martes, 29 de xullo de 2025

A PARROQUIA DE BARRAÑÁN NO CATASTRO DO MARQUÉS DE ENSENADA DE 1752

   Decretado o 10 de outubro de 1749 por Fernando VI a proposta do seu Ministro Zenón de Somodevila y Bengoechea, I Marqués de Ensenada (Hervías, Logroño, 1702-Medina del Campo, Valladolid, 1781), o chamado Catastro de Ensenada é un documento de carácter fiscal que se elaborou naquela altura para a implantación da Real Única Contribución co que se pretendía acabar cos privilexios fiscais dos que gozaran tradicionalmente certos sectores da sociedade, así como crear un aparato de recadación fiscal máis eficaz e equilibrado, no que os impostos foran proporcionais á riqueza de cada cidadán.

   Trátase dun interrogatorio de corenta preguntas sobre as características económicas e xeográficas de todas as poboacións das vinte e dúas provincias do antigo Reino de Castela no cal se realizou, dende abril de 1750 ata o mesmo mes de 1756, nos 15.000 lugares cos que contaba Castela naquel entón, unha minuciosa indagación a grande escala dos seus habitantes, bens, edificios, oficios, rentas… co obxectivo de obter os datos necesarios para modificar o sistema tributario vixente naquela época.

    Con este interrogatorio o Marqués da Ensenada pretendía conseguir información sobre todos os medios de produción e dos ingresos de cada persoa, mais finalmente a iniciativa non chegou a bo porto e acabaría fracasando.

   Como era de agardar, o importante papel da nobreza e do clero naqueles días, e o feito de ser un dos grupos máis perxudicados polo establecemento dun imposto único en función da renda, impediría, dada a súa postura de rexeitamento e oposición, que finalmente se levara a cabo a devandita Real Única Contribución.

    Mais afortunadamente, podemos sacar algo moi positivo deste catastro, e é o feito de que gran parte da información recompilada chegou ata os nosos días a través dos arquivos históricos, que podemos consultar no Arquivo do Reino de Galicia ou no portal PARES (https://pares.cultura.gob.es/catastro/), e que nos resultan de grande utilidade para elaborar unha reconstrución de cómo sería a España do século XVIII, grazas ás máis de 350.000 imaxes sobre estos interrogatorios ás que podemos acceder.

    É tamén de agredecer a transcrición do interrogatorio das parroquias que hoxe conforman o noso municipio publicada pola Concellaría de Normalización Lingüística do Concello de Arteixo no ano 2010. Quitámonos o sombreiro co traballo de investigación, transcrición, caligrafía, dirección e coordinación que realizou María Rozamontes Vázquez neste proxecto. Os nosos parabéns, María! 

   Nas Crónicas de Arteixo desta semana transcribimos o interregatorio realizado en Barrañán, que nos axuda a interpretar como era esta parroquia a mediados do século XVIII: 


Respuestas Generales al Ynterrogatorio, correspondientes a la Feligresía de San Julián de Barrañán


En la ciudad de La Coruña a catorce días del mes de Septiembre, año de mil setecientos cincuenta y dos: El Sr. D. Juan Phelipe de Castaños, Comisario Ordenador de los Reales Ejércitos, y comisionado por S.M. para el establecimiento de la Real Única Contribución, en este Reino, en consecuencia del Decreto de diez de Septiembre, por el que ha mandado hacer por si, con asistencia de su Escribano y Dependientes la operación de la Feligresía de San Julián de Barrañán, a cuyo fin en virtud de decreto posterior, ordenó al Mayordomo Pedáneo de ella que por parte del Común nombrase como en efecto nombró por Peritos y Expertos, así para el Reconocimiento de Tierras, como para las Respuestas generales del Interrogatorio, a Juan Peirallo, vecino de la expresada Feligresía; quien estando presente con dicho Ventura de Lema, Mayordomo Pedáneo, y Andrés Rodríguez del Corral, Perito nombrado por parte de S.M., e instruyéndose de las circunstancias más esenciales al asunto, para poder deponer con el mayor acierto a cada una de las Preguntas del Ynterrogatorio, lo hacen de una conformidad, en la manera siguiente:


Igrexa de San Xián de Barrañán


1. Cómo se llama la población.

A la primera pregunta de dicho Ynterrogatorio, dijeron que la expresada Feligresía se denomina de San Julián de Barrañán; y responden.

2. Si es de realengo o de señorío, a quien pertenece, qué derechos percibe y cuánto produce.

A la segunda dijeron, que la referida Feligresía es de Realengo, inclusa en la Jurisdicción Real de la Ciudad de La Coruña; y responden.

3. Qué territorio ocupa el término, cuánto de levante a poniente y del norte al sur, y cuánto de circunferencia, por horas, y leguas, qué linderos o confrontaciones; y que figura tiene, poniéndola al margen.

A la tercera dijeron, que tendrá de distancia de Levante a Poniente un octavo de una legua, y de Norte a Sur, un cuarto, y de circunferencia tres cuartos de legua, que para caminarla por lo repechoso se necesita una hora; y tres cuartos de otra; Linda por el Levante con la Feligresía de Santiago de Arteixo, por el Poniente con la de Santa Eulalia de Chamín, por el Norte la circunda el mar y por el Sur con la Feligresía de San Pedro de Armentón: Principiando su demarcación en el Puente del Arenal de Chamín, siguiendo Río Arriba, hasta el Puente de Sisalde, que la divide de la referida Feligresía de Chamín; desde dicho sitio riego de Agua arriba, hasta el Puerto do Asno, que la divide de la Feligresía expresada de Armentón; desde allí se viene, por el Camino Real que va de La Coruña dividiéndose de la de Santa Mariña de Lañas, hasta la cima de la cuesta del Monte de Angra, que la divide de la Feligresía dicha de Arteixo; desde allí a una Peña que tiene una Cruz, a orilla del mar; y este la circunda hasta el Puente de Chamín, primera demarcación; y su figura es la del margen.


Plano de Barrañán que aparece no Catastro de Ensenada

4. Que especies de tierra se hallan en el término; si de regadío y de secano distinguiendo si son de hortaliza, sembradura, viñas, pastos, bosques, matorrales, montes, y demás que pudiere haber, explicando si hay algunas que produzcan más de una cosecha al año, las que fructificaren solo una y las que necesitan de un año de intermedio de descanso.

A la cuarta dijeron, que las especies de Tierra que se hallan dentro del expresado Término, y Feligresía, son Tierras de Sembradura, de Secano, Hortaliza también de Secano sin Frutales, Montes Cerrados de Particulares y Abiertos, común su pasto: Prados de regadío y juncales; y las referidas tierras de Sembradura, producen sin intermisión una cosecha al año, alternando Trigo y Maíz: Las que son de primera y segunda calidad, y las que son de tercera producen Maíz y Centeno con la misma alternativa; y por lo que respecta a los Montes Cerrados, por no ser suficientes para leña, se rompen, siendo de primera calidad, de veinte y seis en veinte y seis años; de segunda de cuarenta y cuatro en cuarenta y cuatro años y, de tercera de cincuenta y uno en cincuenta y un años: y los Abiertos Comunes, con los juncales, inútiles por naturaleza; y responden.

