sábado, 26 de marzo de 2016

O DÍA DO BOLO... E DA TORTILLA

(Relato de Víctor Iglesias García)
 
     Os que fumos afillados hai sesenta ou máis anos, esperabamos que chegase o domingo de Pascua con moita ilusión. Os nosos padriños non nos daban cartos, nin nos mercaban roupa ou xoguetes. Desde que tiven uso de razón ata que fun home casado, tódolos anos recibín neste día o meu boliño de pan-trigo. Todo un dulce, xa que o cotidiano era broa, que non facía senón aumentar a gana de pan branco.
    
     Pero o protagonista gastronómico do día ía máis aló deste detalle dos padriños. Nas casas que tiñan un pouco de arrimo polos temas de vello, o domingo de Pascua era tamén o día das tortillas. Oficialmente xa non era vixilia, pero a tradición de xantar tortillas con pan-trigo mantívose.

     Dende finais de xaneiro as galiñas comezan a poñer ovos a eito. Moitos deles xa van aló coas larpeiradas do Antroido. Tamén o señor cura recibe unha ducia por matrimonio na Coresma. E aínda con todo isto quedaban ovos para as tortillas do domingo de Pascua.

     Tortillas de ovos sós, de patacas, torta de pan, de fariña de trigo...moitas tortillas, das que cada comensal tiña dereito a un cachiño co seu correspondente boliño.

     En moitas casas había unhas tixolas especiais para este día. Unhas tixolas enormes que aceptaban máis de catro ducias de ovos. Non valía calquera para darlle a volta a tanta tortilla xunta... 

domingo, 20 de marzo de 2016

AS LEITEIRAS DE MEICENDE

(Relato de Luís Giadás, publicado na Voz de Galicia o 11 de marzo de 2014)

     

Escultura dedicada ás leiteiras
     O 8 de marzo foi o Día da Muller Traballadora e, a xeito de homenaxe, toca lembrar un antigo oficio que exaltara Pondal nun poema aparecido en abril de 1900, primeiro na Revista Gallega e días despois en El Eco de Galicia da Habana e El Eco de Galicia de Bos Aires. Comezan eses versos coa frase «Vindo de Bergantiños» e neles, Eduardo, fatigado (agravada a súa doenza mental), pasa na carrilana (dilixencia) camiño da capital herculina chegando á «boa Meicende, venturosa, garrida, / na túa doce pendente» (a Pendente do Coto) e pedíndolle a esta que «cando as súas rapazas leven a Cruña o leite, / dille que leven o boo, / ben limpo e ben pracente, / para dar forza ao bardo de Brigandsia, / que rendido se sente». 

     Este traballo da leiteira arteixá manterase na posguerra como lembran as meicendesas veteranas: «Na Praza de Pontevedra, esquina coa rúa Juan Flórez, estaba o garaxe de La Superiora, empresa de Benito, que tiña autobuses tipo paloma, é dicir, estreitos, aínda que tamén estaba O Benito, un modelo máis ancho, coma os de agora. A Superiora saía ás 8.45 de Loureda, da praza preto da igrexa de Santa María: alí xa case completábase o bus coas mulleres que colleran o leite, ben cediño, polo Igrexario diante, enchendo os seiróns colgados das súas bestas. Logo, deixaban estes seiróns coas respectivas bestas na Barreira, onde a escola vella, transvasando o líquido aos xerros, e tomando o coche de liña. Tamén apañaban queiroas e pinas para queimar os porcos e para os fornos das bilbaínas (cociñas de ferro). La Superiora cruzaba o Val de Loureda, logo Ervedín, O Foxo, a Ponte do Ba, A Baiuca (na Casa de Toribio) e o Alto de Arteixo.
Antonio García "O Cubano", na "Superiora"

     Era neste Alto, na parada do Campo, onde subía Flora Figueiroa Pan, Flora de Torres, deixando a súa besta cargada con dous seiróns do leite recollido xa antes de clarexar o sol, entre as cortes dos veciños. Dende as cinco da mañá, Josefa do Monte Pequeno, a «señora do bidón», cargaba por todo Sorrizo e Barrañán os seiróns, levando un farol por guía, para estar ás nove nesta parada do Campo: a Superiora agardaba por ela se se retrasaba un tanto. 

