venres, 28 de xullo de 2017

"OS TARANTOS": OS "BEATLES" DE ARTEIXO

     Los Tarantos é unha obra de teatro de Alfredo Mañas (Historia de los Tarantos) que foi levada ao cine en 1963 baixo a dirección de Francisco Rovira-Beleta, un film protagonizado por Antonio Gades e Carmen Amaya que lograría a nominación aos Oscar de Hollywood na categoría de mellor película de fala non inglesa. Pois ben, ese nome de Los Tarantos sería o escollido por uns rapaces nados en distintos puntos da provincia da Coruña que en 1972 deciden formar un grupo musical, grupo que naqueles primeiros anos setenta marcaría un antes e un despois no panorama musical galego.

Imaxe dos anos 70 dos Tarantos. De esquerda a dereita: Alberto Madaria, José Vázquez, Angel Pereiro, Fernando Fernández, Pepín Soto e Jaime Vázquez
   
      A pesar de que ningún dos seus compoñentes era natural de Arteixo, Os Tarantos estarían sempre vencellados á vila do Bolaños xa que varios dos seus integrantes establecerían alí o seu domicilio nos primeiros anos 70. Este fora o caso de Fernando Fernández Pérez e de José Vázquez Calvete, quenes curiosamente acabarían sendo taxistas no municipio arteixán. Fernando, o organista e mánager do grupo, era da parte de Betanzos e vivía no edificio onde está a xoiería Barca e José, o trompetista, residía pola zona de Caldas. Con José Vázquez, que vive actualmente en Vilarrodís, falamos recentemente longo e tendido sobre a súa vida como músico profesional e, tamén, sobre a traxectoria dos Tarantos naqueles anos setenta. 

     Nado o 8 de abril de 1940 en Cances (Carballo) no seno dunha familia que sentía verdadeira devoción pola música, José comezaría a súa andaina musical de moi neno da man de seu avó Constantino e de seu pai Ramón que tamén foran músicos, un Ramón que sabería transmitirlle excepcionalmente aos seus fillos o amor polos instrumentos e a paixón pola cultura e a tradición. De feito, seis dos seus sete cativos acabarían sendo músicos: Félix, sería o batería dos Madrigales e de Ana Kiro; Jesús formaría parte da banda de Basilio de Corme tocando o trombón; Angel e Eduardo, coñecidos popularmente como "Os Gemelos", acabaríanse convertendo en axentes artísticos; Jaime, que tocaba o saxofón, violín, clarinete, frauta...tamén sería un dos integrantes do grupo Os Tarantos, un Jaime que andando no tempo iría vivir á miña aldea do Rañal e que hoxe, cos seus máis de oitenta invernos aínda toca na Banda de Música Santiago de Arteixo e na Big Band; e o mencionado José, que con dez anos xa tocaba a trompeta na banda de Basilio de Corme e con trece empezaría os seus estudos na Escola de Música da Coruña.

     Unha vez rematados os estudos musicais, José Vázquez formaría parte de orquestras como a "Finisterre" ou "Los Faraones" antes de emigrar a Holanda en 1963. Alí, nos Países Baixos, o noso protagonista continuaría coa súa actividade musical en Arnhem formando parte da orquestra da AkzoNobel, empresa multinacional especializada en pinturas decorativas, pinturas industriais e produtos químicos especializados que ten actividade en máis de 80 países e que a día de hoxe emprega aproximadamente a 50.000 persoas. No país dos tulipáns, José tamén coñecería a Germina Jakoba, unha fermosa moza holandesa coa que non tardaría en casar. Tras nove anos de estadía en terras holandesas, período no que viñeran ao mundo Anita e Renato, os dous fillos do matrimonio, en 1972 o músico nado en Cances recibe unha chamada telefónica de seu irmán Jaime que, con anterioridade, tivera varias orquestras na Coruña:

-"Machiño, fai a maleta e vente pra aquí! Imos montar un grupo que vai ser a bomba!" 