5. De cuántas calidades de tierra hay en cada una de las especies que hayan declarado, si de buena, mediana e inferior.

A la quinta dijeron, que las Calidades de Tierras que hay en cada una de las Especies, que se incluyen dentro de dicha Feligresía y su Término, son de primera, segunda y tercera calidad, excepto en los Montes Abiertos y juncales, inútiles por naturaleza, que son de una misma calidad; y responden.

6. Si hay alguno plantío de árboles en las tierras que han declarado, como frutales, moreras, olivos, higueras, almendros, parras, algarrobos, etc.

(Ver resposta n.º 8)

7. En cuáles de las tierras están plantados los árboles que declararen.

(Ver resposta nº 8)

8. En que conformidad están hechos los plantíos, si extendidos en toda la tierra o a los márgenes, en una, dos, tres hileras, o en la forma que estuvieran.

A la sexta, séptima y octava dijeron, que aunque hay corta porción de castaños y otros árboles frutales, estos se hallan plantados a orillas de las tierras de Sembradura y Prados; y responden.

9. De qué medidas de tierra se usa en aquel pueblo: de cuántos pasos o varas castellanas en cuadro se compone, qué cantidad de cada especie de granos de los que se cogen en el término se siembran en cada una.

A la novena dijeron, que la medida que más comúnmente se usa en dicha Feligresía y su Término es de un ferrado de Centeno en sembradura, que ocupa veinte y seis varas castellanas en cuadro, compuesto de treinta varas castellanas, ciento y cuatro en circunferencia, y cada ferrado tiene veinte y cuatro cuartillos y, medio ferrado hace dieciocho varas en cuadro; y la medida de ferrado sembrándose de Trigo, lleva los tres cuartos de un ferrado de esta especie; y si es de Maíz la segunda parte; y responden.

10. Que número de medidas de tierra habrá en el término, distinguiendo las de cada especie y calidad, por ejemplo, tantas fanegas, o del nombre, que tuviese la medida de tierra de sembradura de la mejor calidad, tantas de mediana bondad y tantas de inferior; y lo propio en las demás especies que hubieren declarado.

A la décima dijeron, que dentro de la enunciada Feligresía y su Término, habrá mil setecientos y cincuenta ferrados de Sembradura de Centeno, de tierras de todas especies en esta manera: Seis cientos y noventa ferrados de Tierra Labradía: dos cientos de segunda y tres cientos y cuarenta de tercera: Cuatro ferrados de Hortaliza: Uno de primera calidad; dos de segunda y uno de tercera: Sesenta y seis ferrados de Prado de Regadío; los diez de primera, diez y seis de segunda y cuarenta de tercera: Doscientos ferrados de Montes Cerrados; los veinte y ocho de primera, treinta de segunda y ciento cuarenta y dos de tercera: Quinientos y noventa ferrados de Montes Abiertos: Diez ferrados de juncales, todos ellos de una misma calidad y, ciento y noventa ferrados, que consideran hallarse ocupados con los sitios de Casas, sus Salidos, Caminos, Ribazos y Senderos; y responden.

11. Qué especies de frutos se cogen en el término.

A la undécima dijeron, que las especies de frutos que se cogen en la expresada Feligresía son Trigo, Maíz, Centeno, Verduras y Hierba en los prados y otras legumbres; y responden.

12. Qué cantidad de frutos de cada género, unos años con otros, produce, con una ordinaria cultura, una medida de tierra de cada especie y calidad de las que hubiere en el término, sin comprender el producto de los árboles que hubiese.

A la duodécima dijeron, que una Medida o ferrado de Tierra de Sembradura de Centeno, siendo de primera calidad, con una ordinaria cultura, sembrada de Trigo producirá seis ferrados de dicha Especie, y el siguiente año, que se hace alternativamente sembrada de Maíz producirá siete ferrados; siendo de segundas, sembrada de Trigo cuatro ferrados; si de Maíz que también es alternativamente cinco; y de tercera, sembrada de Centeno, en que no se hace de Trigo producirá tres ferrados; y de Maíz al siguiente año dos: Un ferrado de Tierra de Hortaliza, regulan su producto, siendo de primera calidad, en treinta reales de vellón; de segunda en veinte y de tercera en doce: Un ferrado de Prado de Regadío de primera calidad, regulan su producto también en treinta reales, siendo de segunda en veinte y de tercera en doce: Un ferrado de Monte Cerrado, siendo de primera calidad, en cada uno de los veinte y seis años, en que se rompen regulan puede producir cinco ferrados de trigo, siendo de segunda en cada uno de los cuarenta y cuatro, cuatro; y de tercera en cada uno de los cincuenta y uno, tres ferrados; y no la regulan leña, por no producirla, sinó Tojo, que sirve para el abono de las tierras; y responden.

13. Qué producto se regula darán por medida de tierra los árboles que hubiere, según la forma en que estuviese hecho el plantío, cada uno en su especie.

A la décima tercera dijeron, que aunque en dicha Feligresía hay alguna corta porción de Castaños y otros árboles frutales, que dejan expuesto, por estar plantados a orillas de las Tierras de Sembradura y Prados, por el perjuicio que causan al fondo y substancia de ellos, no les regulan utilidad distinta y separada, antes si la consideran refundida en el principal producto, que se carga a las tierras, donde se hallan hechos los plantíos; y responden.

14. Que valor tienen ordinariamente un año con otro los frutos que producen las tierras del término, cada calidad de ellos.

A la décima cuarta dijeron, que ordinariamente un año con otro, y regulado por un Quinquenio, el valor de cada ferrado de Trigo en dicha Feligresía y su Término, es de seis reales de vellón: El de Maíz cuatro y medio: El de Centeno cuatro y cada Gallina a dos reales y medio; y responden.

15. Qué derechos se hallan impuestos sobre las tierras del término, como diezmo, primicia, tercio-diezmo u otros; y a quién pertenecen.

A la décima quinta dijeron, que de los frutos que se cogen en dicha Feligresía y su Término, pagan los vecinos de diez, uno, por razón de diezmo, que percibe por entero D. Francisco Varela de Salas cura párroco de ella; y además de esto cada vecino casado medio ferrado de Trigo por razón de Oblata; y por la del Voto paga asimismo cada casa medio ferrado de Centeno a la Dignidad de Nendos, inclusa en la Yglesia Catedral de la Ciudad de Santiago; y responden.

16. A qué cantidad de frutos suelen montar los referidos derechos de cada especie o a que precio suelen arrendarse un año con otro.

A la décima sexta dijeron, que dichos Diezmos y Oblata, por un quinquenio ascenderán a mil y cuatro cientos reales de vellón, en cada año; y los Votos correspondientes a dicha Dignidad de Nendos, ascenderán a sesenta y seis reales, un año con otro; y responden.

17. Si hay algunas minas, salina, molinos harineros u de papel, batanes u otros artefactos en el término, distinguiendo de qué metales y de qué uso, explicando sus dueños y lo que se regula produce cada uno de utilidad al año.