     O autocar galgaba o pinchoso Alto de Oseiro por Galán, pasando a rentes da Fonte da Choupana, onde se refrescaban os pasaxeiros da Carrilana, enxergando un intre a Illa de Malpica (as Sisargas), rendeada entre a calina, evocando a cantiga popular: «Indo polo Oseiro arriba / e mirando para atrás, / adiós piñeiros de Loureda, / queiroeiras de Morás». Seguinte parada: A Campaíña de Pastoriza (o Correo), onde pervive outra Fonte de tempos de Carlos III. Baixaba o autobús a Pendente de O Coto, montándose nel outras leiteiras xunto a casa de Pepe e Pilar.

     Detíñase axiña en O Barreiro, á esquerda do cal, detrás dos Montillos, estaba a canteira das Barranqueiras, onde levantaban a pedra para morrillo das estradas. Chegaba xa La Superiora ás Eiras de Meicende, que era a Meicende tradicional que coñecera Pondal: «Garrida canto breve, / batida decote / do seco e frío nordeste». Proseguía polas Casas Novas -construídas por mor da Refinería de Bens- e a rentes da canteira das Barrouqueiras de San Xosé, inzadas agora alí as antorchas da devandita industria. Despois, San Xosé, A Moura, A Fontenova -outro chafariz do Camiño Real- e A Silva. 

     Os vellos nomes remiten ao recente pasado rural da Coruña: a Parada das Cabras, onde está o actual Centro de Especialidades do Ventorrillo; A Enfesta, o tramo de Ronda de Outeiro que baixa ata Vioño e Os Mallos; a Feira dos Porcos, hoxe Praza Castillo de Olite. E, xa baixando dende a Feira dos Porcos, deixando a man esquerda a igrexa e maila fonte de Santa Margarita (na actualidade reformada a primeira e desaparecida a segunda), arribaba, xa, ao seu destino: o garaxe de Benito, na Praza de Pontevedra, esquina rúa Juan Flórez.

     Os carriños do leite tíñanos na Feira dos Porcos, na cabaleiriza de Pilar de Suevos. Así mesmo, Benito contaba con carros del. Recollían o leite (normalmente ía bautizado xa, por iso Pondal insistía no de «boo, ben limpo») en xerros de estano, duns cinco ou sete litros, e tiñan un cazo de metal como medida de cuartillo ou de litro. Metían os xerros na arqueta do bus. O carriño era de dúas rodas e tiña un varal de ferro por onde o tiraban, Orzán adiante, chegando con el ata a rúa da Torre. Había latas cilíndricas, das clientas ou das propias leiteiras, cun aro tamén de aluminio, e dun ou dous litros de cabida. Cada leiteira levaba un xerro panzudo de cinco ou dez litros.

     Tornaban as leiteiras para a súa terra arteixá no coche das 16 ou no das 18, podía ser no Benito ou na Superiora. Neste último bus só elas ían e viñan sentadas, xa que eran clientes habituais: os demais veciños tiñan que ir de pé. O billete custaba unha moeda furada -dous reás - por viaxe, namentres que o litro de leite valía unha peseta ou sexa catro reás: a ganancia das leiteiras era, pois, dunhas catro ou nove pesetas diarias, descontada xa a pasaxe.
O "Benito" na Coruña. O chófer é Antonio  "O Cubano" e o do leite, Palleiro
     As mulleres de Pastoriza e de Oseiro alcumaban de xureleiras ás de Meicende porque secaban ao sol os xurelos salgados collidos no Muro do porto coruñés. Dende A Borroa e dende Nostián, Pastoriza, camiñaban, respectivamente, ata A Coruña Amparo de Longino ou de Victorio e María Esperanza dos de Figueroa: ían con xerro na cabeza, nunha cesta. Nostián e Borroa vivían de vender a legumada. Alomenos trinta leiteiras teño censadas e toda esta información débolla a unha muller que traballou toda a súa vida, dende a nenez, detrás dunha máquina de coser, turrando do sacho, muxindo as vacas ou coidando enfermos da familia: Dolores Suárez Regueira, Lolita do Mantexo ou Lolita de Pura de Pepe, miña nai política. Por ela puido facerse este artigo. Dela é o 8 de marzo. Homenaxe en feminino. No autobús La Superiora só elas ían sentadas xa que eran clientas habituais.