     Dito e feito. Unhas semanas máis tarde José e a súa familia aparecen en Arteixo e alugan un piso pola zona de Caldas e, ao pouco, ante a incerteza da aventura musical, o trompetista compra a licencia número 3 e empeza a traballar como taxista nun Seat 1500

Os Tarantos nunha actuación en Cedeira en 1974
                 Co grupo xa formado, Os Tarantos fan os seus primeiros ensaios nun baixo do barrio coruñés da Sagrada Familia con vistas á súa primeira actuación. A parte dos nomeados irmáns José e Jaime Vazquez Calvete e de Fernando Fernández Pérez, o taxista-organista que facía as funcións de mánager e que tiña o seu domicilio no edificio onde está a xoiería Barca, os outros compoñentes do conxunto eran o cantante coruñés Alberto Madaria, que viña do grupo Os Bardos de Ponteceso; Angel Pereiro, batería tamén da Coruña; e o guitarrista salmantino Julio Suñer. O bautismo produciríase na Sala de Festas Eva na noite de fin de ano de 1972, unha exitosa primeira actuación que aínda é lembrada pola xuventude arteixá daquela hora, mozos e mozas que hoxe disfrutan da súa xubilación ou están a piques de facelo.

     Desde entón, desde aquela exitosa actuación na Sala Eva, Os Tarantos irían gañando popularidade empregando no seu repertorio melodías propias como "Safari salvaje" ou "Mi Lola" ou arranxos como o que fixeron coa canción dos Tamara de Pucho Boedo "Airiños, airiños, aires". Outra das bazas que xogaban a favor do grupo arteixán era o atraente e innovador espectáculo de iluminación co que, naquela hora, non contaban bandas como Los Duendes de Vilagarcía, Los Españoles ou Los Capris de Ferrol, que naquel quinquenio que abrangue dende 1973 ata 1977 foran os principais rivais dos Tarantos.

   Aqueles son tempos nos que medio planeta empezaba a bailar ao ritmo do lendario grupo sueco ABBA, tempos nos que tamén Os Tarantos sufrirían algún que outro cambio na formación xa que o guitarrista salmantino Julio Suñer abandonaría o grupo e pouco despois formaba en Pontevedra os Micron´s. Para cubrir a súa baixa chegaría Guillermo, de quen José Vázquez non lembra os seus apelidos mais afirma que..."era moi bo cantante e guitarrista", un Guillermo que posteriormente tamén deixaría o grupo para tocar na Banda Municipal de Compostela e, o seu lugar, sería ocupado por Pepín Soto, cantante e guitarrista de Ortigueira.  

     O conxunto de Arteixo percorría, naqueles días, a totalidade da xeografía galega e boa parte da asturiana durante todo o ano, feito que levaría a José, e posteriormente a Fernando, a vender as súas respectivas licencias de taxi. Julio Iglesias, con quen actuaron en Ortigueira, Rafael, Manolo Escobar, Rocío Jurado, Mari Trini, Juan Pardo, o seu bo amigo Pucho Boedo ou Santa Bárbara foron algúns dos artistas cos que os Tarantos compartiron escenario ao longo daqueles anos setenta, anos nos que a totalidade das salas de festas galegas solicitábanlle acotío ao mánager Fernando Fernández a presenza do seu grupo nas vilas do país. Cun caché que andaba aproximadamente polas 70.000 pesetas, todas as salas e comisións de festas querían contar cos arteixáns, mais a axenda non daba para máis e, por iso, houbera algún que outro cabreo con varios axentes artísticos por non haber datas suficientes para atender as numerosas peticións que tiñan Os Tarantos.

La Voz de Galicia, 6 de marzo de 1976
 
         Mais aqueles bos tempos irían chegando ao seu fin, sobre a todo a raíz de que os irmáns José e Jaime Vázquez Calvete abandonaran o grupo en 1976. Facendo memoria, José lembrábame estos días en Vilarrodís, que..."nese ano fun para os Micron´s de Pontevedra, o grupo do meu amigo Julio Suñer. Uns meses antes, cando aínda tocaba cos Tarantos, tamén me quixeran levar Os Satélites. Nunca cheguei a tocar con esta orquestra en directo, mais tiven a fortuna de gravar un disco con eles en Barcelona. Despois daquela gravación querían que fora o seu trompetista, mais finalmente non quedei con eles porque a miña muller tiña moita morriña da súa terra e, a finais de 1977, voltamos a Holanda".

