A TENDA E O SALÓN DO 'VEIGHEIRO'

  Nestas Crónicas de Arteixo continuamos movendo o esqueleto ao ritmo das orquestras coas que bailaron os nosos avós. Se a semana pasada falamos do salón de Pardo da Baiuca, hoxe desprazámonos ata a Avenida de Fisterra da capital municipal para recordar algunhas anécdotas do salón do 'Veigheiro', outro dos locais punteiros do Arteixo dos 40 e dos 50.

 O salón abrírano José Gestal García, tamén coñecido polo alcume do 'Veigheiro', e a súa muller Elvira Martínez Vázquez. José era dos da 'Veigheira' de Figueiroa (de aí a orixe do alcume), e Elvira da familia dos de Galán de Oseiro. Á parte do salón de baile, o matrimonio tamén tiña panadería, estanco e taberna, desas tendas das de antes nas que tanto podías comprar un paquete de café coma botarlle unha cunca de viño. A tenda do 'Veigheiro' era, ademais, un dos lugares no que os arteixáns da época xogaban a partida. Polo que recorda Julio Mancebo, nado en decembro de 1942, “a tenda do 'Veigheiro' era o único sitio de Arteixo onde se podían escoitar os partidos de fútbol do Mundial de Brasil no ano 1950. Os locutores eran Matías Prats e Enrique Mariñas.”

   Este negocio estaba a poucos metros da actual Avenida do Balneario, aproximadamente na zona que hoxe ocupa o edificio no que está a Librería Marina. Pegada á tenda, había unha casa que era onde a familia Gestal Martínez tiña o seu domicilio, unha vivenda na que se criaron Fina, que naceu antes de que se pai combatera na Guerra Civil; Maruja; Eladio (máis coñecido por Lecho) e Luisa, os catro fillos de José e Elvira. E a continuación, estaba o salón de baile, un local que a xuventude da época denominaba o salón do 'Veigheiro' ou mesmo o salón de Caldas, por ser este o lugar no que se encontraba. Na parte traseira destos edificios era onde José e Elvira tiñan a panadería e amoreaban a leña para enfornar.

 

Panorámica da tenda do 'Veigheiro', que é o edificio de planta baixa, da vivenda da familia Gestal Martínez e do salón de baile (Cortesía da familia Insua García)

   Pouco tempo rexentou Gestal o salón de baile. Tiña dabondo coa panadería. En 1944, nos duros anos da posguerra, alúgalle o seu local a Manuel Díaz, Manolo 'de Eva', que anteriormente, tal e como contamos a semana pasada nesta bitácora, fixera baile durante uns anos no Salón de Pardo da Baiuca.

   Carmen Bermúdez, veciña do Rañal nada nos anos 40, recorda que “no medio da pista do salón do 'Veigheiro' había unha columna e a xuventude bailaba arredor dela. O palco estaba ao fondo do local e tamén tiña o ghaliñeiro no alto, que era o lugar no que estaban as nais e as avoas das mozas controlando con quen bailaban as súas fillas ou netas. Recordo que ao fondo, na zona do palco, había unha xanela dende a que se podía ver a leña da panadería”. Outra moza da época, Teresa Blanco, veciña de Figueiroa, contounos que “os domingos iamos a bailar ao salón do 'Veigheiro' de 8 a 12 mentras os homes da casa xogaban a partida na taberna de Ana (onde está agora o restaurante El Gallo de Oro novo) ou na taberna do 'Veigheiro'. Alí tocaron orquestras moi boas como Os Satélites, a orquestra X ou a Finisterre”.

   Mais, polo que nos contaron varias persoas, se houbo unha actuación que causou furor no tempo que Manolo 'de Eva' levou o salón do 'Veigheiro', esa foi a da popular Martela. A Martela era o nome artístico de Finita Gay, de quen Xurxo Souto escribe nos seus fantásticos Contos da Coruña¹ que foi “a primeira muller que subía a cantar nun escenario. O seu era pura vehemencia vocacional, e case tivo que escapar da casa -alá pola parte de Castelo, en Carral- para conseguir ser artista.

  Cos seus compañeiros dos Guiliades provocou auténtica conmoción. Mesmo da parte de Ordes e Guitiriz baixaban novos e vellos para contemplar como Finita Gay bailaba a raspita. 