xoves, 10 de marzo de 2016

LARÍN NA XEOGRAFÍA XERAL DO REINO

Parroquia de San Estebo (Esteban) de Larín, de entrada.- Es matriz de Lestón (Laracha) y linda al N. con Armentón, al E. con Loureda, al S. con su anejo y al O. con Monteagudo. En los límites del ayuntamiento testa asimismo con el municipio de Laracha, partido de Carballo, siendo de esta feligresía parte de la aldea de Payo Saco, que también pertenece a la parroquia de Lestón.

     Es terreno feraz, con bastante arbolado, y se halla situado entre montes, regándola varios manantiales que van a engrosar el arroyo Castro. La atraviesa la carretera de Finisterre, en la que enlaza por su derecha en Anide la que de Lañas va por Armentón. En Campos (Anide) hay en la carretera una buena fuente. Esta a 17 kilómetros de la Coruña y a 6 de la casa del ayuntamiento.

     Sus aldeas son Fraga, Mirón, Orrente (molinos harineros), Paradela, Payo Saco, ésta en la carretera, Pedra, y los grupos menores de Bons, Casanova, Casas Novas, Coque, Groba, Iglesario, Larín de Enriba, Piñeiro, Rua y Vigo. Constan estas entidades de 170 viviendas, de las que 63 son de un piso, otras 63 de dos y el resto, 44, chozas o albergues, domicilio de 450 habitantes de hecho y 483 de derecho.

     Existe una escuela nacional.

     Es de clima sano y ventilado.

mércores, 2 de marzo de 2016

OSCAR MÍGUEZ, O FILLO DE EMIGRANTES DE MEICENDE QUE FOI CAMPEÓN DO MUNDO EN 1950

     O vello estadio de Riazor foi o lugar dun enfrontamento, no ano 1924, entre o R.C. Deportivo e a selección do Uruguai. Os charrúas fixeran a travesía atlántica para participar no torneo de fútbol das Olimpiadas de París, mais antes de desprazarse a Francia xogarían catro partidos de preparación en terras galegas, dous na Coruña e outro par en Vigo.

     En Riazor os uruguaios venceron nos dous encontros, que foron duros e co público apupándoos á mínima oportunidade. Cousas do destino, despois daqueles amigables, Uruguai convertiríase no gran dominador do fútbol mundial durante unha década, xa que logo de acadar o ouro en París, faría o mesmo nas Olimpiadas de 1928 celebradas en Amsterdam, e tamén no Mundial de 1930, onde os charrúas obterían, xogando como anfitrións, o campionato do mundo.

     Uns días antes da chegada de Uruguai á Coruña, en abril de 1924, fundábase en Meicende a Sociedade Recreativa e Instructiva La Esperanza, sociedade aínda hoxe existente, que xoga os seus partidos baixo o nome de Sporting. Seguramente por mor da súa proximidade á Coruña, onde a rapazada local fora testemuña da efervescencia do fútbol herculino ao acudir habitualmente a ver os partidos que se xogaban nos barrios veciños da Silva, da Moura, do Ventorrillo ou da Grela, Meicende foi, coa creación da Sociedade La Esperanza, o primeiro lugar de Arteixo onde se comezou a xogar ao fútbol dun xeito máis ou menos serio. Entre aquela rapazada, aqueles pioneiros do balón, estaban entre outros, Héctor Núñez e os irmáns Rogelio, Arturo e Manuel Míguez Souto, mozos que nos casos de Héctor e Manuel non tardarían en facer a maleta e emigraren a Montevideo na procura dunha mellor vida. No novo país de adopción, no que non tardarían en crear a súa familia, a paixón polo fútbol dos dous emigrantes de Meicende seguiría intacta e celebrarían, como dous uruguais máis, a vitoria da celeste no Mundial de 1930. Tanto un coma o outro transmitiríanlle aos seus descendentes esa paixón polo deporte rei e, co tempo, dous fillos de Héctor, Raúl e Héctor, chegarían a ser futbolistas profesionais, este último cunha brillante carreira no Nacional de Montevideo e no Valencia C.F. O caso de Manuel non sería menos. Curiosamente, un dos seus fillos tamén chegaría a ser profesional e o mellor do conto é que aínda hoxe é lembrado coma un dos mellores xogadores uruguaios de todos os tempos. Estamos a falar de Óscar Omar Míguez Antón.