A la décima séptima dijeron, que en dicha Feligresía y su Término no hay Minas, Salinas, Batanes ni otro Artefacto, más que tres Molinos harineros de agua de una rueda, que muelen con ella corriente las dos tercias partes del año, perteneciente el uno de ellos a Rosendo Rodríguez, otro a Matías Vázquez y otros porcioneros y, el otro a Manuel Trigo y sus consortes, y regulan puede producir cada uno de ellos de utilidad al año cuarenta y dos reales de vellón; y responden.

18. Si hay algún esquilmo en el término, a quien pertenece, qué número de ganado viene al esquileo a él y que utilidad se regula da a su dueño cada año.

A la décima octava dijeron, que en dicha Feligresía no hay ganado alguno que venga al Esquileo, y en cuanto a los Esquilmos, que produce el que hay en ella, según sus especies, le regulan en la manera siguiente:

- A una Yegua, que puede procrear desde los cuatro años de su edad hasta los doce, regulan su cría por cada una que tuviere, siendo Mula en cien reales, si Macho en sesenta y seis; siendo Potranca en cuarenta y cuatro y si Potro en veinte y dos.

- A una Vaca de vientre, que puede procrear desde el cuarto año de su edad hasta los doce, regulan su cría, por cada uno en que la tenga, cual sea Ternero o Ternera, en treinta y tres reales; y por la Leche y Manteca al mismo respecto, en diez reales.

- A cada Oveja que puede principiar a parir, desde los tres años hasta los ocho de su edad, regulan su cría, cual sea Cordero o Cordera, por cada uno en que la tenga, en cuatro reales; y cada Carnero y Oveja, le regulan media libra de Lana al año, que en bruto regulan su valor por diez y siete maravedíes.

- A una Cabra, que puede procrear desde los tres años hasta los nueve de su edad, regulan su cría, cual sea Cabrito o Cabrita, por cada uno en que pariere, en tres reales.

- A una Lechona que puede procrear desde los tres años de su edad hasta los cuatro, en que regularmente suelen matarse, se le considera pare solamente una vez al año, cuatro Lechoncitos, los cuales separados de la madre a los seis meses tasan cada uno en siete reales;

- y por las demás utilidades, que resultan de las Aparcerías, de que se usa en dicha Feligresía y su Término, teniendo presente el contexto del referido capítulo, y las órdenes posteriores de la Real Junta, igualmente dijeron, que aunque hay algunos Bueyes de labor dados en Aparcería a algunos vecinos y colonos, no les consideran utilidad compatible por ser su aumento tan accidental, como su minoración, y dirigirse el principal fin de esta convención y pacto, más para la industria y cultura de las tierras de los propios dueños de los ganados, que para otro beneficio que les deje; y por lo que respecta a la utilidad del aumento de dichas especies de ganados, los consideran en la manera siguiente:

- A una Mula, desde un año hasta los dos, por razón de su aumento, le regulan sesenta y seis reales; desde los dos hasta los tres, cincuenta y cinco; y desde los tres a los cuatro, en que no le consideran más aumento, otros cincuenta y cinco.

- A un Macho, desde un año hasta los dos, le regulan por su aumento cincuenta y cinco reales; desde los dos a los tres, cincuenta y cinco y, desde los tres hasta los cuatro, en que no le consideran más aumento, otros cincuenta y cinco.

- A una Potranca, desde el año hasta los dos, le consideran por su aumento treinta y tres reales; desde los dos hasta los tres, al mismo respecto, cuarenta y cuatro; y de los tres a los cuatro, en que ya no le consideran más aumento, otros cuarenta y cuatro.

- A un Potro, desde el año hasta los dos, por razón de su aumento, le regulan en treinta y tres reales; de los dos a los tres, en veinte y dos; y de los tres a los cuatro, en que ya no le consideran más aumento, otros veinte y dos.

- A un Novillo, desde un año de su edad hasta los dos, le regulan por razón de su aumento en cuarenta y cuatro reales; desde los dos hasta los tres, en treinta y seis; y desde los tres hasta los cuatro, en que ya no le consideran más aumento otros cuarenta y cuatro.

- A una Novilla, desde un año hasta los dos, le regulan por su aumento, en treinta y tres reales; desde los dos hasta los tres en treinta; y de los tres hasta los cuatro, en que ya no le consideran más aumento, otros treinta reales.

- A un Cordero o Cordera, desde seis meses a un año dos reales; de un año hasta los dos, por razón de su aumento, le consideran tres reales; de los dos hasta los tres, en que ya no le consideran más aumento, dos reales.

- A un Cabrito o Cabrita, desde seis meses a un año, dos reales; desde uno hasta los dos, le regulan por razón de su aumento dos reales; y de los dos hasta los tres, en que ya no le consideran más aumento, tres reales.

- A un Lechoncito, desde los seis meses hasta completar el año, le regulan por su aumento, ocho reales; desde un año hasta los dos, quince; y desde los dos hasta los tres, en que suelen matarse, doce.

Cuyas utilidades no pueden distribuir proporcionalmente entre los Dueños y Aparceros, por ignorar las condiciones de sus contratos, y se remiten a las noticias que dieren los interesados; y solo si lo que se practica en dicha Feligresía, en punto de las Vacas, Yeguas, Ovejas o Cabras que suelen darse en Aparcería: La costumbre que se observa, es que llevan los Dueños las tres cuartas partes de las crías y el Criador la cuarta restante, y desde que tienen un año, se ponen en precio las crías; y las multiplicaciones y aumentos se comparten por mitad entre el Dueño y Aparcero, excepto las crías de Ovejas y Cabras, que de estos lleva solamente el Aparcero el cuarto, como queda dicho; y responden.

19. Si hay colmenas en el término, cuántas y a quién pertenecen.

A la décima novena dijeron, que en dicha Feligresía hay cuarenta y cuatro Colmenas: Las tres de ellas pertenecen a D. Pedro Vázquez, cuatro a Matías Vázquez, dieciseis a Francisco Loureiro, siete a Manuel Trigo, otras siete a Mariana de Piña y sus hijos, cuatro a Juan Varela, dos a Pascual Varela y uno a Rosendo Rodríguez; y el producto de cada una, así por razón de Miel, Cera y Enjambre, le regulan en tres reales de vellón; y responden.

20. De qué especies de ganado hay en el pueblo y término, excluyendo las mulas de coche y caballos de regalo; y si algún vecino tiene cabaña o yeguada que pasta fuera del término, donde y de qué número de cabezas, explicando el nombre del dueño.

A la vigésima dijeron, que las especies de Ganados que hay en dicha Feligresía son Yeguas, Potrancas, Potros, Bueyes, Vacas, Novillos y Novillas, Terneros y Terneras, Carneros, Ovejas, Corderos y Corderas, Machos de Cabrío, Cabras, Cabritos y Cabritas, Cerdos grandes y pequeños y Cerdosas de vientre, sin que haya Cabaña ni Yeguada que paste en el Término; y responden.

21. De qué número de vecinos se compone la población y cuántos en casas de campo o alquerías.

A la vigésima primera dijeron, que los vecinos de que se compone dicha Feligresía son treinta y nueve, sin que ninguno de ellos tenga Alquería o Casa de Campo; y responden.