     Alí, nesta segunda etapa nos Países Baixos, crea os Tover, grupo formado por tres galegos e tres holandeses co que tocaría durante un ano polos centros españois do Benelux. José continuaría coa súa actividade musical ata a súa xubilación, e chegaría a viaxOar por todo o mundo formando parte da orquestra dun trasatlántico de capital estadounidense e holandés. Curiosamente, ao mesmo tempo que José Vázquez facía soar a súa trompeta naquelas travesías oceánicas, a estrela dos Tarantos iríase apagando pouco a pouco, ata deixar de alumear definitivamente nos primeiros anos oitenta, que foi cando Fernando Fernández, o organista e mánager do grupo, emulando a Jim Morrison, o vocalista dos lendarios The Doors, dixo: "This is the end".

sábado, 22 de xullo de 2017

TEXAS-ARTEIXO: A VIAXE DA AVIONETA AMERICANA "CITY OF GALVESTON" EN 1957

     Ante o asombro de propios e estraños, nas primeiras horas da mañá do sábado 19 de outubro de 1957, entraba no porto herculino o vapor pesqueiro "Virgen del Buen Consejo" remolcando unha avioneta que se precipitara a unhas vinte millas do litoral de Arteixo unhas horas antes. O vapor, con matrícula de Bermeo, conducía a bordo ao piloto do aeroplano sinistrado, o estadounidense William Richard Wyatt, que salvara a vida grazas ao socorro prestado polos mariñeiros vascos.

A avioneta no porto (El Ideal Gallego)
     Atraído pola presenza da avioneta, non tardaría en congregarse numeroso público no peirao da aduana, onde atracara o pesqueiro de Bilbao, unha avioneta que se podía ver medio afundida nas augas da baía coruñesa, saíndo soamente á superficie a súa parte traseira. Ao desembarcar e unha vez efectuados os trámites correspondentes de aduana, un guindastre do porto extrairía o pequeno aparello do mar, deixándoo sobre a explanada do peirao de trasatlánticos, onde centenas de curiosos irían contemplar os danos que mostraba.

     Pouco despois, o aviador norteamericano subía a bordo do destrutor da armada británica "Corunna" que, casualmente, atracara no porto herculino só dúas horas antes de que o fixera o pesqueiro "Virgen del Buen Consejo". A bordo do navío inglés, había numerosas autoridades militares e civís, entre elas o secretario da embaixada de Gran Bretaña en Madrid e o cónsul inglés na cidade, Mr. Guyatt, quen lle presentaría a William Richard Wyatt ao comandante do exército estadounidense Antonio Couto, que era fillo de galegos e que tamén estaba de visita no destrutor. Couto, que se encontraba na Coruña desde había xa algún tempo agardando pola súa xubilación, vivía en Monelos no chalé "Villa Florida", lugar onde hospedaría ao aviador do aeroplano sinistrado nas augas de Arteixo durante a estadía deste na cidade herculina.

     William Richard Wyatt, de 25 anos, solteiro e natural de Missoula (Montana), era piloto de probas da compañía norteamericana Mooney, que fabricaba aparellos para empresas de liñas aéreas e avionetas civís. A compañía pretendía bater o récord mundial de distancia en voo solitario, conseguido anteriormente polo tamén estadounidense Bill Odems, que o establecera na travesía Honolulú-Tobertoro (New Jersey). Wyatt saíra de Galveston (Texas) o xoves 17, ás doce e vinte e seis, hora galega, debendo chegar en voo directo a Roma, antes das sete da mañá do sábado 19 de outubro de 1957. Todas as emisoras de televisión de Estados Unidos recolleran a saída ao igual que a prensa escrita, que se ocupara amplamente e con moito interés da proba. Cando o pequeno aeroplano comezaba a elevarse, o aeroporto de Galveston parecía un formigueiro, ateigado de numeroso público que non quería perder o momento no que principiaba a súa travesía cara Europa.