 

Finita Gay, 'A Martela' (Cortesía da familia de Finita Gay)

   En pleno éxito marchou a Venezuela. Alí casou e traballou como modista. Cando tivo os fillos criados, decidiu volver e facer o que de verdade lle prestaba: cantar. Regresou nos oitenta e, nun acto de valentía impresionante, investiu todos os seus aforros nun Café Concerto en Tabeaio: A Martela, nome do lugar onde se criou.

   Alí a grande estrela era a propia Finita. Recuperou os seus antigos seguidores e triunfou entre a xente nova. Esta loitadora acadara o seu soño. Desgraciadamente, aos poucos anos, en pleno triunfo, morreu vítima dunha rápida enfermidade”.

   Despois de botar unha década rexentando como alugueiro o salón do 'Veigheiro', Manolo 'de Eva' deixa este local en 1954 e retorna ao de Pardo, na Baiuca.

   A partir de aquí, Pepe Gestal íase adicar exclusivamente á panadería, e o seu salón xa non volveu a funcionar como tal. O 'Veigheiro' faleceu en 1962 nun accidente de tráfico con tan só 49 anos, unha tráxica noticia da que se facía eco La Voz de Galicia do seguinte xeito:

Un industrial de Arteijo, falleció en accidente de circulación. Su vehículo chocó contra un camión en eI lugar de Bértoa

En la mañana de ayer, en la parroquia de Bértoa, en las inmediaciones de un puente existente en dicho lugar y coincidiendo con un cambio de rasante, un turismo que circulaba hacia Carballo chocó violentamente contra un camión que transportaba ganado y que se dirigía a La Coruña. Resultó con heridas gravísimas que motivaron su fallecimiento a los pocos momentos, el conocido industrial de Arteijo, José Gestal García, de 49 años de edad, más conocido por “Veigueiro”.

El señor Gestal conducía un “Dauphin” y al salir del cambio de rasante se encontró con el camión que, al parecer a causa de una avería, se había cruzado en la carretera. La colisión fue violentísima y el turismo quedó materialmente destrozado.

Inmediatamente los conductores de otros vehículos que circulaban por el lugar, trataron de prestar ayuda al herido que fue trasladado a Arteijo, pero nada pudo hacerse por él, ya que falleció a los pocos momentos, siendo conducido al domicilio familiar.

El señor Gestal García era un hombre conocidísimo tanto en el lugar de su residencia como en Carballo y La Coruña, por lo que la sensible desgracia ha causado profundo dolor.

Momentos antes de ocurrir el accidente, tres pesados camiones, uno detrás de otro, circulaban en dirección a La Coruña. El primero iba con carga diversa, el segundo con arena y el tercero con ganado.

Según se desprende de lo manifestado por el conductor, de este último vehículo, el vecino de Puente del Puerto, José Castiñeiras, su camión circulaba detrás del de la arena. Al aproximarse a éste, Castiñeiras accionó los frenos, pero no le respondieron, echándose entonces hacia la izquierda y rozando contra la baldera de dicho camión, rompiéndosela. Su intención era, al parecer, meterse en la cuneta, pero cuando estaba atravesado en la calzada llegó el ''Dauphin”, estrellándose contra él.

En el lugar del accidente se personó el Juzgado de paz de Arteijo y la Guardia Civil de Tráfico, que iniciaron las correspondientes diligencias.

Durante el día de ayer, y después de conocerse la desgraciada noticia, fueron muchísimas las personas que se trasladaron hasta el domicilio mortuorio para testimoniar a su viuda y demás familla su sincera condolencia.²

   Curiosamente, nese ano de 1962, Fina Gestal (a filla maior do defunto José e de Elvira) e o seu home Pepe Morgade abren no outro lado da actual Avenida de Fisterra, naquela hora coñecida como a Carretera Nova, un restaurante ao que deciden bautizar El Gallo de Oro, nome co que lembraban a ópera de Nikolái Rimski-Kórsakov que tanto lle gustaba ao médico don Manolo, o padriño do seu fillo Fernando.