     Nado o 5 de decembro de 1927 en Montevideo, o "Cotorra" Míguez (alcume que lle quedaría por mor dunha gorra verde que usaba na súa infancia) comezaría a xogar no Araicuá e despois dun campionato de menores organizado pola IASA (Institución Atlética Sud Americana) en 1943, entraría a formar parte das divisións inferiores deste equipo xunto con Alcides Ghiggia e Antonio Sacco, o seu amigo da alma. A finais de 1947, despois dun partido soberbio no que Míguez marcara tres goles, comunícanlle que o Peñarol estaba interesado en facerse cos seus servizos para xogar en Terceira co segundo equipo. O soño da súa vida estaba a piques de facerse realidade. O inglés Randolph Galloway, naquela hora adestrador do primeiro equipo, logo de observar as calidades técnicas do "Cotorra" e quedar asombrado con elas, non tardaría en dicir: "Este chico es mucho para Tercera; mándenmelo a mí", e subiríao inmediatamente ao primeiro equipo. Esa confianza que Galloway depositara nel traducíase cada partido en goles, feito que levaría ao "Cotorra" a ser o goleador do campionato daquel ano de 1948, o do seu debut en Primeira División, anotando 8 tantos ata que houbo unha folga de xogadores que paralizou a competición. Míguez tamén sería o máximo goleador do campionato seguinte, o de 1949, no que formara parte daquel magnífico equipo onde brillaran, xunto a el, Alcides Ghiggia, Juan Schiaffino, Juan Hohberg e Vidal, futbolistas que pouco tardarían en darlle unha inmensa alegría a súa nación: o famoso "maracanazo".

     O "Cotorra" debutou coa selección uruguaia o 30 de abril de 1950, nun partido amigable de preparación para o Mundial de Brasil disputado en Río de Janeiro ante Paraguai, partido no que tamén xogara coa celeste Hugo Villamide, galego de Carballo, e que os charrúas perderon por 3-2.
La Voz de Galicia, 11 de xullo de 1950

     O día 2 de xullo, Uruguai xoga o primeiro partido do Mundial e gaña por 8-0 a Bolivia con goles de Ghiggia, Vidal, Pérez, dous de Schiaffino e tres de Míguez, vitoria que clasificaba á celeste para a serie final, na que se enfrontaría por sistema de liguiña a Suecia, España e Brasil, os campións dos outros tres grupos. No primeiro partido desta liguiña final, os charrúas empatan a dous goles con España e no segundo vencen, despois de chegar ao descanso con 1-2 no marcador, a Suecia por 3-2, con goles de Ghiggia e dous de Míguez. E chegamos á tarde do 16 de xullo de 1950 coa derradeira xornada. Aos brasileiros chégalles cun empate para ser campións do mundo. Os uruguaios teñen que gañar para selo. Na véspera daquel partido decisivo, a concentracción da canarinha fora transformada en sede política e trampolín para a promoción persoal. Os xogadores andaban de brazo en brazo, sempre cun fotógrafo ao carón, para mostrarlle ao pobo que o candidato político X era amigo de Ademir, de Zizinho, de Jair...A vitoria era unha esixencia de honra nacional e dábana por feita. Na concentración brasileira e nos seus arredores só había festa, foguetes e barullo, moito barullo. Ninguén durmiu naquela noite e, segundo a revista Placar Magazine, moito menos os xogadores.