22. Cuántas casas habrá en el pueblo, qué número de inhabitables, cuántas arruinadas; y si es de señorío, explicar si tienen cada una alguna carga que pague al dueño por el establecimiento del suelo y cuánto.

A la vigésima segunda dijeron, que en dicha Feligresía hay cuarenta Casas habitables y dos arruinadas, sin que por su fondo y establecimiento se pague a S.M. cosa alguna, si solo al Dueño del Directo Dominio de aquellas, que se fabricaron en bienes llevados por virtud de foro, la porción que respectivamente está pactada con cada uno; y responden.


Panorámica da praia de Barrañán. Ao fondo, algunhas casas da parroquia

23. Qué propios tiene el común y a que asciende su producto al año, de que se deberá pedir justificación.

A la vigésima tercera dijeron, que los vecinos de dicha Feligresía no gozan propios ni Arbitrios algunos; y responden.

24. Si el común disfruta algún arbitrio, sisa u otra cosa, de que se deberá pedir la concesión, quedándose con copia que acompañe estas diligencias; qué cantidad produce cada uno al año, a que fin se concedió, sobre que especies para conocer si es temporal o perpetuo y si su producto cubre o excede de su aplicación.

(Ver resposta nº 26)

25. Que gastos debe satisfacer el común, como salario de Justicia y regidores, fiestas de Corpus u otras; empedrado, fuentes, sirvientes, etc., de que deberá pedir individual razón.

(Ver resposta nº 26)

26. Que cargos de Justicia tiene el común, como censos, que responda u otros, su importe, por qué motivo y a quien, de que se deberá pedir puntual noticia.

A la vigésimo cuarta, quinta y sexta dijeron, que de lo que contienen dichas preguntas, no se observa cosa alguna en la referida Feligresía; y responden.

27. Si está cargado de servicio ordinario y extraordinario u otros, de que igualmente se debe pedir individual razón.

A la vigésima séptima dijeron, que además de las pagas que hacen los vecinos de dicha Feligresía de Sisa, Alcabala, Cientos y nuevo impuesto a S.M. también lo hacen de veinte reales; y diez maravedíes por razón de Servicio ordinario y extraordinario; y responden.

28. Si hay algún empleo, alcabala u otras rentas enajenadas, a quién, si fue por servicio pecuniario u otro motivo, de cuánto fue y lo que produce cada uno al año, de que se deberán pedir los títulos y quedarse con copia.

A la vigésima octava dijeron, que en la citada Feligresía no hay empleo enajenado de la Corona, Alcabalas ni otras Rentas que pertenezcan a S.M. ni a algún Particular; y responden.

29. Cuántas tabernas, mesones, tiendas, panaderías, carnicerías, puentes, barcas sobre ríos, mercados, ferias, etc. hay en la población.

A la vigésima novena dijeron, que en dicha Feligresía no hay de lo que contiene la pregunta, más que dos Tabernas que trae en Arriendo Ángel Mañán porque paga de Sisa, ciento cuarenta y cuatro reales de vellón en la administración de la Ciudad de La Coruña, como cabeza de provincia y, además de ello los veinte reales y diez maravedíes del servicio ordinario y extraordinario, de que está obligada a pagar la mencionada Feligresía, y después de pagado lo que queda dicho, le consideran de utilidad cien reales; y responden.

30. Si hay hospitales, de qué calidad, qué renta tienen y de qué se mantienen.

A la trigésima dijeron no haber Hospital alguno en dicha Feligresía; y responden.

31. Si hay algún cambista, mercader de por mayor o quien beneficie su caudal por mano de corredor u otra persona, con lucro e interés; y qué utilidad se considera le puede resultar a cada uno al año.

A la trigésima primera dijeron, que de loque contiene la pregunta no hay persona alguna; y responden.

32. Si en el pueblo hay algún tendero de paños, ropas de oro, plata y seda, lienzos, especería u otras mercadorías, médicos, cirujanos, boticarios, escribanos, arrieros, etc. y qué ganancia se regula puede tener cada uno al año.

A la trigésima segunda dijeron, que en dicha Feligresía solo hay Ygnacio López, tendero de por menor, a quien le consideran de lucro al año, ciento y cincuenta reales; y responden.

33. Qué ocupaciones de artes mecánicos hay en el pueblo, con distinción, como albañiles, canteros, albéitares, herreros, sogueros, zapateros, sastres, pelaires, tejedores, sombrereros, manguiteros y guanteros, etc.; explicando en cada oficio de los que hubiere, el número que haya de maestros oficiales y aprendices, y qué utilidad le puede resultar, trabajando meramente de su oficio, al día cada uno.

A la trigésima tercera dijeron, que en dicha Feligresía solo hay Andrés Pan, Maestro Herrero, que trabajará la cuarta parte del año y, en el día que se ocupa, le consideran puede ganar dos reales de vellón: Clemente Lema, soltero, Maestro Sastre, a quien regulan puede ganar, en cada día que trabaje, dos reales: Joseph Seixal, que además de ser Labrador tiene el oficio de Tejedor, en que se ocupará la tercia parte del año, y en cada día que trabaje, le consideran real y medio; y responden.

34. Si hay entre los artistas alguno, que teniendo caudal, haga prevención de materiales correspondientes a su propio oficio o a otros, para vender a los demás, o hiciere algún otro comercio, o entrase en arrendamientos; explicar quienes, y la utilidad que consideren le puede quedar al año a cada uno de los que hubiese.

A la trigésima cuarta dijeron, que de lo que contiene la pregunta, no hay persona alguna; y responden.

35. Qué número de jornaleros habrá en el pueblo y a cómo se paga el jornal diario a cada uno.

A la trigésima quinta dijeron, que en dicha Feligresía solo hay tres jornaleros, cuyo jornal consideran en dos reales el día que trabajen; y responden.


Subindo por Barrañán cun carro de area

36. Cuantos pobres de solemnidad habrá en la población.

A la trigésima sexta dijeron, que en la citada Feligresía, solo hay Manuela da Rega, Pobre de Solemnidad; y responden.

37. Si hay algunos individuos que tengan embarcaciones, que naveguen en la mar o ríos, su porte, o para pescar; cuántas, a quien pertenecen y que utilidad se considera de cada una a su dueño al año.

A la trigésima séptima dijeron, que en dicha Feligresía no hay persona alguna de las que contiene la pregunta; y responden.

38. Cuántos clérigos hay en el pueblo.

A la trigésima octava dijeron, que en dicha Feligresía solo hay D. Mateo Canelo, Presbítero, por vivir el cura Párroco en la de San Pedro de Sorrizo, por ser esta principal, y la mencionada de Barrañán aneja; y responden.

39. Si hay algunos conventos, de qué religiones y sexo, y qué número de cada uno.

A la trigésima novena dijeron, no haber en dicha Feligresía Convento alguno; y responden.

40. Si el rey tiene en el término o pueblo alguna finca o renta, que no corresponda a las generales ni a las provinciales, que deben extinguirse; cuáles son, cómo se administran y cuánto producen.

A la cuadragésima dijeron, que dentro de dicha Feligresía y su Término, no tiene S.M. Renta ni Finca alguna que deje de corresponder a las Generales y Provinciales; y responden.