La Voz de Galicia, 25 de outubro de 1957
   A avioneta tiña capacidade para catro pasaxeiros mais, para poder ampliar a capacidade de combustible (levaba 258 galóns de gasolina), foron eliminados tres asentos. Ata unha distancia de duascentas millas da costa galega, a travesía transcorrera sen ningunha incidencia. Wyatt levaba xa trinta e oito horas seguidas pilotando. A tensión nerviosa, o perigo e o tabaco mantíñano esperto. Mais, pouco despois de deixar atrás as illas Azores, aparecerían as primeiras dificultades para o aviador da compañía Mooney, xa que o aeroplano comezaría a ser azoutado por fortes ventos e polo frío que perigosamente formaba neve nas ás, ocasionándolle serios problemas na pilotaxe do aparello. Como levaba boa marca de tempo con vistas ao récord que se propoñía bater, o piloto americano pensou en dar a volta polo Mediterráneo, aínda que aos poucos segundos daríase conta de que, voando nesa dirección, non dispoñía de combustible suficiente para chegar a Italia. O plan inicial era entrar polo norte de Galiza e voar sobre o Cantábrico, a uns quilómetros da costa, por se tivera que tomar terra, seguindo cara a Burdeos e Niza, para chegar a Roma. Mais non pudo ser!

      Un par de horas antes da caída, Wyatt estaba seriamente preocupado pola gran cantidade de neve que se acumulara nas ás da avioneta. A unhas noventa millas de Fisterra, comunicouse por radio cun barco noruegués, que lle transmitiu a información metereolóxica e, ao mesmo tempo, indicoulle a conveniencia de que se achegase ao aeroporto de Labacolla para tomar terra."Informáronme tamén dunhas correntes frías imprevistas, procedentes de Inglaterra, que axudaban a que a neve se acumulase cada vez máis. E eu non podía safarme dela, pois a miña avioneta carecía dos recursos dos grandes avións. Por tanto, se quería continuar, tíñame que enfrentar cos Pirineos. E estaba xa decidido, mais...o aeroplano perdía moita altura. Cando voaba a uns 3.000 metros, houbo un momento no que descendía sen poder evitalo, a cento cincuenta metros por minuto, por causa da neve, que cada vez se solidificaba máis e aumentaba en cantidade sobre o aparello. Nen sequera podía chegar xa a Compostela, xa que nesas condicións, adentrarme no interior era aínda máis perigoso. Por iso, pola noite estiven a procura dunha praia onde poder aterrar", comentáballe Wyatt aos xornalistas coruñeses no chalé "Villa Florida" de Antonio Couto.

     Ao chegar á altura das Sisargas, o aviador viu ao lonxe os areais arteixáns de Barrañán e de Alba, praias estas onde podía ser doado tomar terra, mais a escuridade da noite e a escasa visibilidade atmosférica non lle ofreceron seguridade e non arriscou. Aínda por riba xurdiríalle unha nova complicación: a neve comezaba a se derreter e a auga entraba no motor..."Eu voltara a separarme un pouco da costa. A escuridade da noite non me deixou visualizar unha praia adecuada para a aterraxe, de modo que entre a terra e o mar, escollín o mar. Desvieime un pouco, e foi daquela cando vin as luces do pesqueiro "Virgen del Buen Consejo". Achegueime, descendín máis e, para que me visen, din unha volta completa sobre o barco. Un par de minutos máis tarde aterrei sobre a auga pola parte de popa do pesqueiro, a uns mil metros". Eran as dúas e media da madrugada. Felizmente, os tripulantes do pesqueiro vasco decatáranse do ocurrido e non dubidaron en prestarlle auxilio ao piloto. Para saír da avioneta, Wyatt tivo que romper os cristais da porta dun dos lados da carlinga e, unha vez no exterior do aparello, deuse conta de que deixara dentro o pasaporte, polo que voltou ao interior para collelo. De novo fóra da avioneta, o estadounidense decidiu quitar toda a roupa pesada que levaba co fin de se desenvolver con maior liberdade de movemento para o salvamento. "Cando chegou o pesqueiro ata a miña posición lanzáronme un cabo un cabo que non fun quen de agarrar. Da segunda vez, o cabo quedou preso na cola do aeroplano, que aboiaba horizontalmente. Daquela, como o mar non estaba moi tranquilo, cheguei a temer unha colisión entre o barco e o avión que pudese afundir a este. E decidín lanzarme a auga polo lado contrario. Nadei uns minutos e un novo cabo chegou a min e subíronme a bordo. Unha vez a salvo, a tripulación atendeume marabillosamente, aínda que non conseguimos entendernos. Déronme coñac en abundancia, café e todo canto me podían servir. Comportáronse de maneira insuperable. Quero que expresen a todos a miña gratitude, especialmente ao patrón Manuel Barreiro Fernández. Ao fin e ao cabo, débolles a vida...", continuaba a contar o aviador norteamericano aos xornalistas coruñeses en "Villa Florida".

