sábado, 27 de xaneiro de 2018

O NAUFRAXIO DO "ARCTIC" EN CHAMÍN

     Documentar este sinistro non foi tarefa doada. Na procura da información, os veciños máis vellos das parroquias de Chamín e Barrañán interrogados non foron quen de precisar con exactitude o ano no que acontecera o naufraxio xa que, a maioría deles, eran moi pequenos polo que era evidente que poucos datos podían gardar as súas memorias. Uns dicían que fora durante a Guerra Civil, sen poderen concretar o ano e moito menos o mes. Outros, polo contrario, estaban certos de que fora nos anos corenta. Mais, grazas á conversa que mantivemos en febreiro de 2012, Chacho Seixas e o que escribe, con Anselmo Pardo e a súa muller, Luísa Fuentes, no seu domicilio de Sorrizo, as cousas comezaron a se esclarecer. O sinistro ocorrera no domingo 30 de xaneiro de 1938. 

O "Arctic" embarrancado no areal do Reiro (El Ideal Gallego)
     Un pouco polo que vivira de primeira man e outro pouco polo que fora escoitando ao longo da súa vida, Anselmo cre que nese día había baile:

    “Eu era moi neno. Debía ter uns cinco ou seis anos e penso que se celebraba a festa do San Brais. Á beira da noite, cando todo o mundo estaba na taberna, no Piñeiro, comezamos a escoitar a sirena dun barco. Ao pouco, comezaron a tocar as campás das igrexas de Santaia e de Barrañán, e non deixaron de facelo durante ben tempo. Daquela había medo por todo: medo á fame, medo ás barbaridades que cometían os falanxistas, medo á Guerra... Por iso algúns vellos dicían que podía ser un desembarco, un ataque aliado que viña axudar aos republicanos. Con medo ou sen el, moitos de nós fomos ata o areal. Nese día, o mar estaba bravo, bravo de verdade, e había unha néboa mesta que pouco deixaba ver. O barco, que segundo dicían era un bou de pesca, continuaba a tocar a sirena e cada vez íase achegando máis ao Reiro, que sería onde finalmente embarrancaría, quedando coa popa ollando cara a Pedra do Sal. Despois de embarrancar, os mariñeiros do bou, que debían ser sete ou oito e seica eran belgas, principiaron a largar cabos ao mar que, para a sorpresa de todos nós, un can que levaban a bordo se encargaba de achegar á beira. Mais moita da xente alí presente aínda pensaba que era un desembarco, polo que algúns sacaron as navallas para cortar estas cordas. Entón, cando varios veciños ían cortar os cabos, chegou ao areal Primitivo do Bichelo e comezou a berrar con eles. Así que chegou ao Reiro, Primitivo, que era mariñeiro, decatárase do que na realidade estaba a acontecer alí: os pobres náufragos só querían pórse a salvo! Esclarecido o acontecido, a xente non dubidou en axudar aos mariñeiros belgas que, unha vez en terra, coas roupas totalmente enchoupadas e mortos de frío, falaban e falaban...mais nen Cristo os entendía. Daquela, foi cando alguén foi na procura de Sofía, que sabía francés, para que lles fixese de intérprete”.  

     Anselmo estaba a falar de Sofía Baridó Schneider, casualmente a avoa materna da súa muller Luísa.
Sofía Baridó e José Rey Valeiro nos anos 50 (Arquivo de Luísa Fuentes)

     Os pais de Sofía, el francés e ela alemá, establecéranse a finais do século XIX en Potes, na provincia de Santander, onde instalarían unha fábrica de vidro. Mais o negocio nunca chegaría a ser rendible polo que, ao cabo duns anos, a familia emigra a Arxentina. Neste país, Sofía coñecería ao seu futuro marido, o veciño de Arteixo José Rey Valeiro, un home que despois de percorrer medio mundo, chegara en 1911 a Bos Aires, cidade onde gañaba a vida pintando retratos. Na capital arxentina, José e Sofía casan e teñen dúas fillas: Sofía (a nai de Luísa, a muller de Anselmo) e Armanda. Uns meses despois de nacer a segunda filla, o matrimonio (que está enterrado no cemiterio protestante de Arteixo) pon fin á súa estadía na América e decide ir vivir á Galiza, a terra de José, establecéndose por uns anos en Caión. Na vila mariñeira teñen dous fillos máis, Eduardo e Ernesto, e o antigo retratista gaña agora o sustento familiar nunha pequena embarcación da cal é propietario. Aproximadamente polo ano 1920 trasládanse ao lugar de Campo, na parroquia de Barrañán, onde nacería o seu fillo José e lugar tamén onde abren un negocio, precisamente o local que atendía Sofía Baridó cando a foron buscar para facer de intérprete dos náufragos belgas.

     Despois de cruzar as primeiras impresións con eles, Sofía e José conduciron aos oito mariñeiros ata o establecemento que rexentaban en Barrañán onde, mentres agardaban a que as autoridades se fixesen cargo da situación, lles darían alimentos e bebidas quentes.

     Os xornais coruñeses da época, que ocupaban as súas primeiras páxinas cos boletíns oficiais da Guerra Civil e tamén con grandes exaltacións ao réxime nazi e a Hítler, recollían a seguinte información o martes, 1 de febreiro de 1938:

El domingo por la tarde naufragó en la playa de Barrañán o Chamín, en Arteijo, un buque de pesca de nacionalidad belga, denominado Arctic, de 150 toneladas, logrando salvarse toda la tripulación, compuesta por ocho hombres.
El Arctic había salido de Ostende hace cuatro días, dirigiéndose a las costas de Portugal para dedicarse a las faenas de la pesca. Cuando pasaba a la altura de Arteijo, a causa de la inmensa niebla reinante en este sector, perdió el rumbo, y el vapor pesquero vino a encallar a la referida playa, ocurriendo el siniestro entre siete y ocho de la tarde de anteayer. Al encallar, se hizo sonar por la tripulación la sirena del Arctic y a las repetidas llamadas acudió a la playa de Barrañán el vecindario de Arteijo y la Guardia Civil de aquel puesto.
Tras activos y laboriosísimos trabajos se pudo conseguir poner a salvo a la tripulación del buque. Esta no pudo salvar nada más que la documentación, dándose por perdidos los enseres y ropas. Debido a los fuertes golpes de mar y a la rompiente de la playa, el buque se considera totalmente perdido. El capitán, maquinista, fogonero y marineros que componían la tripulación del Arctic fueron atendidos solícitamente, en los primeros momentos, por la Guardia Civil y vecinos de Arteijo, y ayer por la mañana fueron traídos a esta capital, realizando el viaje acompañados de la benemérita de dicho puesto. Con los náufragos viene un hermoso ejemplar de perro de raza danesa, que no se separa del lado de su amo, el capitán del buque. Los náufragos han sido puestos a la disposición del cónsul de Bélgica en La Coruña, don Luis Mayor Moreno. Poco después de su llegada a nuestra ciudad, han sido trasladados a la Casa de Socorro del Hospital, y todos ellos fueron atendidos de enfriamiento. Una vez asistidos de urgencia por el facultativo de guardia, quedaron hospitalizados en el Hospital de Caridad.
Al tenerse conocimiento del naufragio, en la Comandancia de Marina, se trasladó al lugar del suceso un oficial de dicho centro, con personal a sus órdenes, con el fin de instruir las diligencias propias del caso. También se trasladó ayer a la playa de Barrañán el cónsul de Bélgica, señor Moreno. Dicha autoridad consular también hizo ayer varias visitas a los náufragos en el Hospital de Caridad”.

     Segundo Anselmo Pardo, nos días posteriores ao embarrancamento do barco belga, os falanxistas apoderáronse de todo canto había no seu interior, uns falanxistas que previo pagamento, deixábanlle apañar aos veciños da contorna pranchas de ferro, que estes utilizaban para facer lume enriba delas, provocando deste xeito que o calor nos seus fogares fose máis duradeiro. Tamén os ferreiros de Chamín, A Lagoa, Santaia, Monteagudo e Lañas aproveitaron o ferro do Arctic para facer eixadas, legoñas, fouces e demais ferramentas de labranza.

     O navío belga sería adquirido finalmente polos irmáns José e Juan Chás Morlán, os Chás, armadores da Coruña que tiñan bous de pesca que faenaban no Gran Sol: 

 “Eu daquela tería oito ou nove anos. Meu pai (José Castro, coñecido por “Rosende”) fora o encargado do desmantelamento. As pranchas de ferro carretábanse en carros de bois até onde hoxe en día está o restaurante “Sol e Mar”, e tamén lembro que dicían que os Chás deixaran alí unha fortuna despois de pagar moitos xornais”.

     Isto contaba en decembro de 2011 Manuel Castro, veciño do lugar da Corcella (parroquia de Armentón). Anselmo tamén apuntaba que o barco tiña un motor moi potente, dun só pistón, que os Chás se encargaron de desmontar mais, segundo el, non foron quen de adaptalo a ningún dos seus barcos.

Imaxe de xaneiro do 2018 dos restos do Arctic
      Tras o sinistro acontecido no areal do Reiro, os falanxistas intensificarían notablemente a vixilancia costeira no litoral de Arteixo, dobrando as gardas na Batería de Costa de Monticaño e establecendo novos postos, como o do campo da Sartaña, lugar do actual Quinito no que había dúas trincheiras con parapeito e dúas metralladoras. Os falanxistas deste posto tiñan os barracóns en Barrañan, á altura onde hoxe está o Hotel. No Rañal, había un niño de metralladora, que na actualidade aínda se conserva en perfecto estado moi preto da fonte do Paiolo e, segundo algunhas informacións, tamén había outro posto de vixilancia no Monte de San Tirso, por onde hoxe está o depósito de auga do Polígono Industrial de Sabón. As tropas destos postos tiñan os seus barracóns no alpendre dos de Tiso, lugar no que, segundo contan os maiores do lugar, había xolda con frecuencia.
 
     Despois de que os Chás desmantelasen parte do barco e desmontasen o motor, os restos do Arctic iríanse convertendo co paso do tempo nun gran criadeiro de polbos e, nos depósitos de combustible, de camarón. Co decurso dos anos, eses restos serían devorados polo salitre e soterrados na area, aínda que coa forza dos temporais do inverno, de cando en vez quedan ao descuberto.

venres, 19 de xaneiro de 2018

HISTORIA DO PENOUQUEIRA

     Aínda que a fundación oficial data do 23 de maio de 1954, en realidade, a Sociedade Recreativa Deportiva Penouqueira xa botara a andar moito antes, baixo a faciana da Sociedade de Recreo e Expansión “El Alba”, unha entidade que fora creada na Baiuca en 1924 e da cal o sarxento Ciriaco Ortega González era o seu responsable deportivo. Según consta nas normas do seu regulamento interno, nesta desaparecida asociación creáranse dous equipos de fútbol, o “Crepúsculo” e o “C.”, aos que se encargaba de adestrar Ramón Varela Sande e dos que Daniel Iglesias Pardo e Ramón Orgeira Sande eran, polo que se cita no devandito regulamento, os seus respectivos capitáns. Estas dúas formacións xogaban habitualmente entre sí, os domingos e días festivos, nun campo que había no Monte da Penouqueira, mais tamén se organizaban partidos contra equipos doutras parroquias, uns enfrontamentos que os integrantes dos dous onces, facendo unha especie de selección, disputaban co nome de “El Alba”.

     Deste xeito, a entidade da Baiuca convertíase, xunto “La Esperanza” de Meicende, na pioneira en practicar en Arteixo dun xeito máis ou menos regulamentario o fútbol, ese deporte que inventaran os ingleses a finais do século XIX e que con tanta paixón se viña xogando naqueles tempos en todas as vilas e parroquias galegas.

     Cun plantel integrado por Gonzalo, Sebas, Chucho o Negro, Maximino, Manolo Sande, Daniel, Pepe de Arsenio, Manolo Pardo, Gonzalo Sande, Ninos, David, Darío, Tito Salvadores, Jesús Iglesias Pardo, Penouco ou, entre outros, Enrique Iglesias “Cuesta”, que para moitos foi un dos mellores xogadores da zona de todos os tempos, os da Baiuca xogarían nos anos trinta numerosos partidos contra os equipos que naquela hora había na Laracha, Meicende, Pastoriza e contra o que ocasionalmente formaban os militares que prestaban o servicio na Batería de Costa de Monticaño. 