En cuya conformidad dieron por fenecidas dichas respuestas arregladas a la Ynstrucción, que hicieron bien y fielmente a su alcanzar y entender, sin fraude ni colusión, bajo el juramento, que tienen hecho y siendo necesario de nuevo hacer: Firmó dicho Señor comisionado, con los Peritos que supieron; y por los que no lo hizo un Testigo, a su ruego de los presentes, que lo fueron D. Ramón de Suazo, D. Joseph de Bringas y D. Manuel de Mera, vecinos de esta dicha Ciudad; y de todo ello, yo el Escribano Receptor hago fe: Juan Phelipe de Castaños: Andrés Antonio Rodríguez del Corral: Como Testigo: Ramón de Suazo: Ante mi: Nicolás Núñez.

Auto para que el Mayordomo Pedáneo, y Peritos nombrados por parte de S.M. y del Común declaren el Estilo, que haya sobre Arrendamientos de “Tierras de Eclesiásticos”

En la Ciudad de La Coruña a catorce días del mes de Septiembre, de mil setecientos cincuenta y dos: El Señor D. Juan Felipe de Castaños, Comisario Ordenador de los Reales Ejércitos y comisionado por S.M. para el Establecimiento de la Real Única Contribución en este Reino; dijo, que teniendo presente la carta orden de la Real Junta con fecha de diez y seis de Diciembre del año próximo pasado, por donde se sirvió mandar, que al tiempo del Ynterrogatorio en virtud de Auto particular, declare la Justicia la Noticia que tenga o el Estilo que más comunmente haya en cada Término sobre los Arrendamientos de Tierras de Eclesiásticos, según Especies y Calidades, dirigido al fin de evitat las varias distinciones de los tales Arriendos, Prolijas, arbitrarias o contemplativas de parte de los Dueños a favor de los Colonos legos; por tanto dando cumplimiento a lo así resuelto, respecto hallarse presentes el Mayordomo Pedáneo y Peritos, con motivo de las Respuestas Generales, correspondientes a la Feligresía de San Julián de Barrañán, que se está operando por ante mi el Escribano Receptor, mando se les haga saber, a unos y otros declaren abiertamente la costumbre que se observa en el Término de ella, sobre los Arrendamientos de Tierras de Eclesiásticos, si son a la mitad, tercio, cuarto, quinto o más de los frutos, que producen distinguiendo, según as Especies y Calidades, como en las Tierras de Sembradura de Secano, Hortaliza, Prados y Montes Cerrados, expresando igualmente, si en fuerza de dichos contratos hay o no alguna diferencia correspondiente a las Semillas de Trigo, Maíz y Centeno; cuya declaración harán con toda la posible claridad, adaptándola a las calidades de buena, mediana e inferior, que hubiese en cada especie, a fin de facilitar, por esta regla los medios de precaver en lo sucesivo perjuicio contra la Real Contribución y causa común: Así lo decretó y firmó de que hago fe: Juan Felipe de Castaños: Por mandado de Su Señoría: Nicolás Núñez:

= Declaración de Peritos =

En la Ciudad de La Coruña, a catorce días del mes de Septiembre de mil setecientos y cincuenta y dos: El Señor D. Juan Felipe de Castaños, en consecuencia del Auto antecedente, y a tiempo de fenecerse el Ynterrogatorio de Preguntas, correspondiente a la operación, en que se está entendiendo de la Feligresía de San Julián de Barrañán, teniendo a su presencia a Andrés Rodríguez del Corral, Perito nombrado por parte de S.M., a Ventura Lema, Mayordomo Pedáneo de dicha Feligresía y a Juan Peirallo, Perito nombrado por parte del Común, después de haber jurado, según forma de derecho, de que yo el Escribano Receptor doy fe: En cumplimiento del referido Auto, dijeron que la costumbre que se observa en dicha Feligresía y su Término, sobre Arrendamientos de Bienes Eclesiásticos, que cultivan los Colonos Legos, es (teniendo presente ser toda la mencionada Feligresía del Dominio del Real Monasterio de San Martín de Santiago, Orden de San Benito) que después de pagada la pensión, contemplan, quedará de utilidad a los Dueños la mitad del fruto que producen las tierras, en todas Especies y Calidades, y a los Colonos la otra restante, supliendo de por mitad, la Semilla, que siembra en la tierra y de monte mayor el Diezmo a Dios Nuestro Señor: Así lo firmaron y declararon: Firmó dicho Señor comisionado con los Peritos, que supieron, y por los que no lo hizo un testigo a su ruego de los presentes, que lo fueron Don Ramón de Luazo; Don José de Bringos y Don Manuel de Mera, vecinos de esta dicha Ciudad; y de todo ello: Yo el Escribano Receptor hago fe: Juan Felipe de Castaños: Andrés Antonio Rodríguez del Corral: Como testigo Ramón de Luazos: Ante mi: Nicolás Núñez:


martes, 22 de xullo de 2025

AS FESTAS DE ARTEIXO DE 1925 E DE 2025

 Con motivo das Festas do Santiago Apóstolo que a veciñanza de Arteixo celebra dende o 23 ata o 27 de xullo, nas Crónicas de Arteixo desta semana aproveitamos a ocasión para elaborar un dos nosos pratos favoritos, unha receita cociñada cos ingredientes que máis gustan nesta bitácora: festa, tradición e historia.

Para buscar o ingrediente principal da receita de hoxe, viaxamos na máquina do tempo ata o ano 1925 para saber como se celebraban as Festas de Arteixo hai exactamente 100 anos. Así o contaba o xornal La Voz de Galicia, na súa edición do 22 de xullo dese ano:

ARTEIJO EN FIESTAS 
En esta pintoresca villa se celebrarán estos días grandes fiestas en honor a su Patrono Santiago Apóstol.
Prometen este año extraordinaria animación.
La comisión nombrada al efecto trabaja con el mayor entusiasmo y acierto para el mejor lucimiento, y con la cooperación de algunos entusiastas bañistas que allí están pasando la temporada. 
Aparte de otros números nuevos y atrayentes, habrá una novedad de las más gratas para el pueblo: la colocación de la primera piedra para la instalación de la fábrica de electricidad, que tan necesaria es aquí, y que se instala a base de salto de agua de los molinos del Pedregal.  
Muíños do Pedregal
Se está haciendo ya la instalación de la verbena que se celebra como de costumbre en el balneario y que promete este año superar a todos los anteriores. Lucirán millares de farolillos de colores y fuegos de artificio.
No faltarán concursos de natación, paseo de moda con premios a las muchachas más guapas y al traje más caprochoso, etc.
Con este motivo será mucha la gente que hará la excursión ese día para pasarlo muy agradable. Varios autos harán viajes extraordinarios y a precios reducidos, desde La Coruña.- El corresponsal.1

 O recordo do pobo é o recordo da honra dunha festa. A festa mudou pero mantense viva grazas á xente que cada ano organiza as festas na honra do Santiago Apóstolo. 