La Voz de Galicia, 26 de outubro de 1957
   O salvamento ocorrera a unhas vinte millas do litoral de Arteixo. Posteriormente, os mariñeiros vascos amarraron a avioneta ao "Virgen del Buen Consejo" e emprenderon marcha cara á Coruña, que era o porto máis próximo. O accidente de Wyatt fora seguido con enorme expectación pola prensa dos Estados Unidos. De feito, a axencia "Reuter" puxérase en contacto cos medios herculinos para conseguir o rápido envío de fotografías, tal como fixeran a "Associated Press", que desprazara á cidade os seus correspondentes en Madrid, e a prestixiosa revista "Life", que naqueles derradeiros meses de 1957 difundira unha reportaxe fotográfica da Coruña nas súas páxinas.

     Naqueles días, o mércores 23 de outubro, a zona da Marina tamén sería testemuña dun novo acontecemento aeronáutico despois de que un helicóptero sobrevoara por primeira vez A Coruña. O aparello, que pertencía á Royal Navy, procedía do portaavións "Eagle", que estaba atracado no porto de Vigo. Nese voo inicial, viaxaran a bordo o alcalde Alfonso Molina, que falecería en Brasil en novembro do ano seguinte, o xornalista Enrique Mariñas, Cristino Álvarez e Alberto Martí, fotógrafo que aproveitaría a ocasión para inmortalizar a cidade por primeira vez dende o aire, aterrando nas inmediacións do Náutico, ás 11.30 da mañá (Galiza non contaría cun helicóptero ata o 21 de marzo de 1973, data na que tomou terra no aeroporto de Alvedro un aparello que tería base permanente na Coruña e a finalidade de cumprir as funcións de salvamento nas costas galegas).

O helicóptero do portaavións "Eagle" (Alberto Martí)
     William Richard Wyatt, o aviador estadounidense, permanecería unha semana no domicilio de Antonio Couto en Monelos, viaxando finalmente a Londres no destrutor "Corunna", que zarpaba do porto coruñés ás nove da mañá do sábado 26 de outubro de 1957 transportando a bordo a pequena avioneta, unha avioneta que curiosamente chegara a Coruña en barco e abandonaba a cidade do mesmo xeito!
 

sábado, 15 de xullo de 2017

O SINISTRO DO IATE INGLÉS "NAUJA" EN BARRAÑÁN EN 1985


Imaxe de Nuria Ferro en 1985 co "Nauja" ao fondo
    En setembro do ano 2016 a miña amiga Cristina Mosquera envioume unha fotografía na que aparece súa curmá Nuria Ferro, daquela unha cativa de poucos anos, unha imaxe na que tamén se podía ver, xusto detrás de Nuria, un pequeno navío embarrancado na praia arteixá de Barrañán.

     Nada máis recibir o whatsapp de Cris, a curiosidade e a afección que sinto polas cousas do mar empurráronme cara unha investigación na procura de datos sobre esa embarcación, indagacións que se alongarían durante bastante tempo xa que o vestido da cativiña da foto era a única pista que tiña, prenda que parecía indicar que era primavera ou verán no momento de ser tomada a imaxe. Pois ben, a pesar da dificultade engadida de non poder concretar se naquela hora Nuria tiña 2, 3 ou 4 anos, recentemente souben que aquel navío era o Nauja, un iate de bandeira británica que embarrancara no areal de Barrañán a mediados dos anos oitenta.

     A historia daquel sinistro principia nos últimos días de setembro de 1985, días nos que o Nauja facía travesía dende Brest (Francia) a A Coruña con tres homes a bordo: Jensen Svend, patrón da embarcación, e os seus dous fillos Jens e Carl, todos eles de nacionalidade dinamarquesa. Na noite do xoves 26, cando xa navegaban por augas coruñesas, a densa néboa e o forte mar que azoutaba naqueles momentos o noso litoral, unido ao total descoñecemento da costa, fixo que Jensen Svend pensara, segundo informaban os medios da época, que a enseada de Barrañán era o porto herculino, un Jensen ao que posiblemente tamén confundiran as luces das casas próximas ao areal arteixán.