   “El Alba”, que desaparecería antes da Guerra Civil, sería a antesala do posterior nacemento do Penouqueira, creado en 1935, pois moitos dos seus asociados formaban agora parte deste novo club, un Penouqueira que seguiría organizando partidos, sempre de caracter amigable, durante os anos corenta e cincuenta. Nestes enfrontamentos, un rapaz da Baiuca chamado Arsenio Iglesias daríalle as súas primeiras patadas a un balón, rapaz que anos máis tarde, cando xa era futbolista profesional do R.C. Deportivo, e xunto aos seus amigos e veciños Enrique Iglesias Rey “Cuesta”, Manuel Orgeira Dopico e Pablo Diego Mosquera Calvete convertiríanse nos grandes impulsores de darlle ao Penouqueira a oficialidade da que carecía ata entón.

Escudo do Penouqueira
     Tras a oportuna autorización do Ministerio da Gobernación, aprobada o 7 de maio de 1954, a iniciativa desos catro amigos de constituir oficialmente ao Penouqueira, facíase realidade unhas semanas despois, o día 23, data na que os corenta socios cos que inicialmente contaba o clube, formalizaban legalmente a entidade e elixían a súa primeira xunta directiva, que quedaría formada por Enrique Iglesias Rey como presidente; Darío Sande Mosquera, vicepresidente; Pablo Diego Mosquera Calvete, secretario; Arsenio Iglesias Pardo, vicesecretario; Marcial Iglesias Pardo, tesoureiro e, Jesús Pardo Cedeira, Antonio Hermida González, Antonio Orgeira Dopico e Ramón Barral Rodriguez, vocais. Nacía así, oficialmente, a Sociedade Recreativa Deportiva Penouqueira, que aínda que sería incluída decontado no marco asociativo, a súa actividade en competición oficial non se levaría a cabo ata os primeiros anos da década dos sesenta.

      Mais antes de dar os primeiros pasos federativos, o Campo do Balneario fora o escenario de grandes partidos amigables, como os que se xogaban, con motivo das festas das Flores e do Santiago Apostol, entre o Penouqueira e equipos de postín da bisbarra, onde o once local xa ofrecía boas xornadas deportivas naqueles lendarios enfrontamentos. Neses partidos, os seareiros da zona tiñan a oportunidade de ver fútbol de certa calidade, pois os clubes participantes nos devanditos torneos de verán xogaban sempre reforzados con xogadores de primeiro nivel. Na memoria queda aquel inesquecible enfrontamento disputado en Arteixo o 25 de xullo de 1958 entre o Penouqueira e o Fabril, onde os arteixáns Pitos e Arsenio, futbolistas do Fabril e R. C. Deportivo respectivamente, reforzaran ao equipo local e Luis Suárez, naquela hora xogador do F.C. Barcelona, aos visitantes. O once da Baiuca, integrado por Chacho; Totos, Miaxo, Pardo; José María, Gerardo; David, Pitos, Teté, Arsenio e Narciso, perdería aquel mítico choque por 2-5.

O Penouqueira e o Fabril o 25 de xullo de 1958
     A andaina oficial dos da camiseta vermella empezaba na tempada 1961/62, cando o presidente José Montero, que era o practicante da vila, dea de alta na Federación Galega de Fútbol á entidade arteixá. Encadrados no Grupo 2º da Segunda División da Liga das Mariñas, os da Baiuca facían o seu debut no fútbol federado xogando, o domingo 7 de xaneiro de 1962, no Campo do Balneario contra o Racing de Eirís, enfrontamento que os convertía, ao ser os primeiros en xogar un partido oficial, no clube decano do concello. O Penouqueira, que empataría a un gol ese histórico primeiro partido, remataría o torneo ligueiro nun meritorio cuarto posto, empatado a 17 puntos co Juvenil e Racing Eirís, 2º e 3º respectivamente, e a dous puntos do Fontemaior, que fora o campión do Grupo. O porteiro Chucho Rodriguez Pan, tío de quen escribe, Miaxo, Listero, Lolo, Julio, Calvo, Rebolo, Julito Mancebo, Ricardo, Rabuñal, Jaimito, Carra, Zas, Baldomero, Pombo, Reboso ou Noso, entre outros, foran os integrantes da plantilla nesa tempada 61/62. Ao ano seguinte quedarían subcampións do Grupo 1º empatados a vinte puntos co Fontemaior. Só o gol average en contra co campión do grupo evitaría o ascenso directo á Primeira División. Aínda así, os da Baiuca terían unha segunda oportunidade para subir de categoría xogando unha promoción co Portazgo, que finalmente perderían por un global de 4-1 (victoria en Arteixo por 1-0 e derrota en Culleredo por 4-0). O periplo do Penouqueira pola Liga das Mariñas chegaría ao seu fin na tempada 1963/64, onde rematarían terceiros do Grupo 1º da 2ª División, a catro puntos do Carral e a cinco do campión, o Sporting Mesoiro.

Formación do Penouqueira de principios dos 60
      Dende a tempada 1961/62 víñase disputando a chamada Liga Zona de Arteixo, torneo no que participaran inicialmente só catro equipos: Paiosaco, Atlético Arteixo, Sporting Uxes e Campanal de Loureda. O Pastoriza entraría nesta competición na 63/64, e ata un total de sete novos clubs faríano na campaña 1964/65, entre eles o Penouqueira que, coa súa incorporación ao campionato, daría pé á disputa dos primeiros derbis oficiais entre os dous clubes de Arteixo. No primeiro deles, xogado no Campo dos Cabalos o 3 de marzo de 1965, os da Baiuca gañáranlle ao Atlético por un rotundo 0-4 con este once: Moure; Carra, José Ramón, Chapita; Suárez, Miaxo; Pan, Julito, Lecho, Lagunas e Feo (Julito Mancebo, en tres ocasións, e Feo foran os autores dos catro tantos). O Penouqueira remataría este torneo ligueiro 64/65 pola metade da táboa clasificatoria, ocupando finalmente o séptimo posto. Ao remate do mesmo xogárase a primeira edición da Copa de Arteixo, competición na que eliminan na primeira ronda ao Atlético Arteixo (3-1 e 2-1) antes de caer nos cuartos de final ante o Oseiro (2-0 e 1-2).
O Penouqueira no campo de Fornos