  As Festas do Apóstolo 2025 chegan a Arteixo do 23 ao 27 de xullo cun programa cheo de música, cultura e tradiciónss para todos os públicos. O punto álxido será o sábado 26 ás 20:00 h coa actuación especial de Soraya Arnelas, que celebrará os seus 20 anos de carreira nun gran concerto na Praza do Balneario.

A programación arrinca o mércores 23 coas actuacións de Nano MZ, a orquestra Cinema e o DJ Kike Varela, e continúa coa orquestra La Misión, Kalima 3.0, Panorama, Orquesta Marbella, Los Satélites, Grupo Origen, e moitois.

O venres 25 haberá tambén actividades culturais como danza contemporánea, o tradicional torneo de chave, o concerto da Banda de Música de Arteixo con temas de ABBA ou Queen, e o Festival de Habaneras.

A música tradicional terá un papel protagonista con sesións vermú, gaitas, alboradas e misas cantadas. Os máis pequenos terán a súa festa infantil o domingo 27, antes do peche co gran espectáculo de fogos artificiais ás 00:00 h.

O Punto Violeta estará operativo no Campo da Festa cada noite da festa, de 23:00 a 03:00 h, e as atraccións funcionarán sen música nin estímulos sensoriais de 16:00 a 19:00 h para garantir unhas festas máis inclusivas.

O programa das festas deste 2025 pódele ver aquí: 

______________________

1 La Voz de Galicia, 22 de xullo de 1925, páx 2.

mércores, 16 de xullo de 2025

A VIRXE DO CARME DE SUEVOS, A INAUGURACIÓN DA ESTRADA DO PORTIÑO E A COLOCACIÓN DA 1ª PEDRA DO PORTO EN 1952

  Hoxe, 16 de xullo, celébrase a festa maior da Galicia mariñeira. Actos lúdicos e relixiosos inundan a práctica totalidade das localidades do litoral do país en honra da Virxe do Carme.

Anos 80. Celebración do Carme no porto de Suevos (Cortesía de Fina Vázquez Zas)

    Actualmente poucos son os mariñeiros, pescadores ou veciñanza da Galicia litoral que lembre outra santidade que non sexa a Virxe do Carme. Semella para a maioría da poboación que é unha devoción tradicional xa secular. Porén, a realidade é moi distinta ao tratarse dunha devoción relativamente moderna, cuxa data chave é 1901, cando a raíña rexente María Cristina declarouna patroa da mariña de guerra. Desde entón, debido a que na Armada era onde cumprían o servizo militar a maioría dos mozos mariñeiros, popularizouse de tal forma que substituíu todos os santos ligados desde séculos antes ás xentes vinculadas ao mar1.

   No caso de Arteixo o Carme festéxase, en maior ou menor medida, en Loureda, Sorrizo e Suevos, parroquia esta última onde estivemos falando con Dora López Martínez e Fina Vázquez Zas.

  Dora:Cando era moza acordo que polo Carme botábanse as colchas novas fóra, na ventana. Esto facíase no Carme antigo de Suevos, que despois non se celebrou durante anos. Poñíanse as colchas fóra porque era o Carme e era unha tradición que había dende facía tempo. Despois a comisión de festas fíxose cargo da celebración. E despois a comisión deixouna, e agora lévana os mariñeiros. A virxe sae da igrexa en procesión e vai ata o porto e o cura fai a misa alí. Cando nós eramos nenas esto non se facía. Na miña xuventude levaban a Virxe do Carme nunha embarcación con varias persoas. Esa embarcación utilizábase para ir ao patexo para as leiras.

Fina: Si ho, que a lancha era de varios, entre eles meu pai. Antes aquí ían ao golfe para as leiras. Eu tamén recordo, pero xa de máis maior, que un tío meu levaba a Virxe do Carme nun chimpín que tiña meu pai, e tamén a levaban polo mar de alguén que tiña unha lancha con motor, como a que tiña meu tío Pepe... que polo mar tamén a levan agora se o mar está ben.

Anos 80. Procesión da Virxe do Carme en Suevos (Cortesía de Fina Vázquez Zas)

Porto de Suevos e praia da Area do Porto

   A xeneralización do culto á Virxe do Carme na Galicia costeira non se produce ata despois da guerra e, no caso de Suevos, localizamos na hemeroteca a noticia da primeira procesión realizada da imaxe actual da Virxe do Carme.

   A imaxe fora doada en xullo de 1952 pola Delegación Provincial de Sindicatos para ser venerada na igrexa parroquial de Suevos. Ao acto de bendición e entrega acudira o “Gobernador Civil y Jefe Provincial del Movimiento”, Manuel Pardo de Santayana y Suárez, que aproveitara a ocasión para inaugurar o camiño que conduce ao porto de Suevos e a colocación da primeira pedra no devandito porto.

Imaxe da Virxe do Carme de Suevos

   Aproveitando a celebración da Virxe do Carme de Suevos, transcribimos o que nos contaba La Voz de Galicia, na súa edición do 20 de xullo de 1952, sobre aqueles feitos acontecido en Suevos hai máis de 70 anos:

Fue inaugurada la carretera del puerto de Suevos
El gobernador civil concedió 75.000 pesetas para las obras del referido puerto
Ayer, a las cinco y media de la tarde, se verificó el acto de la inauguración de la nueva carretera de acceso al puerto de Suevos, bendición de una nueva imagen de la Virgen del Carmen y colocación de la primera piedra para el puerto aludido.
Para asistir a dicho acto, se trasladaron a Suevos, además del gobernador civil y jefe provincial del Movimiento, señor Pardo de Santayana y Suárez; el presidente de la Diputación, señor Delicado; el comandante de Marina, señor Fontenla Maristany; el subjefe provincial del Movimiento, señor Sanjurjo de Carricarte; el delegado provincial de Sindicatos, señor Salgado Torres; el teniente de alcalde, señor Dopeso; ingeniero de Obras y Puertos de Corcubión y otras autoridades, jerarquías y representaciones.
En el lugar de Insua (Suevos), las citadas autoridades fueron recibidas por la corporación municipal de Arteijo, presidida por el alcalde, D. Francisco Mosquera, por una representación de la Cofradía de Pescadores en Suevos y por el párroco de Pastoriza, don José Lourido.
A la entrada de Suevos, los vecinos de aquel lugar habían levantado un artístico arco con vitores a España y salutaciones al señor Pardo de Santayana y demás jerarquías.
Las autoridades se personaron seguidamente en la playa de Suevos, y el gobernador civil cortó la cinta simbólica, dando así por inaugurada la nueva carretera de acceso al puerto, hecha por prestación personal de los pescadores con un importante donativo de la Delegación Provincial de Sindicatos.
En la playa de Suevos, las autoridades fueron recibidas por todo el pueblo en masa que las aclamó incesablemente, en medio del estruendo de bombas de palenque. A esta playa fue tambien llevada la nueva imagen de la Virgen del Carmen procesionalmente, que ha sido donada por la Delegación Provincial de Sindicatos.
El cura párroco de Pastoriza, don José Lourido, procedió a la bendición de la imagen de la Virgen del Carmen, que ahora pasará a ser venerada en los altares de la iglesia de Pastoriza.
A continuación, y ante las autoridades, se verificó el acto de colocación y bendición de la primera piedra del puerto de Suevos. El gobernador civil, señor Pardo de Santayana, ha donado la subvención inicial de 75.000 pesetas para el comienzo de las obras.
Terminado el acto fué rezado un Padrenuestro por todos los navegantes y, seguidamente, un coro femenino cantó una Salva.
Luego, el gobernador civil, señor Pardo de Santayana, charló extensamente con los pescadores de Suevos y se preocupó por todos sus problemas. Acto seguido, una comisión formada por el patrón mayor de la Cofradía de Suevos, testimoniaron su agradecimiento al señor Pardo de Santayana por la ayuda prestada, y en especial, por la antedicha subvención de 75.000 pesetas para el comienzo de las obras del puerto.
A continuación, las autoridades e invitados se trasladaron a un local de la entrada de Suevos, donde fueron obsequiados con un vino de honor. A las siete menos cuarto de la tarde, las autoridades emprendieron el regreso a La Coruña siendo despedidos por todos los vecinos con vivas muestras de cariño y aclamaciones a España, al Caudillo y al señor Pardo de Santayana2.