 

Á esquerda o restaurante vello El Gallo de Oro e á dereita o salón do 'Veigheiro'

   Trala morte de seu pai, Lecho, que ía casar con M.ª Luisa Maceiras, foi levando pouco a pouco a batuta do negocio e sería quen de asentar as bases do que hoxe é a popular Panadería Gestal.

   Unha das súas irmás, M.ª Luisa, quedaría viúva catro anos despois de casar con Juan José Castro Corral, enxeñeiro de camiños de Pastoriza que faleceu en decembro de 1968 en San Fernando (Cádiz) vítima dun accidente de circulación.

   Pola súa banda, e xa para rematar, Maruja, a outra das irmás Gestal Martínez, casou con Jesús García 'O Grilo', que foi o primeiro taxista que houbo en Arteixo. Jesús, que faleceu en 1984 aos 56 anos, seica tiña un Renault Gordini. “O taxi era do Grilo pero quen o cunducía era seu irmán Mero, que era con quen nós quedabamos varios días antes para que nos levara ás romarías e pasaba todo o día con nós”, lembraba a veciña do Rañal Carmén Bermúdez. Maruja (a quen de seguro vistes algunha que outra vez no seu estanco, o que está ao carón da Panadería Gestal) e o seu home Jesús foron os que rexentaron a tenda e a taberna do 'Veigheiro' durante moitos anos, unha tenda que as persoas de Arteixo coas que falamos recordan con moito cariño. De tal xeito, Ángel Traba contounos que “trataban ben a todo o mundo e tiñan crédito para todos os veciños; eran grandes persoas.” Mari Luz Pereira quixo mencionar a Paquita e a Lolita, “empregadas perfectas do establecemento; era un trato familiar e atendían sempre ben, mesmo aos nenos que facíamos os recados. Amelia Cedeira tamén nos contou que “mira si eran atentos que ía o can de Ramón 'o Mañas' coa nota na bolsa e poñíanlle as cousas e aos nenos non nos facían esperar”. 

 

Publicidade do ano 1969

   A matriarca da familia, a señora Elvira Martínez Vázquez, morreu en xullo de 1994 aos 80 anos de idade. O seu espírito e o do seu home Pepe seguen estando moi presentes na Panadería Gestal, pois non son poucas as persoas de Arteixo que lle seguen chamando a este negocio a panadería do 'Veigheiro'.

 

Imaxe da tenda, do domicilio e do salón do Veigheiro nos anos 60 (Cortesía da familia Insua García)

Imaxe tomada en outubro de 2022 no mesmo lugar que a fotografía anterior

__________________

1 Vid. XURXO SOUTO EIROA (2001): Contos da Coruña; Vigo: Edicións Xerais, p. 104.

2 Vid. La Voz de Galicia, 10 de febreiro de 1962, páx. 4

O 'SALÓN DE PARDO' DA BAIUCA

  Un dos primeiros salóns de baile que houbo na vila de Arteixo foi o de Pardo, un local que estaba na Baiuca, na zona que actualmente ocupa a rúa Alcalde Francisco Mosquera e a Travesía de Arteixo, preto do concello. 

Cadro da autoría de Maribel Otero no que podemos ver o Arteixo dos anos 50. Á esquerda, na parte inferior, o Salón de Pardo

    Non sabemos con certeza o ano de inauguración deste salón máis é probable que os nosos devanceiros xa bailaran nel na década dos 20 (ou dos 30) do século pasado, nunha época na que tamén se facían bailes no Café Berán da Baiuca. Este local, o Berán, era sede da Sociedade Instructiva, Recreativa e Deportiva “El Alba”, e estaba situado a pouco máis de 100 metros do de Pardo, un pouco antes do concello vello.

   O salón de Pardo era propiedade de Manuel Pardo Alvedro, un home que nacera en 1880 e que estaba casado con Esclavitud Rey Álvarez. O matrimonio vivía nunha casa situada nas inmediacións do salón, unha vivenda na que naceron Carmen, Anuncia, Estrella e Manuel, os catro fillos da parella.

   Á parte de facer uns patacóns no salón de baile, Manuel Pardo gañaba a vida traballando de carpinteiro, de labrador e mesmo de matachín. Ademais, tamén foi alcalde de Arteixo dende xuño de 1931 ata febreiro de 1936. 