      En 1966, os da camiseta vermella saborearían por primeira vez as meles do exito. Fora o ano do Mundial de Inglaterra no que o equipo anfitrión, comandado polo gran Bobby Charlton, faríase co título vencendo na final a unha Alemaña que xa lideraba un rapaz de 20 anos chamado Franz Beckenbauer. Naquela hora, Jesús Iglesias Pardo era o presidente do Penouqueira e o seu curmán José Pardo Cedeira, ademais de exercer de vicepresidente, facía de adestrador contando coa axuda do xogador José María Mancebo, unha auténtica institución dentro do fútbol local que xogara en Terceira División, nos tempos nos que non existía a 2ª B, no Fabril, no Foz, no Viveiro e no Ribadeo e que, posteriormente, tamén exercería de seleccionador da zona, cando Arteixo se enfrontaba ás seleccións das Mariñas e da Coruña. Os da Baiuca, que por esa época xogaban os seus partidos no Campo de Fornos, que estaba no que hoxe é o Polígono de Sabón, na zona que actualmente as instalacións de Gabesa, a fábrica de vinagres, e Piensos del Sil, principiara ese torneo ligueiro da tempada 65/66 con paso firme, gañando 2-5 en Oseiro, 5-0 ao Uxes como local e 1-3 en Vilarrodis, resultados que o empoleiraban ao máis alto da clasificación empatado a puntos co Catuxa, un equipo da Pedreira co que mantería durante toda a campaña unha emocionante loita polo primeiro posto.

      Antes de rematar a primeira volta producírase un resultando co cal os da Baiuca aínda fachandean a día de hoxe: Penouqueira 6 - Atlético Arteixo 0, goles de José María, José Ramón, Parga e Rebo en tres ocasións. Aquel día, o equipo formara inicialmente con Miaxo; Lolo, José María, Fernando; Suárez, Chapita; Parga, Rebo, José Ramón, Calvo e Suso, mais tamén hai que lembrar aos outros futbolistas que vestiran a camiseta vermella nesa exitosa tempada, como fora o caso de Federico, Moncho, Manolo de Xan, Beibi, Baldomero, Paco, Santiso, Quique ou o porteiro Tino. Resultados como as victorias en Lañas (3-6), Laracha (1-3), Arteixo (1-4) ou Loureda (0-7), as producidas como local diante do Catuxa (1-0), Oseiro (4-1), Paiosaco (2-0), xunto cos tropezos do Catuxa a última hora, que sorprendentemente perdería os dous último partidos, farían que finalmente o Penouqueira acadase, doce anos despois da súa constitución como sociedade recreativa e deportiva, o seu primeiro título oficial.

      Ao ser 15 os equipos participantes, naquela hora considerábase moi longa a competición, polo que os clubes puxéronse dacordo en que os oito primeiros equipos clasificados na tempada 65/66, formarían a Primeira División da Liga Zona de Arteixo e os restantes a Segunda División. Este formato de competición só se disputaría durante dúas tempadas, a 66/67 onde o Penouqueira remataría o torneo no quinto posto, e a 67/68 onde os vermellos quedarían terceiros con quince puntos, a cinco do Oseiro e a seis do Laracha, segundo e primeiro respectivamente. O formato de división única, con quince clubs participantes, volvía no exercicio 1968/69, tempada na que a formación da Baiuca ocuparía un mediocre undécimo posto.

      As esixencias da Federación Galega, que impoñía medidas mínimas nos campos de 90m x 45m e vestuarios con auga corrente nos propios terreos de xogo, farían que a campaña 69/70 fora a última para varios clubs da zona de Arteixo, mais este non sería o caso do Penouqueira, un decano que faría unha boa tempada quedando no sexto lugar do torneo ligueiro.

Formación dos primeiros anos 70
      Estamos xa nos setenta. O local social da entidade estaba naquela altura no Bar de Moisés e o Campo do Balneario é xa historia ao ser absorbido, logo de que os propietarios do recinto termal venderan parte dos terreos, pola xungla asfáltica e o bum urbanístico. Este feito levaría aos da camiseta vermella a compartir co Atlético Arteixo o Campo dos Cabalos, que era propiedade dos de Amadeo e que estaba situado nos terreos que actualmente ocupa o Centro de Saúde de Arteixo. Nesa época, os xogadores veteranos dos sesenta empezan a colgar as botas dando paso aos valores da canteira, como fora o caso de Juan Suárez “Manín” que, tras sentar cátedra nas súas actuacións cos maiores, acabaría fichando nos xuvenís do R.C. Deportivo e tería a oportunidade de enfrontarse a futbolistas que posteriormente serían internacionales coa selección española, entre eles o porteiro Luis Arconada e o tamén donostiarra Jesús Satrústegui, que anos despois, a principios dos oitenta, serían campións de Liga de Primeira División coa Real Sociedade.

      O Penouqueira empeza a década sendo terceiro na campaña 70/71, cuarto na 71/72 e séptimo na 72/73, tempada na que o equipo xuvenil se proclama campión do seu grupo. Unha formación habitual destos primeiros anos setenta era a formada por Miaxo; Chacho de Bras, Cedeira, Lolo de Xan da Cancela, Rilado, Mero, Lolo do Corgo, Avelino, Mario ou Filgueira, José Ramón, Paco de Arsenio e Manín. Na 73/74 acaban cuartos no torneo ligueiro. Nesta época, Emilio Rodriguez Ferro era o presidente do equipo e Francisco Alvarez Vázquez o vicepresidente, a quenes acompañaban nas tarefas directivas Celso Martínez, Enrique Iglesias, Carlos Mosquera, Baldomero Moreiras e José Manuel Suárez. A plantilla, na súa maioría procedentes do equipo xuvenil campeón da 72/73, estaba composta por Nené, Loliño, Cedeira, E. Pichel, Pichel, Suárez, Manín, Rilado, Paco, Chiro, Pombo I, Pombo II, Castro, Lamas o “Guitarras”, Javier, Piyayo, Machote, Feal, Ferro, Firi, Loliño e Rumbo. O adestrador era José Martínez, coñecido popularmente por Listero. Contaba daquela o equipo con trescentos socios, que pagaban unha cuota anual de duascentas pesetas (1,20 euros).