O Nauja en Barrañán (La Voz de Galicia, 28 de setembro de 1985)
   Con certas precaucións o mariño dinamarqués foi achegándose a terra ata que o iate tocou fondo en Barrañán, lugar onde o mar, que rompía con bastante forza, provocaría o escoramento da embarcación. A voz de alarma do embarrancamento daríaa un mozo de Caión que traballaba no Club Náutico da Coruña, mozo que cando voltaba para o seu domicilio na vila mariñeira, despois da súa xornada laboral, detívose xunto aos ocupantes de dous coches que observaban dende a estrada a extraña situación do barco. O traballador do Náutico, que se percataría de contado da gravidade do que estaba acontecendo, daría aviso inmediatamente á Garda Civil, e éstos á Cruz Vermella do Mar, saíndo rápidamente da base desta institución na Coruña unha ambulancia e varios equipos de mergulladores cara a Barrañán. Mentres tanto, durante os minutos que tardou en chegar ao litoral de Arteixo o equipo de rescate, os faros de dous Land Rover da Garda Civil alumeaban a zona do sinistro, iluminación que posteriormente faría posible o salvamento dos tres náufragos dinamarqueses.

     Nada máis chegar a Cruz Vermella a Barrañán, pese ás dificultades do mar, un membro do grupo de rescate sería quen de achegarse nunha pequena embarcación de salvamento, unida a terra por un cabo, ata o iate embarrancado. Mais, unha vez a bordo, para a súa sorpresa, os tripulantes do Nauja resistíanse a abandonar o barco convencidos na idea de que non corrían ningún tipo de perigo. Finalmente, Jensen Svend accedería a descender á balsa e a ser rescatado. O salvamento dos seus fillos, dada a excitación nerviosa de ambos, sería máis laborioso. Naquel momento o barco sinistrado estaba a uns vinte metros de terra e, ao romper con tanta forza o mar, os dous mozos sentíanse máis seguros a bordo do Nauja. Dende terra, Jensen Svend entendíase a grandes voces cos seus fillos Jens e Carl quenes, finalmente, serían convencidos da conveniencia de abandonar o iate, como así farían pouco antes das tres da madrugada, hora na que serían trasladados a A Coruña na ambulancia da Cruz Vermella.

La Voz de Galicia, 28 de setembro de 1985
   Hospedados na Casa do Mar, xa que non necesitaran asistencia médica, na mañán do día seguinte os tres náufragos trasladaríanse de novo a Barrañán para recoller algunhas das súas pertenzas e facer un recoñecemento do casco do Nauja e, tras unha primeira comprobación, todo parecía indicar de que existían moitas posibilidades de lograr o seu reflote xa que embarrancara enriba dunha cama de area e non sufrira danos considerables.

      A Santa Cruz, a empresa de Arteixo encargada do reflotamento, empezaría as labores o sábado 28 de setembro, día no que unha pala mecánica retirou area dos arredores do casco do buque. Aproveitando a preamar de entre as catro e as cinco da tarde, intentaríase retirar o iate da súa situación, feito que non se podería levar a cabo dados os medios cos que contaba a empresa: o remolcador David e a embarcación Santa Cruz 2. O segundo intento produciríase na preamar do día seguinte, domingo 29, intento que tampouco daría resultado positivo xa que, na metade da operación, rompería un cabo de remolque.

     Á terceira iría a vencida! Por fin, durante a madrugada do martes 1 de outubro, coincidindo coa preamar o remolcador do porto da Coruña Sertosa 9, verdadeiro artífice do rescate, e o Santa Cruz 2 lograrían poñer ao Nauja a flote, iate que posteriormente sería trasladado ao peirao do Arzobispo Xelmírez do porto coruñés, onde se lle faría unha inspección xeral ao casco determinando que non sufrira ningún tipo de dano. 

     Uns días máis tarde, cando a choiva alzaba o telón do outono de 1985, Jensen Svend e os seus dous fillos Jens e Carl abandonaban a cidade da Coruña para continuar singradura oceánica cara o porto portugués de Leixoes... mantendo nas súas retinas os azuis profundos e cimas de espumas brancas das augas de Barrañán!