     Brasil e Uruguai saen ao campo. Moita xente de Meicende está pendente do transistor para saber o que fai o rapaz dos "Mighés". Durante os primeiros 45 minutos os anfitrións puxeran cerco a unha férrea defensa uruguaia soberbiamente controlada polo grande Obdulio Varela e cun sobresaínte Máspoli no marco. Catro minutos despois da reanudación, un fallo na defensa celeste permite a Brasil adiantarse no marcador por medio de Friaça. Maracaná vénse abaixo e, agora si, os seareiros da canarinha agardan por un diluvio de goles que nunca chegaría. E pasou o que ninguén contaba. Uruguai adianta a posición de Obdulio Varela e entra máis en xogo e, aos 65 minutos, abren un balón á dereita a Ghiggia. O pequeno extremo centra sobre Schiaffino quen, desmarcado, bate a Barbosa co seu xute (1-1). O empate seguíalle valendo a Brasil para ser campión do mundo mais, faltando once minutos para o remate do partido, Ghiggia recolle un pase retrasado de Pérez e anota o 1-2 definitivo. Os 200.000 seareiros parecían feitos de pedra, insensibles a reaccionar aos xestos de alegría dos futbolistas uruguaios. Dez minutos despois toda a nación do Brasil estaba de loito.

     O "Cotorra" deixou unha grande impresión no campionato, onde o seu soberbio fútbol converteuse en lenda pola rapidez mental e un dominio pouco común da pelota, con goles e remates a porta de chilena ou de rabona e recibiría varias propostas do fútbol europeo. Mais rexeitaría as ofertas, xa que sempre priorizou o seu amor polo Peñarol, equipo co que conseguiu o campeonato uruguaio en 1951, 1953 e 1954. Neste último ano participa con Uruguai no Mundial de Suiza, onde anota un dos dous goles que a celeste lle endosou a Checoslovaquia no primeiro partido da primeira rolda. No segundo enfrontamento desta fase inicial, Uruguai vence a Escocia por 7-0 con tres goles de Borges, dous de Abbadie e outros dous do "Cotorra", resultado que lle daba o pase a cuartos de final, no que vencen a Inglaterra por 4-2. A celeste estaba en semifinais. A Hungría de Kocsis e Puskas era o rival para pelexar por un posto na final. O "Cotorra" chegaba a este partido decisivo no seu mellor momento de forma mais, lamentablemente, os caprichos infantís dalgúns dirixentes da federación, que non foran quen de manexar con coherencia un problema leve na concentración da selección, levarían a Míguez a ser apartado do equipo acusado de indisciplina e non xogaría ante os húngaros. Uruguai perdería 4-2 no que para moitos foi o mellor partido da historia dos mundiais. Os húngaros gañaban por 2-0 cando só faltaba un cuarto de hora para o remate, mais no minuto 75, Hohberg, que sería adestrador de Uruguai en 1970, anota o 1-2 e a tres minutos do final do partido repetiría a faena. O once sudamericano aínda tería ocasión de gañar aquela semifinal xa que, no tempo de desconto, unha pelota de Schiaffino quedaría no barro, a poucos centímetros da liña de gol, co porteiro húngaro xa batido. Dous goles na prórroga de Kocsis, máximo goleador do Mundial con 11 tantos, daríanlle o pase a Hungría á gran final. O equipo uruguaio despediríase do Mundial de Suiza xogando o partido polo terceiro e cuarto posto contra Austria, partido que a celeste perdería por 3-1 con Míguez formando parte do once titular.
O "Cotorra" Míguez

     Nas semanas posteriores á cita mundialista, tanto o F.C. Barcelona, como o Valencia e o Milán tentaron fichar ao "Cotorra", mais el, logo de que os tres equipos chamaran varias veces á súa porta, seguiría sendo fiel ás cores do Peñarol.