      Nas campañas seguintes, 74/75 e 75/76, o equipo, presidido naquela hora por Jesús Calvete, realiza uns mediocres campionatos rematando, cando a Liga era só de nove equipos, en ambas as dúas campañas no sétimo posto da Liga Zona de Arteixo, unha competición que, tras quince anos, estaba chegando ao seu fin como tal. De feito, a Federación Galega encadra no exercicio 1976/77 ao Cerceda, Ordes e Dorneda xunto cos equipos dos concellos de A Laracha e Arteixo no Grupo 2º da 2ª Rexional, e aos das Mariñas no Grupo 1º, dando paso a un novo sistema de competición con ascensos e descensos. O Penouqueira sería sexto nesta tempada con dezaseis puntos, a vinte do campión, o Paiosaco, e a dez do segundo, o Atlético Arteixo, un eterno rival que xa presidía Lisardo Campos, o lendario “Lareiras”.

      Durante os últimos anos setenta o decano, presidido por Antonio Orgueira Dopico, decide apostar forte polas categorías inferiores, converténdose no primeiro clube da zona en crear equipo de infantís. Paralelamente, a andaina dos da Baiuca nesta nova 2ª Rexional saldaríase cun sexto posto na tempada 77/78 e un undécimo na seguinte.

Una formación do Penouqueira dos primeiros anos 80
     Chegamos a década dos oitenta, época na que o Campanal, daquela en Preferente, é o máximo representante do fútbol local. O Penouqueira é coñecido neses anos como o “equipo dos militares” xa que varios futbolistas que prestaban o desaparecido servicio militar na praza herculina, acabaríanse enrolando nas filas dos da camiseta vermella. O arteixán Cesar Sande Zas, que era oficial do exército, e a amistade que Manín mantiña co tamén oficial do exército e adestrador Luis Rodriguez Vaz (co tempo adestraría ao R. C. Deportivo e faría debutar a Fran e José Ramón na primeira plantilla deportivista) farían que xogadores como Castillo, que viña de xogar en 2º B co Diter Zafra, Carrasco, Joaquin Ferrer, que xogara no Sabadell ou Canario, que o fixera no Paterna valenciano, aterrizaran na entidade da Baiuca ao mesmo tempo que facían a mili na Coruña.

      Tras realizar unha estrepitosa campaña 79/80, a peor de toda a súa historia, na que son pechacancelas con tan só cinco puntos, a pesar do cal non descenderan a Terceira Rexional grazas a unha nova reestructuración federativa, na tempada seguinte, na 80/81, ocuparían un meritorio terceiro posto neste Grupo 2º da Segunda Rexional con 41 puntos, a catro do segundo, o Paiosaco, e a cinco do campión, o Atlético Arteixo.

      Presidía naquela hora o Penouqueira, Marcial Novo Arcas, a quen acompañaba na xunta directiva José Gestal Martínez como vicepresidente, o madrileño José Antonio Castaño, que era o secretario, Eladio Gómez Martínez, contador, José Domingo Novo Pereiro, tesoreiro, e Enrique Iglesias, Ramón Campos Cedeira, José Boedo Maceiras, Carlos Nión Bus, Ramón Méndez e Manuel Pan, vocais. Había daquela 300 socios, que pagaban unha cuota anual de mil pesetas. Adestraba ao equipo o ex xogador do Deportivo Cholo, aínda que a pretemporada fixeraa Luna, quen abandonaría ao equipo pouco antes de principiar a competición. Cholo tiña a súa disposición a seguinte plantilla: Antonio, Fernando, José Antonio, Manolo, Robusto, Manel, Paco, José María, Mantiñán, Castillo (o do Diter Zafra), Pichel, Pereda, Pachi, Seijas, Stilson, Carrasco, Nené, Carlos, o capitán Lamas “o Guitarras”, Furoco, que chegara procedente do Camariñas tras casar en Arteixo e, Toñito de Oseiro, un futbolista de enorme calidade que viña de xogar co Miño en 1º Rexional. Os da Baiuca foran os grandes animadadores do torneo durante todo o exercicio e para historia quedan resultados como o 6-1 ao Bergantiños, o 1-2 en Cerceda, o 1-3 en Laracha ou o 5-0 diante do Sporting Meicende. Mais os partidos mais agardados pola afición da Baiuca eran sempre os derbis contra o eterno rival, uns partidos de máxima rivalidade que por aqueles días se xogaban no Campo dos Cabalos. Na primeira volta desta campaña o Penouqueira gañara por 2-4 e na segunda, na antepenúltima xornada do campeonato, o Atlético vencera por 0-2, deixando practicamente sentenciada a Liga e o ascenso á 1ª Rexional. Unha formación habitual do decano naquela tempada 1980/81 era a formada por Antonio; Pichel, Castillo, Pereda; Mantiñán, Manolo; Furoco, Robusto, Lamas, Stilson e Toñito de Oseiro.

      Esta sería a derradeira campaña que os seareiros arteixáns poideron disfrutar dos derbis locais. A partir de aquí Atlético e Penouqueira farían camiños ben distintos. Os de Candame encamiñaríanse cara os mellores momentos da súa historia e os da Baiuca, lamentablemente, cara a súa desaparición. Probablemente, se os vermellos gañaran aquela Liga, hoxe o signo do fútbol en Arteixo sería outro ben distinto. Mais isto non deixan de ser meras especulacións e antes de que o Penouqueira dera o seu adeus definitivo ao fútbol federado, aínda escribiría algunha páxina máis na súa dilatada historia.

Artigo de El Ideal Gallego sobre os infantís do Penouqueira
    No exercicio 1981/82 con Manín no banquillo e cos reforzos de Barallobre, Berto, que chegara procedente do Sporting Ciudad, e do dianteiro José Luis (máximo goleador da liga de modestos herculina que viñera do Liceo), xunto coa incorporación de algún xogador do equipo xuvenil, caso de Mallo e Guillermo, que xa debutaran na tempada anterior co primeiro equipo, o Penouqueira faría unha boa tempada quedando cuartos neste grupo 2º da Segunda Rexional, detrás do Paiosaco, Bergantiños e Laracha. Tamén sería aceptable a campaña 82/83, onde son sétimos. Na seguinte, na 83/84, empezaríase a albiscar o escuro futuro que lle agardaba a entidade xa que o equipo, tras quedar cuartos pola cola, estaría a piques de descender á 3ª Rexional. Nesa tempada as alegrías viñeran por parte do cadro infantil, un equipo que, adestrado por Cedeira, non perdería un partido en dous anos. Naquel grupo estaban rapaces como Risco, os irmáns Jorge e Telo, Javi de Rozas, Toñito, que posteriormente chegaría a xogar no Fabril, Suso Cedeira, Búa, Colli, Chilo, Torreira, Marán, Jaime Pampín, Waldo, Cesar e os cativos do Rañal Miro, Josiño e Xabi Maceiras, o torcebotas autor desta pequena historia.