 

Manuel Pardo Alvedro (Foto do libro "Alcaldes de Arteixo (1836-1998)" da autoría de Manuel Blanco Rey

    Seica despois da Guerra quen rexentaba o salón era Estrella, unha das fillas de Manuel e Esclavitud, que no ano 1940 asociouse con Manolo 'de Eva', de quen falaremos proximamente nesta bitácora. A sociedade duraría ata 1944, ano no que Manolo colle en alugueiro o Salón do 'Veigheiro' no cal ía botar unha década, ata 1954.

  Na memoria do prezado Julio Mancebo, nado en decembro de 1942, aínda se conservan algúns recordos de Manuel Pardo e do seu salón de baile: “Pasada a casa de Marán, viña a casa do señor Manuel 'o Túzaro' e a súa muller, a señora Esclavitud. Xa eran maiores e vivían sós. No verán tiñan na casa a unha neta, filla de Manolo, que vivía na Coruña. Chamábase Ana i era do noso tempo. Ás veces viña con ela o seu irmán Pacholo. O señor Manuel recollía as castañas e extendíaas a secar na terraza do salón de baile. Baldomero e Famba eran os que se atrevían a saltar a muralla, subir as escaleiras e encher os bolsillos. Nos quedabamos fora vixiando. Bueno, era unha desculpa coma outra calquera para xustificar o medo. Concluido o asalto procedíase ao reparto, sentados detrás da fonte”.

    Esa Ana da que fai referencia Julio Mancebo é Ana Pardo, que, andando no tempo ía ser xunto as súas compañeiras, entre elas a arteixá Maribel Otero e Ana del Río -filla do matrimonio que levou a administración do Balneario de Arteixo desde finais da década dos corenta ata 1962-, campioa de España de hóckey en varias ocasións co Santa Lucía da Coruña.

    En 1954, despois de botar unha década no salón do 'Veigheiro', Manolo 'de Eva' volve a explotar (desta volta el só) o Salón de Pardo, ao que denomina Salón Moderno. Tres anos máis tarde, en decembro de 1957, falece o señor Manuel Pardo aos 77 anos de idade, mais o seu espíritu seguiría estando moi vivo no salón que abrira décadas atrás xa que, malia que Manolo 'de Eva' bautizara o local como 'Salón Moderno', todo o mundo lle seguiu chamando o Salón de Pardo.

 

Diploma que Manolo 'de Eva', xerente do Salón Moderno, lle entregou a Carmen Blanco en recoñecemento do bo papel realizado por esta  moza arteixá no programa "Desfile de Estrellas" de 1960

   Maribel Otero, campioa de España de hóckey e autora do cadro que acompañamos nesta crónica, contounos que “o salón tiña planta baixa, que era onde se bailaba. Por fora, na parte dereita da fachada, había unhas escaleiras que levaban á terraza. Ás veces, cando facía bo tempo, tamén se bailaba alí. A terraza tiña unha varanda que tamén intentei plasmar no cadriño que pintei”.

    José Ramón Campos, nado en Arteixo en 1944 e co paso dos anos xenro de Manolo 'de Eva', recorda que cando o seu futuro sogro levaba o salón de Pardo “por alí pasaron orquestras como a Finisterre, Os Satélites, Os Trovadores, a Spallant, a orquestra dos irmáns Mallo de Feáns e mesmo 'El Niño de Soandres'. Neste salón había uns bancos de madeira largos arrimados á parede. As vellas subíanse a eles para saber quen bailaba con quen e facer a crónica social”.

    Do Salón de Pardo xa nada se conserva. Só os recordos que gardan na súa memoria os nosos avós. Preguntade na casa a ver que vos contan. De seguro que os maiores falarán dos bailes, das orquestras, de quen se prometeu alí amor eterno e mesmo dunha das imaxes da Baiuca da época, que non era outra que ver a Manolo 'de Eva' vendendo nas entradas na taquilla e á súa muller Carme 'da Caracola' na porta do local, unha imaxe que se repetiu ano tras ano ata que Manolo abriu a Sala de Festas Eva.

