber nunha fonte próxima ao lugar onde pacía.

   Tamén hai outra versión na que o protagonista é un burriño mudo que non podía ornear. No seu momento o prezado e admirado Víctor Iglesias García contara a súa propia versión desta lenda no Boletín Informativo Municipal do seguinte xeito:

A VERDADEIRA HISTORIA DO BURRO DE ARTEIXO

Burro pode ser calquera. Pero un burro de Arteixo xa ten denominación de orixe pois, o noso concello, foi coñecido noutros tempos por ser terra de burros.

Repolos en Betanzos,

Arzúa ten bos queixos,

sardiñas en Malpica,

e burros en Arteixo.

Ninguén lembra de onde saía esta fama, aínda que parece haber unha clara relación coa lenda do descubrimento das propiedades medicinais das augas do Balneario. Como ben saberedes, a versión oficial da lenda conta a miragrosa curación dun burro enfermo do pelexo, que pastaba preto do manantial.

Pero hai outra versión que a xente dá como verídica: o burro era burro, claro está, pero non tiña mal ningún no pelexo. O seu único "mal" era que non podía ornear.

Segundo os arrieiros de Pontevedra, hai catro tipos de orneo: o da fame, o da sede, o do sono e o orneo de amor, que ven acompañado dun intenso calor corporal.

O caso é que o burro sentía este calor corporal, pero non era quen de ornear, e as burriñas maldito caso lle facían. Por este motivo o animal andaba amolado.

Érachevos natural da Ponte do Ba, e todos os sábados ía moer o millo co seu dono ao muíño de Caldas. Dunha vez, cando voltaba de moer cara a Ponte do Ba, ao burro veulle a sede. Estaban na altura da costa da de Pardo, e o animal botouse a un lado por botar un grolo de auga que manaba dun manantial ao que a xente non facía moito caso. 

E aí se produciu o encanto: o burriño, nada máis probar a auga, entroulle un hipo misterioso, unhas arcadas esaxeradas que o transformaron en pouco tempo nun precioso cabalo alazán mouro de negra crín.

As propiedades das augas descubriunas un burriño mudo, e isto é digno de ser lembrado aínda que a felicidade do animal fose outra: logo da transformación seguíu sen saber ornear, pero rinchaba que metía medo!

    Caso moi semellante ao de Arteixo aconteceu coas augas termais da Toxa, no municipio pontevedrés do Grove, que tamén foron descubertas por casualidade por un burriño moribundo, grazas ao cal a antiga illa do Louxo (nome que recibía tradicionalmente) íase converter co transcorrer dos anos nun punto de referencia do ocio e o turismo termal en toda Galicia. 

    Conta a lenda que un veciño do Grove tiña un burro afectado dunha enfermidade da pel. Ao non ter o valor para sacrificar ao animal, preferiu deixalo abandonado na illa, a sabendas que por mor da súa doenza non tardaría en abandonar este mundo. Pasado un tempo, e coa intención de enterrar os restos do animal, regresou á illa e encontrouno con vida, curado e brincando alegre nun charco de lama e barro do que brotaba auga a unha temperatura moi alta.

   A partir de aí, a illa, que nese momento aínda non se chamaba da Toxa, senón de Louxo, experimentou unha gran popularidade. A voz espallouse primeiro entre os veciños e despois pasou ao alcalde. Creáronse os sucesivos establecementos para tomar os baños, alcanzando, entre finais do século XIX e comezos do XX, unha preponderancia coa que só podía rivalizar o tamén pontevedrés balneario de Mondariz. Emilia Pardo Bazán tamén se ía ocupar de divulgar tanto esa riqueza como a lenda do cuadrúpede. Na actualidade a Illa da Toxa conta cunha particular escultura que non deixa indiferente a ninguén, unha escultura de bronce elaborada por Lucas Míguez dedicada ao popular burriño descubridor das famosas augas termais.

O burro da Toxa (visitogrove.com)

    En Arteixo durante décadas os burros deron servizo aos numerosos hóspedes do Balneario nas excursións que os propios residentes realizaban a diversos puntos do municipio, e mesmo eran coñecidos por outros aspectos que recordaba o señor Ramón Varela Sande nun artigo publicado en El Ideal Gallego o 24 de xullo de 1980:

“(...) La concurrencia de personal para tomar los baños por prescripción médica, y ya no sólo como pretexto vacacional, recuerda don Ramón Varela que era muy numerosa, y siempre ajena a Arteixo, porque los del lugar nunca tomaban los prestigiosos baños, y no porque dudaran de su eficacia, que a muchas personas vieron entrar tullidas y salir en perfectas condiciones de salud. Las estancias en el balneario se alternaban también con excursiones que programaban los propios residentes. Excursiones a las playas y a la montañas, sobre todo al Pico de Subico o a la cima de Santa Locaia desde donde se divisaba la Torre de Hércules, y que se realizaban en burro, reata de colorismo festivo. Arteixo, por aquel entonces, era conocido como un “pueblo de burros”, y no es ninguna alusión peyorativa, sino una calificación que respondía perfectamente a la realidad: al ser lugar de parada, refresco y cambio de monturas en el viaje desde A Coruña a Carballo o a la inversa. Incluso se cita que las propiedades curativas de las aguas del balneario fueron descubiertas en la época reciente, al sanar la piel de un burro que pacía por el lugar (...)”.

   As obras da nova casa de baños do Balneario de Arteixo, que contaron cunha subvención de dous millóns de euros dos fondos europeos Next Generation, xestionada a través dun convenio entre a Xunta e o Concello, busca, en palabras do Executivo local, “modernizar o edificio, e adaptar a casa de baños aos novos tempos con novos tratamentos e servizos orientados ao uso cidadán”.

Bendito burriño!

Maqueta da nova casa de baños do Balneario de Arteixo