      Na campaña 1984/85, confirmando o mal exercicio anterior e logo de ser antepenúltimos do Grupo 1º de 2ª Rexional, o decano descende por primeira vez na súa historía á 3º Rexional, categoría na que só permanecería un ano xa que ascendería xunto co Marino de Mera e o Larín, que fora o campión do grupo. De novo na 2ª Rexional, na tempada 1986/87 e da man do técnico Pedro Vila, que fixera debutar nos modestos a varios xuvenís que tres anos antes integraran aquel equipo infantil que non perdera un partido en dous anos, casos de Jorge, Telo, Colli, Torreira ou Josiño do Rañal, o Penouqueira, daquela presidido polo recentemente falecido Jesús Iglesias, coñecido polos máis vellos por Chucho da Señorita, remata o torneo ligueiro na duocécima posición.

      E chegamos ao exercicio 1987/88, o último dos da Baiuca como equipo federado quenes, tras gañar só cinco partidos e empatar oito, volven a ser pechacancelas deste Grupo 1º da 2ª Rexional. Co descenso a 3ª consumido e sen candidato algún que se quixera poñer ao fronte da entidade a desaparición do equipo convértese, desgraciadamente, nunha realidade. Atrás quedaban vinte e sete anos interrumpidos disputando competición oficial. Para a lembranza quedan os partidos Penouqueira-Carnoedo, onde os da camiseta vermella conseguiron o último punto como equipo federado (1-1) e o disputado unha semana despois, o 24 de abril de 1988, diante do Tordoia (1-4) que, ata o de agora, é o partido co que o decano se despediu oficialmente do fútbol federado. Enrique Iglesias Rey, aló polo 1954, convertérase no primeiro presidente da entidade e, casualidades da vida, outro Enrique Iglesias, “Quico do Correo” para todos nós, no derradeiro.

      Unhas semanas despois do enfrontamento co Tordoia, o R.C.Deportivo gañaba no estadio de Riazor ao Racing de Santander con aquel histórico gol de Vicente no minuto 92, gol que salvaba aos herculinos do descenso á 2ª B e grazas ao cal se empezaría a formar o lendario SuperDepor, que en gran medida contribuiría a construir un home íntimamente ligado á historia do Penouqueira: Arsenio Iglesias Pardo.


venres, 12 de xaneiro de 2018

OS TERREOS QUE TIÑAN EN SABÓN OS MARQUESES DE ALGARA DE GRES

     Boa parte dos terreos expropiados para a construcción do Polígono Industrial de Sabón foron, durante séculos, propiedade de familias adiñeiradas e poderosas como os Nava e Ortega, Santos, Suárez de Deza ou os del Río, nalgúns casos descendentes de importantes Señoríos. Mais a necesidade, motivada pola perda de poder adquisitivo das devanditas estirpes, propiciaría que a partir do século XX, moitas destas terras foran vendidas aos labregos da zona, como fora o caso de meu avó Milio, Milio do Touciñeiro, que en outubro de 1947, cun enorme sacrificio económico, compráballe a don Ramón Pazos Flórez parte dos montes da Perdiz, que contaba cunha superficie de algo máis de cinco ferrados, e do da Canteira,  de catro ferrados e medio.

     Mais ¿quen era Ramón Pazos Flórez? Pois este home era un avogado de Santiago de Compostela que naqueles anos corenta estaba sendo testemuña da decadencia familiar por parte materna, familia que antano tivera un pasado esplendoroso e que era propietaria de numerosos bens nas parroquias de Santiago de Arteixo, Santa María de Pastoriza e San Tirso de Oseiro. Estamos a falar dos Suárez de Deza.

     Ramón Pazos Flórez era fillo de dona Leonor Flórez Suárez de Deza que, naquela hora, tamén residía en Compostela. Os pais desta muller foran don Ildefonso Flórez de Losada e Quiroga, sucesor da Casa de Castro de Valdeorras, e dona Leonor Suárez de Deza e Tineo Ulloa (nada en Vilafranca do Bierzo en 1836), descendente das Casas de Láncara e Mariñán e sucesora da de Noceda.

     Dona Leonor Suárez de Deza e Tineo Ulloa era filla de Apolinar Suárez de Deza Eebra e Caamaño (Valladolid, 1802-Bergondo, 1877), Señor das Casas de Bergondo, Láncara, Tebra e Toirán; Senador do Reino por León en 1843; Gentilhombre de Cámara de S.M.; Caballero de la Orden de San Juan e Gran Cruz da Real Orden de Isabel la Católica. A nai de dona Leonor era dona María Josefa Raimunda de Tineo e Vigo, Señora da Casa Torre Noceda.

A escritura da compra-venta realizada en  1947
      Segundo a información que aparece na antiga escritura de compra-venta outorgada en 1947 por dona Leonor Flórez Suárez de Deza a favor de meu avó, Emilio Rodriguez Veira, ante o notario José Antonio Cienfuegos Gonzalez-Coto, escritura que gardo coma un auténtico tesouro no meu domicilio, dona Leonor herdara os montes que Milio do Touciñeiro lle comprara ao seu fillo Ramón Pazos Flórez de súa tía materna, dona Antonia Suárez de Deza e Tineo, nada en Vilafranca do Bierzo en 1834 e casada en Madrid en 1862 con Manuel Calderón de Herce, I Marqués de Algara de Gres. No antigo documento de compra-venta consta que dona Leonor Flórez Suárez de Deza... "las adquirió por habersele adjudicado en la partición de la herencia de su tía, la Excma. Sra. Doña Antonia Suárez de Deza y Tineo, Marquesa Viuda de Algara de Gres, aprobada en escritura de seis de mayo de mil novecientos veinticuatro, ante el Notario de Madrid, Sr. Bugallal".