___________

1 Cilia Torna (2022): “A Virxe do Carme, un culto de fai 100 anos decretado pola coroa española”, Nós Diario, 16 de xullo.

2 La Voz de Galicia, 20 de xullo de 1952, páx 3.

martes, 8 de xullo de 2025

ÓSCAR MÍGUEZ, O FILLO DE EMIGRANTES DE MEICENDE CAMPIÓN DO MUNDO NO “MARACANAZO” DE 1950

   O termo futbolístico “Maracanazo” utilízase para referirse ao último partido do Mundial de Fútbol de 1950 que se celebrou en Brasil. Ese partido xogárono Brasil e Uruguai o 16 de xullo de 1950 no Estadio de Maracaná (Río de Janeiro) e finalizou, contra todo pronóstico, 2-1 a favor do conxunto uruguaio do que formaba parte o protagonista das Crónicas de Arteixo desta semana.

   Para comezar o conto hai que viaxar ata o Meicende dos primeiros anos do século pasado e imaxinar como a rapazada local lle daba as primeiras patadas a unha pelota, daquelas pelotas de antano feitas de trapos. Pois ben, entre aquela rapazada estaban os irmáns Rogelio, Arturo e Manolo Míguez ou Héctor Núñez, cativos da localidade que nalgúns casos non tardaron moito en emigrar ao Uruguai onde casarían e empezarían unha nova vida. Co andar dos anos, un dos fillos de Héctor Núñez, o que bautizou co seu mesmo nome, chegaría a ser futbolista profesional e tería unha afamada carreira como xogador do Nacional de Montevideo e do Valencia C.F., e, unha vez retirado, como adestrador de equipos coma o Rayo Vallecano, Atlético de Madrid ou U.D. Las Palmas. E curiosamente, un dos fillos de Manolo Míguez, Óscar Omar, participou no famoso “Maracanazo”, que a vindeira semana cumpre o seu 75 aniversario. Por tal motivo, é unha obriga homenaxear ao noso primeiro campión do mundo!

Óscar Míguez co Peñarol de Montevideo

    Nado o 5 de decembro de 1927 en Montevideo, Óscar Omar Míguez Antón era coñecido polo alcume do ‘Cotorra’, que lle quedara por mor dunha gorra verde que usaba na súa infancia.

    O rapaz de sangue arteixá comeza a xogar no Araicuá e despois dun campionato de menores organizado pola IASA1 en 1943, entra a formar parte das divisións inferiores deste equipo xunto con Alcides Ghiggia e Antonio Sacco, o seu amigo da alma. A finais de 1947, despois dun partido soberbio no que Míguez marcara tres goles, comunícanlle que o Peñarol estaba interesado en facerse cos seus servizos para xogar na Terceira co segundo equipo. O soño da súa vida estaba a piques de facerse realidade. O inglés Randolph Galloway, naquela hora adestrador do primeiro equipo, logo de observar as calidades técnicas do ‘Cotorra’ e quedar asombrado con elas, non tardaría en dicir: "Este chico es mucho para Tercera; mándenmelo a mí", e subiríao inmediatamente ao primeiro equipo.

     Esa confianza que Galloway depositara nel traducíase cada partido en goles, feito que o ía levar a ser o goleador do campionato daquel ano de 1948, o do seu debut na Primeira División, anotando 8 goles, ata que houbo unha folga de xogadores que paralizou a competición. Míguez tamén ía ser o máximo goleador do campionato seguinte, o de 1949, no que formara parte daquel magnífico equipo onde brillaran, xunto a el, Alcides Ghiggia, Juan Schiaffino, Juan Hohberg e Vidal, futbolistas que pouco ían tardar en darlle unha inmensa alegría á súa nación: o famoso maracanazo.

    O Cotorra’ debuta coa selección uruguaia o 30 de abril de 1950, nun partido amigable de preparación para o Mundial do Brasil disputado no Río de Janeiro ante o Paraguai, partido no que tamén xogara coa celeste Hugo Villamide, galego de Carballo, e que os charrúas perderon por 3-2.

   O día 2 de xullo, o Uruguai xoga o primeiro partido do Mundial e gaña por 8-0 a Bolivia con goles de Ghiggia, Vidal, Pérez, dous de Schiaffino e tres de Míguez, vitoria que clasificaba á celeste para a serie final, na que se enfrontaría por sistema de liguiña a Suecia, España e Brasil, os campións dos outros tres grupos.

    No primeiro partido desta liguiña final, os charrúas empatan a dous goles con España e no segundo vencen, despois de chegaren ao descanso con 1-2 no marcador, a Suecia por 3-2, con goles de Ghiggia e dous de Míguez. E chegamos á tarde do 16 de xullo de 1950 coa derradeira xornada. Aos brasileiros chégalles cun empate para seren campións do mundo. Os uruguaios teñen que gañar para o seren. Na véspera daquel partido decisivo, a concentración da canarinha fora transformada en sede política e trampolín para a promoción persoal. Os xogadores andaban de brazo en brazo, sempre cun fotógrafo ao carón, para mostrarlle ao pobo que o candidato político X era amigo de Ademir, de Zizinho, de Jair… A vitoria era unha esixencia de honra nacional e dábana por feita. Na concentración brasileira e nos seus arredores só había festa, foguetes e barullo, moito barullo. Non durmiu ninguén aquela noite e, segundo a revista Placar Magazine, moito menos os xogadores. 