     Dous anos máis tarde, entre o 21 de xaneiro e o 15 de febreiro de 1956, Arxentina, Brasil, Chile, Paraguai, Perú e Uruguai disputan en Montevideo, por sistema de liguiña, a Copa América. Míguez, con vinte e oito anos acabados de cumprir, anotou nos tres primeiros partidos de competición, marcando un dos catro goles da vitoria (4-2) de Uruguai diante de Paraguai, outro no 2-0 contra Perú e, outro tanto máis, no 2-1 a Chile. Os charrúas, cun empate a cero goles na penúltima xornada con Brasil, e unha victoria pola mínima (1-0) na última diante de Arxentina, gañaron aquel campionato no que o "Cotorra", en plan estelar durante os cinco partidos, sería elexido o mellor xogador do torneo.

     Nos últimos anos da década dos cincuenta, 1958 e 1959, conseguiría dous torneos ligueiros máis co Peñarol. O último deles foi o do seu adeus definitivo do equipo dos seus amores co que disputaría, entre os anos 1948 e 1959, 137 partidos e anotara 107 goles. A súa impecable media anotadora vestindo a camiseta negra e amarela foi de 0,78 goles por partido. Uns meses antes, o 30 de abril de 1958, xogaría o seu último encontro coa selección nun amigable en Bos Aires contra Arxentina que os uruguaios perderían por dous goles a cero. Coa celeste xogou 39 partidos e anotou 28 goles entre 1950 e 1958, deixando para o recordo xogadas e tantos inesquecibles, como as súas clásicas chilenas e rabonas. Con eses 28 goles é un dos máximos artilleiros coa selección no profesionalismo e ademais, a día de hoxe, segue sendo o máximo goleador de Uruguai na historia dos mundiais con oito tantos (5 en Brasil 1950 e 3 en Suiza 1954).
Míguez con Pelé

     En 1960, xa ao final da súa carreira deportiva, Míguez vaise ao Perú, onde xogaría seis meses no Sporting Cristal de Lima baixo as ordes do arxentino Carlos Peucelle e o peruano Víctor Pasache, con quen terminaría terceiro no campionato ligueiro dese ano 60 anotando 10 goles en 18 partidos. O "Cotorra" axudaría a que o Sporting Cristal medrara, o que permitiría ao club gañar na tempada seguinte o seu segundo campionato do Perú. Na súa estadía peruana, unha noite chegou ao hotel no que se hospedaba un mozo brasileiro e pediu que lle presentasen ao "Cotorra". Simplemente quería coñecer ao sensacional futbolista que lle amargara a infancia cando vivía no interior do estado de Minas Gerais e oía pola radio a debacle dos brasileiros no Mundial de 1950. Aquel mozo non era outro que Edson Arantes do Nascimento, coñecido mundialmente por Pelé.

     No ano 1961, o noso protagonista volta a Uruguai, onde ficha polo modesto Rampla Juniors xunto a outra gloria do fútbol, o arxentino Ángel Labruna. Durante a tempada o club sufriría para manter a categoría e, finalmente, remataría o campionato nun decepcionante sétimo posto. Óscar Omar Míguez Antón, o fillo daquel emigrante de Meicende que chegara a Montevideo nos anos vinte, poñería fin a súa carreira deportiva en 1962 no Colón Fútbol Club, equipo da Segunda División uruguaia. Mais a saga dos Míguez continúa, xa que Pablo, un dos fillos do "Cotorra" (tívoo con 60 anos), é tamén futbolista profesional. Tras debutar en 2008 co equipo uruguaio do Danubio e xogar durante dous anos en Arxentina co Unión Santa Fé, Pablo Míguez defende actualmente as cores do Alianza de Lima.

     O que para moitos foi o mellor 9 de Uruguai de todos os tempos faleceu, con 78 anos, o 19 de agosto de 2006 por mor dunha crise cardíaca. Os seus restos descansan no Panteón dos Olímpicos no cemiterio do Buceo de Montevideo.