     Vinte anos despois de facerlle aquela compra a Ramón Pazos Flórez, ao avó Milio convertíase, ao igual que outros moitos arteixáns, nun dos afectados polas expropiacións para a construción do Polígono de Sabón quedando, deste xeito, sen esos dous montes e sen outros terreos da súa propiedade que tiña no que hoxe é o asentamento industrial, terreos polos que tivera que facer, naqueles duros anos corenta da posguerra, un enorme sacrificio económico para mercalos e que agora, coa chegada da industria, recibía dous patacóns por eles. No monte da Perdiz, no que outras familias do Rañal, entre elas "os de Tiso", tamén tiñan propiedades, está ubicada actualmente a empresa Dielectro Galicia. No monte da Canteira, xusto ao carón do que antes das expropiacións era A Cubela, onde tamén tiñan terreos veciños do Rañal como "os de Pichel" e "os de Manolo de Santiago", están a día de hoxe as instalacións de La Voz de Galicia.

venres, 5 de xaneiro de 2018

O CASTRO DE PASTORIZA

Fabulación do asentamento de Pastoriza realizada por Roberto Castro
      Nun radio de pouco máis de medio quilómetro, a parroquia de Pastoriza conta cun triángulo máxico patrimonial no que se pode ver o Santuario e o Berce da Virxe, Monticaño e, un dos castros máis importantes da provincia, un asentamento ao que as pesquisas sitúan, ao igual que a maioría do resto dos asentamentos existentes en Arteixo, na Idade de Ferro e sobre o cal se atoparon posteriores trazas de romanización.

      A primeira referencia histórica clara sobre este recinto castrexo sitúano no século V, nunha época na que a Gallaecia pasara, de ser unha provincia romana, a albergar unha monarquía con capital en Braga (actual Portugal) en mans dos suevos, un grupo de pobos xermánicos que establecerían por estas latitudes o seu dominio durante 170 anos, ata que foron derrotados polos visigodos. Esa derrota tería unha importante consecuencia que chegaría ata os nosos días, xa que os suevos convertiríanse nos grandes esquecidos da nosa propia Historia. 

Estatua de Reckiario no Palacio Real de Madrid
     Mais antes disto, antes da sua integración no reino visigodo, os suevos crearían o primeiro reino da Europa medieval e terían como primeiro monarca a Emric, un persoeiro tamén chamado Hermerico que empezaría o seu reinado no 410 converténdose, deste xeito, no primeiro rei galego. Tras sete anos de longa enfermidade, as circunstancias físicas forzarían a este monarca a abdicar a coroa no ano 438, pasando o goberno a mans do seu fillo Requila, que foi soberano dos suevos ata o 448. Trala morte de Requila, ascendería ao trono o seu fillo Reckiario ou Rechiarius, que pasou á historia por ser o primeiro rei bárbaro en converterse ao cristianismo.

      Convertido polo Bispo de Braga e outros prelados galegos á fe de Cristo, Reckiario mandaría construír o primeiro templo cristián en Pastoriza, na parte baixa do monte do castro, templo que, co discorrer dos anos, sería derrubado tralas invasións normandas do ano 968 comandadas por Gunderedo e, as efectuadas no 997 polos sarracenos de Almanzor. Segundo consta en vellas escrituras, para evitar a profanación da imaxe da Virxe, algún veciño do lugar decidiu agochala máis, a súa pista, perderíase durante moito tempo ata que un día, unha nena que andaba a pastar o gando no monte, viu unha estrela sobre uns penedos. Foi aí cando as xentes de Pastoriza acharon de novo a figura mariana que tantos anos levaba desaparecida debaixo dunha pedra curva, lugar que pasaría a denominarse “berce da Virxe”, que ven sendo a mesma pedra pola que pasan na actualidade os romeiros para curarse ou para librarse do pecado e, sobre a cal se levantaría en 1887 unha virxe de granito, obra do escultor José Couto.

      O autor, historiador e profundo coñecedor da antigüidade e alta Idade Media Casimiro Torres, na súa obra El Reino de los Suevos. La Galicia Sueva adícalle un capítulo enteiro ao rei Reckiario e trata extensamente da conversión do monarca ao catolicismo, afondando nas causas da transformación relixiosa do rei de xeito minucioso. Torres tamén aporta información sobre o xeito de vida do asentamento castrexo de Pastoriza dicindo que, na zona na que hoxe está o Santuario, había comunidades galo-romanas e comunidades suevas nas que, ao parecer, uns eran católicos e outros arrianos mais, trala conversión ao cristianismo de Reckiario, ambas acabarían unificando o seu pensamento relixioso.

A cadeira do Rei do castro de Pastoriza (Imaxe de Suso Veiga)
     Sobre Reckiario aínda pervive nesta parroquia arteixá a historia da “cadeira do rei”, que está asentada sobre un gran penedo do castro de Pastoriza que coroa un pequeno precipicio e, detrás da cal, existe outra pedra máis pequena, que tamén ten forma de asento, a denominada “cadeira da raíña”. A lenda conta que na pedra de maior tamaño o monarca suevo Reckiario sentábase para contemplar e dominar as súas posesións do lugar de Suevos e o resto dos terreos que hoxe configuran o municipio de Arteixo, o grandioso seo que os antigos poboadores denominaron Portus magnus Artabrorum, as terras de Bergantiños, os areais de Sabón, Alba, Barrañán e O Reiro, e as illas Sisargas, con toda a enorme extensión do Atlántico aos seus pes. As dúas cadeiras, a do rei e a da raíña, aínda conservan perfectamente hoxe a súa forma mais, iso si, para atopalas hai que mergullarse entre a maleza que habitualmente as cobre.

      Pola súa situación e emprazamento, o castro de Pastoriza poderíamos calificalo como de primeiro orden no que a control do territorio se refire. Asentado sobre un dos puntos máis elevados da liña do litoral, 243 metros de altitude, non só domina a navegación costeira atlántica, senón que ademais domina unha ampla valgada, formada polas cuncas dos regatos Naval e Pastoriza, que hoxe enchen o encoro de Meicende. Esta valgada era o paso principal para os camiños que procedían da costa e da Terra de Bergantiños, e por ela transcurría vella vía per loca, denominada posteriormente“Camiño Real”.

Planos lidar do Castro de Pastoriza.
CDIX http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/mapa.html
      Ao carecer dun rexistro de materiais, resulta imposible precisar a periodización dos niveis de ocupación do xacemento. Mais con todo, os escasos materiais que chegaron a depositarse nas institucións oficiais, amosan unha vida cultural dinámica e, a pesar de soportar unhas condicións de habitabilidade bastante desfavorables pola súa exposición aos axentes metereolóxicos, sábese que foi un castro no que habitou unha comunidade numerosa.

      En xeral a construción en mampostería de granito amosa unha gran calidade, que nalgúns casos, sen chegar a formar perpiaños ou sillares, si amosa unha pronunciada tendencia a fiadas. Ademais dalgúns tramos dunha sólida muralla, con algúns parapetos case ciclópeos, consérvanse restos de edificacións de planta circular, mais nunha boa parte tamén se impoñen as plantas rectangulares.

     Os materiais recuperados, fundamentalmente a cerámica de tradición indíxena decorada con liñas onduladas, trenzadas, círculos, etc., incluso algunha peza cilíndrica de vidrio de cor vermello, que de seguro formaba parte dalgún colar dos antigos poboadores, e os escasos fragmentos de muíño circular e tégula atopados, segundo as informacións que Juan Naveiro publica no seu libro El Golfo Artabro: Arqueologia e historia del gran Puerto de los Galaicos Lucenses, permiten enmarcar o seu momento principal entre o século I a. C. e a época romana. Posteriormente, é probable que a poboación do recinto se trasladara á cercana localidade de Suevos, de suxerente topónimo e indicios de ocupación desde tempos altomedievais.

     O recinto principal ou interior, circular con tendencia ovalada, ten unhas medidas de 140 metros de diámetro norte-sur e 160 metros no eixe leste-oeste, conta cunha superficie de 1,85 ha. e está defendido na súa parte norte por unha dobre muralla de pedra, un terraplén que acada os 10-15 metros de altura cara o exterior, un foso e outra defensa de 1,5 metros rematada nunha ladeira de terra escarpada. A súa altura vai diminuíndo ao leste. Na cara oeste temos dobre muralla, unha terraza e unha terceira muralla. A ladeira sur é escarpada de rochas e penedos tamén con dobre muralla, a exterior de pedra. O acceso ao castro semella estar polo sur e, no seu interior, obsérvase o que poden ser as estruturas propias do xecemento, mais pola cuberta de toxos e xestas é moi difícil precisalo. Os penedos próximos ao castro foron aproveitados para a extracción de pedra mais, con todo, as bases das vivendas circulares da “citania”, aínda se conservan. O cumio empregouse como lugar de peregrinación cristiá. Na cara surleste, ó pé da muralla, hai un petón cunha pequena cova e un pouco máis arriba unhas pedras que son tratadas como un pequeno altar. Aínda hoxe hai quen vai depositar un ramiño de flores nesa esquina do castro que está a mirar cara o altar que hai máis abaixo onde se sitúa a Virxe da Pastoriza.

     En torno ao castro de Pastoriza, o xornal La Voz de Galicia informaba na súa edición do 30 de setembro de 1934 que...”Van a realizarse excavaciones. A propuesta de la Junta Nacional de Excavaciones y Antigüedades, el ministro de Instrucción pública y Bellas Artes ha concedido la cantidad de 3.000 pesetas que se habían solicitado por la Comisión provincial de Monumentos para realizar trabajos de exploración en el Castro de Pastoriza. Para dirigir las expresadas obras se designa presidente de la citada Comisión y distinguido arqueólogo don Angel del Castillo. En breve comenzarán a realizarse los expresados trabajos con arreglo a las disposiciones que rigen acerca del particular”.

Ortofoto do Voo Americano do Castro de Pastoriza. http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/mapa.html
    Tras esta actuación encabezada por Angel del Castillo, tamén se realizarían outras posteriores nas que se exhumaron boa parte do recinto sen criterio arqueolóxico algún. Polo asentamento de Pastoriza tamén pasaría "Misión Rescate", que foi un programa televisivo que puxera en marcha nos anos 70 a RTVE para intentar inculcar nos escolares o amor pola arqueoloxía formándose equipos en toda España. A partir de aquí, o castro sufriría o total abandono das institucións sen ter os coidados e atención que este enclave histórico merece. 

     Nas fotografías do voo americano pódese apreciar notablemente o recinto, que fora fortificado a través de dúas estruturas circulares concéntricas e que posúe uns 190 metros de diámetro no seu perímetro exterior cunha muralla de pedra en toda a contorna e que conta cunha superficie total dunhas 3 ha.

     O castro, hoxe de propiedade privada, está actualmente situado entre unha liña eléctrica de alta tensión ao sur e un gasoducto ao norte e, ademais, tamén foi destruido en gran medida polas devastadoras plantacións de eucaliptos. Precisamente por mor destas plantacións o catalogador da páxina web Patrimoniogalego.net, Xosé Troiano, en marzo do 2016 presentaba unha denuncia ante o Servicio de Protección á Natureza da Guardia Civil (Seprona) logo de atopar este emblemático lugar de Pastoriza destruido. “O interior do foso, o seu parapeto e incluso ata a metade do seu terraplén hai unha recente plantación de eucaliptos con roturación dos terreos nas defensas do xacemento”, alertaba na denuncia presentada ante a Guardia Civil Xosé Troiano, quen se adica a catalogar este tipo de asentamentos por todo o país e, cando se dirixía ao castro de Pastoriza, descubriu este “atentado contra o patrimonio histórico e cultural", segundo sinalaba na denuncia presentada ante o Seprona. 

Plantación de eucaliptos no castro de Pastoriza
     Unhas semanas máis tarde, a Guardia Civil detiña a dúas personas por causar presuntamente danos neste xacemento arqueolóxico. Os axentes do Seprona efectuaran as detenciones por un suposto delito sobre o patrimonio histórico ao realizar, sen autorización, un aproveitamento forestal causando danos no muro perimetral da croa e nas defensas do asentamento, uns feitos que nos indican que se non se toman as medidas oportunas e se non se loita como é debido pola defensa do noso patrimonio, as xeracións vindeiras dificilmente poderán disfrutar del.


 FONTES:

-AGUILAR, IVÁN. La Guardia Civil investiga la destrucción del castro de Pastoriza para plantar eucaliptos. La Opinión A Coruña, 10 de marzo de 2016.
-NAVEIRO LÓPEZ, JUAN L. El Golfo Artabro: Arqueologia e historia del gran Puerto de los Galaicos Lucenses. Asociacion Amigos Museu Arqueoloxico a Coruña, 1994.
-TORRES RODRIGUEZ, CASIMIRO. El Reino de los Suevos. La Galicia Sueva. Galicia Histórica. Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento. Fundación Barrié, 1982.
-TROIANO, XOSÉ. patrimoniogalego.net
-O BERRO. voceiro pastoriz@arteixo. n.º 1. xullo 2014