La Voz de Galicia, 11 de xullo de 1950. O xornal informa que Óscar Míguez, no centro da imaxe, é fillo de "coruñeses nacidos en Pastoriza"

   O Brasil e o Uruguai saen ao campo. Moita xente de Meicende está pendente do transistor para saber o que fai o rapaz dos de ‘Mighés’. Durante os primeiros 45 minutos os anfitrións puxeran cerco a unha férrea defensa uruguaia soberbiamente controlada polo grande Obdulio Varela, tamén de orixe galega, e cun sobresaínte Máspoli no marco. Catro minutos despois da continuación, un fallo na defensa celeste permítelle ao Brasil adiantarse no marcador por medio de Friaça. Maracaná vénse abaixo e, agora si, os seareiros da canarinha agardan por un diluvio de goles que nunca ía chegar. E pasou o que non contaba ninguén. O Uruguai adianta a posición de Obdulio Varela co que entra máis en xogo e, aos 65 minutos, abren un balón á dereita a Ghiggia. O pequeno extremo centra sobre Schiaffino quen, desmarcado, bate a Barbosa co seu xute: 1-1. O empate seguíalle valendo ao Brasil para ser campión do mundo, mais, faltando once minutos para o remate do partido, Ghiggia recolle un pase atrasado de Pérez e anota o 1-2 definitivo. Os 200.000 seareiros parecían feitos de pedra, insensibles a reaccionar aos xestos de alegría dos futbolistas uruguaios. Dez minutos despois toda a nación do Brasil estaba de loito.

Imaxe da selección uruguaia en 1950 na que vemos, na parte inferior, a Óscar Míguez cun balón nas mans

   O ‘Cotorra’ deixou unha grande impresión no campionato, no que o seu soberbio fútbol converteuse en lenda pola rapidez mental e un dominio pouco común da pelota, con goles e remates á porta de chilena ou de rabona, e recibiría varias propostas do fútbol europeo. Mais rexeitaría as ofertas, xa que sempre priorizou o seu amor polo Peñarol, equipo co que conseguiu o campionato uruguaio en 1951, 1953 e 1954.

   Neste último ano participa co Uruguai no Mundial de Suíza, onde anota un dos dous goles que a celeste lle endosou a Checoslovaquia no primeiro partido da primeira rolda. No segundo enfrontamento desta fase inicial, o Uruguai vence a Escocia por 7-0 con tres goles de Borges, dous de Abbadie e outros dous do ‘Cotorra, resultado que lle daba o pase aos cuartos de final, nos que vencen a Inglaterra por 4-2. A celeste estaba nas semifinais. A Hungría de Kocsis e Puskas era o rival para pelexar por un posto na final. Óscar Míguez chegaba a este partido decisivo no seu mellor momento de forma, mais, lamentablemente, os caprichos infantís dalgúns dirixentes da federación, que non foran quen de manexar con coherencia un problema leve na concentración da selección, levarían ao uruguaio-arteixán a ser apartado do equipo acusado de indisciplina e non xogaría ante os húngaros. No que para moitos foi o mellor partido da historia dos mundiais, os uruguaios caeron por 4-2. Hungría gañaba por 2-0 cando só faltaba un cuarto de hora para o remate, mais no minuto 75, Hohberg, que sería adestrador do Uruguai en 1970, anota o 1-2 e a tres minutos do final do partido repetiría a faena. O once suramericano aínda ía ter ocasión de gañar aquela semifinal xa que, no tempo de desconto, unha pelota de Schiaffino quedou no barro, a poucos centímetros da liña de gol, co porteiro húngaro xa batido. Dous goles na prórroga de Kocsis, máximo goleador do Mundial con 11 goles, dábanlle o pase a Hungría á gran final. O equipo uruguaio despediuse do Mundial de Suíza xogando o partido polo terceiro e cuarto posto contra Austria, partido que a celeste perdeu por 3-1.

   Nas semanas posteriores á cita mundialista, tanto o F.C. Barcelona, como o Valencia e o Milán tentaron fichar ao ‘Cotorra’, mais el, logo de que os tres equipos chamasen varias veces á súa porta, ía seguir sendo fiel ás cores do Peñarol.

   Dous anos máis tarde, entre o 21 de xaneiro e o 15 de febreiro de 1956, Arxentina, Brasil, Chile, Paraguai, Perú e Uruguai disputan en Montevideo, por sistema de liguiña, a Copa América. Míguez, con vinte e oito anos acabados de cumprir, anotou nos tres primeiros partidos de competición, marcando un dos catro goles da vitoria por 4-2 do Uruguai diante do Paraguai, outro no 2-0 contra Perú e, outro tanto máis, no 2-1 a Chile. Os charrúas, cun empate a cero goles na penúltima xornada co Brasil, e unha vitoria por 1-0 na última diante da Arxentina, gañaron aquel campionato no que o noso protagonista, en plan estelar durante os cinco partidos, foi elixido o mellor xogador do torneo.

   Nos últimos anos da década dos cincuenta, 1958 e 1959, consegue dous torneos ligueiros máis co Peñarol. O último deles foi o do seu adeus definitivo do equipo dos seus amores, co que disputaría, entre os anos 1948 e 1959, 137 partidos e anotara 107 goles. A súa impecable media anotadora vestindo a camiseta negra e amarela foi de 0,78 goles por partido. Uns meses antes, o 30 de abril de 1958, xoga o seu último encontro coa selección nun amigable en Bos Aires contra a Arxentina, que os uruguaios perden por dous goles a cero. Coa celeste xogou 39 partidos e anotou 28 goles entre 1950 e 1958, deixando para o recordo xogadas e goles inesquecibles, coma as súas clásicas chilenas e rabonas. Con eses 28 goles é un dos máximos artilleiros coa selección no profesionalismo e ademais, a día de hoxe, segue sendo o máximo goleador do Uruguai na historia dos mundiais con oito tantos, 5 anotados no Brasil 1950 e 3 en Suíza 1954.

Míguez centrando de rabona nun partido co Peñarol

   En 1960, xa ao final da súa carreira deportiva, Míguez vaise a Perú, onde xoga seis meses no Sporting Cristal de Lima baixo as ordes do arxentino Carlos Peucelle e do peruano Víctor Pasache. Termina terceiro no campionato ligueiro dese ano 1960 anotando 10 goles en 18 partidos. O ‘Cotorra axudaría a que o Sporting Cristal medrase, o que lle permitiría ao club gañar na tempada seguinte o seu segundo campionato de Perú. Na súa estadía peruana, unha noite chegou ao hotel no que se hospedaba un mozo brasileiro e pediu que lle presentasen a Míguez. Simplemente quería coñecer o sensacional futbolista que lle amargara a infancia cando vivía no interior do estado de Minas Gerais e oía pola radio a desfeita dos brasileiros no Mundial de 1950. Aquel mozo non era outro que Edson Arantes do Nascimento, coñecido mundialmente por Pelé.

Míguez con Pelé

   No ano 1961, Óscar volve ao Uruguai, onde ficha polo modesto Rampla Juniors xunto a outra gloria do fútbol, o arxentino Ángel Labruna. Durante a tempada o club sofre para manter a categoría e, finalmente, remata o campionato nun decepcionante sétimo posto. Óscar Omar Míguez Antón, o fillo daquel emigrante de Meicende que chegara a Montevideo nos anos vinte, ía poñer fin á súa carreira deportiva en 1962 no Colón Fútbol Club, equipo da Segunda División uruguaia.

   O que para moitos foi o mellor 9 do Uruguai de todos os tempos faleceu, con 78 anos, o 19 de agosto de 2006 por mor dunha crise cardíaca. Os seus restos descansan no Panteón dos Olímpicos no cemiterio do Buceo de Montevideo.

_________

1 Institución Atlética Sud Americana.