 

Imaxe actual do lugar no que estaba situado o Salón de Pardo

PUBLICIDADE RETRO

Publicidade da tenda do 'Veigheiro' de xullo de 1969:

A PARROQUIA DE LOUREDA NA XEOGRAFÍA XERAL DO REINO PUBLICADA POR CARRÉ ALDAO EN 1928

Nado na Coruña en 1859, Eugenio Carré Aldao foi un libreiro e escritor en lingua galega e castelá. No ano 1891 faise cargo da libraría de Andrés Martínez Salazar e da imprenta de Domingo Puga, onde tiña lugar unha tertulia galeguista, coñecida como A Cova Céltica, da que Carré era o principal animador.

Na súa imprenta ían aparecer gran parte dos libros dos autores galegos da época. Foi membro da Liga Galega (1897), de Solidaridade Galega (1907), da Real Academia da Historia, e tamén foi un dos fundadores da Real Academia Galega.

Carré casou con Purificación Alvarellos Pena, con quen tivo 11 fillos, aos que lles ía inculcar as súas inclinacións literarias. Algún deles, Uxío, Leandro e Lois Carré Alvarellos serían escritores, así como as súas netas May Carré e María del Pilar Carré, que escribiron novela rosa.

Algunha das súas obras foron Brétemas (1896); Raiolas (1898); Apuntes para la historia de la imprenta y el periodismo (1901); La literatura gallega en el siglo XIX (1903); Influencia de los catalanes en el progreso de la industria pesquera en Galicia (1904); Idioma y literatura de Galicia (1908); Guerra de la Independencia en Galicia. El Alzamiento contra los franceses (1908); Influencias de la literatura gallega en la castellana (1915); Contos de forxa (1919) ou, A terra chama (1925).

En 1928, catro anos antes da súa morte, publica o tomo dedicado á provincia da Coruña da Geografía General del Reino de Galicia, unha auténtica xoia, unha obra sublime na que Carré dá un paseo polo máis profundo de cada un dos concellos coruñeses debullando a súa xeografía, historia, lendas, etnografía...

Deseguido, aparece a información que Eugenio Carré Aldao escribiu sobre a parroquia de Loureda na devandita obra:

Parroquia de Santa María de Loureda, de entrada.- Encuéntrase al S. de su municipio, en las faldas septentrionales del monte Carboeiro, y la dominan asimismo los montes de Vilarchán. El Carboeiro tiene unos 369 metros de altitud sobre el mar en su meseta, cerca de la que se halla el lugar de Santa Locaia, en donde en forma de cono arranca un picacho de 100 metros de elevación, desde cuya cima se ve en día claro la parte del caserío de la Coruña que da al Parrote, la Torre de Hércules, la Marola y acantilados de su costa hasta la entrada de la ría de Ferrol. Sirve de punto de mira para la navegación por este litoral.

Su territorio es de lo más hermoso de Arteixo y el mejor situado, con exuberancia de arbolado fructífero de variadas clases. Lo fertiliza el Bolaños, que nace en las vertientes de los montes entre Balai y Fontesende, lugar menor y aldea de la parroquia.

Forman la feligresía las aldeas de Barreiras, Cancelo, Ervedíns, Foxo, Fortesende, Igrexario, Mins, Queira, Quintáns, Rocheira, Tis, y los grupos menores de Atín, donde está el pazo de esta familia, descendiente del Marqués de Camarasa, que ejerce el patronato de esta parroquia; Balai, nombre de uno de los montes que separan Loureda de Morás; Campiño, Carril, Marciñado, Regocheo y Santa Locaia, de donde se disfruta un grandioso punto de vista, con 1.134 habitantes de hecho y 1.271 de derecho, domiciliados en 338 edificios, 123 de un cuerpo, 183 de dos y 52 chozas y albergues. Hállase a unos 13 kilómetros de la Coruña. Tiene escuela nacional. Confina al N. con Arteixo, al E. con Morás, al S. con el ayuntamiento de Culleredo, separado por los montes Vilarchán y Carboeiro, y al O. con Lañas. De Arteixo dista unos 3 kilómetros y unos 10 de la Coruña.

El templo parroquial, si bien su nave es moderna, su ábside es igual y del mismo tiempo que el de la limítrofe parroquia de Morás. Es iglesia capaz y por su solidez y traza de las mejores del término municipal.

Igrexa de Loureda

HEMEROTECA

 La Voz de Galicia, 26 de xullo de 1962: