A ESCOLA DE ARMENTÓN

  Nas Crónicas de Arteixo desta semana imos dar unha volta pola historia educativa de Armentón, que é unha das parroquias do noso municipio que aínda ten a sorte de contar con escola unitaria, a Escola de Educación Infantil de Rorís.

   Segundo as informacións de Manuel Blanco Rey, Armentón conta con escola pública dende xaneiro de 1852. Nese mesmo ano, o 14 de xuño, o alcalde da época, Antonio López López, presenta ao resto da corporación un oficio do Gobernador Civil no que lle comunica ao rexedor arteixán a resolución da Comisión de Instrución Primaria da Provincia de que no distrito de Arteixo “(…) se construyan, por ahora, cuatro escuelas públicas: una en la Parroquia de Pastoriza para la misma, Oseiro y Suevos; otra en Arteijo para ésta, Loureda y Morás; otra en Monteagudo para ésta, Armentón y Larín; otra en Barrañán para ésta, Lañas, Chamín y Sorrizo; dotadas las dos primeras con 1.000 reales cada una y las dos últimas con 500 reales. El Sr. Alcalde proporcionará locales y todo lo demás que sea necesario¹ ”.

   O primeiro local escolar desta freguesía parece ser que foi a sancristía da igrexa parroquial de San Pedro de Armentón. Posteriormente, a partir de 1877, a rapazada desta zona de Arteixo ía aprender as primeiras letras no Pazo de Anzobre, nun local que, segundo nos contou Chau Fernández-Gago Puga (neta de Picadillo), a familia Puga utilizara ata aquel entón como celeiro, “para gardar o trigo das rendas”, díxonos Chau.

Panorámica actual do edificio no que estivo a Escola Mixta de Armentón (Xabier Maceiras)

   Entre idas e vidas de diferentes mestres e mestras ao longo de máis de medio século, a bilbaína Carmen Marín Martínez era a profesora da escola de Armentón cando se proclamou a Segunda República. Rexentábaa dende o 1 de outubro de 1930 e percibía un soldo anual de 2000 pesetas².

   Sucédea no cargo Fe Aurelia Ledo Barja, natural de Reigosa (Pastoriza, Lugo), unha mestra que viña de impartir a docencia na escola da Silva e que comeza en Anzobre o 15 de decembro de 1931³. María Barbeito Cerviño, muller emprendedora que promoveu e difundiu diferentes métodos pedagóxicos e que naquela altura desempeñaba o cargo de inspectora-mestra da zona da Coruña, describía a Fe Aurelia do seguinte xeito:

“Exteriormente, de carácter afable y simpático. De escasa formación pedagógica y de nivel cultural, regular; de lenguaje, culto. Influencia sobre sus alumnos poca y los resultados de la enseñanza que impartía no eran muy abundantes⁴ ”.

   A falta de saúde constituía, para a inspectora, o maior defecto desta mestra xa que sufría “hemorragias, anemia cerebral, anginas y varias cosas más⁵”. E a maior cualidade como mestra era a súa bondade, procurando manter boas relacións, segundo a inspectora, coas autoridades e a veciñanza.

   Durante a súa permanencia á fronte desta escola, Fe tivo tres visitas de Inspección por parte de María Barbeito, que en agosto de 1931 publicara un interesante artigo no Boletín da Academia Galega sobre o bilingüismo na escola galega. Neste artigo, recoñecendo o seu "rexionalismo acendrado", María Barbeito plantexa a necesidade do uso da lingua materna entre o profesorado e o alumnado, así como reivindica:

"Dedicar un día a la semana para la lectura, escritura y conversación en la lengua vernácula para todos los alumnos sin distinción. Lecturas y recitaciones ese mismo día, de nuestros poetas y prosistas más destacados⁶ ”.

    Precisamente, nunha das visitas da inspectora a Armentón, Fe Ledo expuxo os temas “Lenguaje con comparación de términos entre lengua gallega y castellana” e tamén deu unhas leccións sobre Dereito establecendo as “diferencias entre la Monarquía y la República⁷”.

    Con relación ao canto nesta escola de Anzobre, cousa que María Barbeito valoraba moitísimo, a inspectora di que “no sabían nada, excepto el Himno del Árbol” e conclúe o informe sobre a devandita escola sinalando o seu maior defecto: “Su pobreza material y espiritual⁸”.

   Fe Ledo estaba casada con Emilio Alba Lamas, empregado municipal do Concello da Coruña (Xefe de Negociado de terceira clase) que era un dos dezanove fillos de Enrique Alba e Clara Lamas. Sobre esta familia Manuel Blanco Rey comenta que “la relación de la familia Alba con Arteixo tiene raíces bastante anteriores a los eventos republicanos. Aquí venían de vacaciones y aquí, en marzo de 1907, fue inhumada su hermana Filomena Alba Lamas. Por otra parte su hermana Pilar, que daba clases particulares en la parroquia de San Martín de Suevos, fue, presumiblemente, la posible causa del horrible “crimen pasional” allí cometido en 1920. Emigró a Buenos Aires, a donde le siguió, después de haber cumplido su sentencia, su amante D. Bernardo del Río Busch (a) El señorito de Suevos⁹”.

   Mais continuemos describindo o local situado no Pazo de Anzobre, do que María Barbeito Cerviño fala, nun dos seus informes como inspectora-mestra da zona da Coruña, do seguinte xeito:

“Situado entre terrenos húmedos inadecuados y antihigiénicos, con orientación al Noroeste, con luz y ventilación muy mala; sin calear, con goteras, rotas las ventanas, sin vidrios éstas y las puertas¹⁰ ”.

   Igualmente, María Barbeito tamén informa que a escola tiña capacidade suficiente para o alumnado, iso si, subliñando que carecía de retrete, e que a vivenda do mestre poucas, ou máis ben ningunhas, comodidades ofrecía, comentando que era fría e moi humilde. En canto ao funcionamento da propia escola, no seu informe a inspectora escribe que “el aspecto de la clase era misérrimo y su nivel cultural muy escaso”; da linguaxe oral di que “este es deficientísimo” e da escrita afirma que “tienen escaso conocimiento del idioma nacional.”¹¹

  Tras a etapa de Fe Aurelia Ledo Barja, a seguinte mestra de Armentón foi Obdulia Vázquez Fernández, que ía rexentar esta escola durante máis de trinta anos dando clase a varias xeracións de veciños e veciñas desta freguesía. Como é lóxico, despois de botar tanto tempo na parroquia, o recordo desta muller aínda está moi presente na memoria colectiva de Armentón.

   Dona Obdulia, que nacera na Coruña en 1903, realiza os seus estudos na herculina “Escuela Normal” e obtén o título de “Maestra de Primera Enseñanza” en xaneiro de 1934. O seu primeiro destino exérceo como mestra interina da Escola de Nenas de Esteiro (Ferrol) durante cinco meses, dende o 26 de maio ata o 17 de outubro de 1934. Uns días depois, por Orde Ministerial do 23 de outubro dese ano de 1934, é nomeada mestra propietaria da Escola Mixta de Armentón, da que toma posesión o 13 de novembro cunha asignación dun soldo anual de 3000 pesetas.¹²

Imaxe do libro Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, da autoría de Manuel Blanco Rey

  Segundo as informacións de Manuel Blanco Rey, o primeiro destino de Obdulia en Esteiro ía marcar o rumbo da súa vida posterior xa que foi alí onde coñeceu ao tamén mestre Rogelio Roig Lestón, co que ía contraer matrimonio dous anos despois. A voda realizouse na parroquia de San Jorge da Coruña o 18 de xullo de 1936. O cura que os casou, amigo dos noivos, era Eduardo Mato Toja, párroco de Monteagudo naquela hora. O matrimonio tivo dous fillos, Lula e Rogelio. 

  Obdulia ía realizar unha boa labor docente durante os máis de trinta anos que estivo á fronte da escola de Armentón. Ademais, mesmo despregou unha fermosa actividade social facendo ocasionalmente de “enfermeira” ao poñer inxeccións a algún veciño que estaba enfermo. Falecida en setembro de 1988, “todavía hoy, me decía D. Vicente Sampedro, ex cura de Armentón, hay alumnos que encargan la celebración de la Santa Misa por su eterno descanso, clara señal del reconocimiento a la tarea que realizó con constancia y abnegación. Mantenía muy buenas relaciones con D. Ramón Viña Carracedo, párroco de Armentón, quien semanalmente, visitaba esta escuela para impartir lecciones de Catecismo. Tuvo, la señora Vázquez Fernández, otra hermana maestra que ejerció su cargo, regentando la escuela de Sorrizo en 1936: doña María Vázquez Fernández o, como se la conocía coloquial y familiarmente, la señorita Maruja¹³”. 

Plano da Escola Mixta de Armentón realizado pola mestra Obdulia Fernández nos anos 40 (Imaxe do libro Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, da autoría de Manuel Blanco Rey)

  Dona Obdulia, que tamén recibiu dúas visitas da mestra-inspectora María Barbeito, en 1935 tiña 91 alumnos entre 6 e 13 anos de idade. Vía redes sociais, preguntámoslle aos veciños de Armentón por algún detalle sobre esta escola e esta mestra e, ao pouco, recibimos contestación por WhatsApp de Chau Fernández-Gago Puga, que nos contou que nese edificio “viviu durante moitos anos dona Obdulia cos seus fillos Lula e Rogelito. O que xa non recordo ben era onde estaba a escola. Penso que era no piso de arriba onde estaban as dúas cousas, a escola e a vivenda, porque cando nós marchabamos para A Coruña en outubro (despois de pasar o verán en Anzobre) viamos aos nenos asomados pola fiestra do piso. Dona Obdulia era guapísima e tiña uns ollos preciosos, como a súa filla. Era moi boa persoa e moi simpática.”

 Outra das persoas que contactou con nós foi Ramiro Bello Recouso, con domicilio en Paiosaco dende hai moito tempo pero que pasou os primeiros anos da súa vida en Armentón e mesmo foi alumno da devandita mestra. Ramiro, tamén vía WhatsApp, enviounos unhas fotos do certificado dos ses estudos primarios "a máis outra na que aparece doña Obdulia cun grupo de rapaces e rapazas de Armentón e de Rodís que na actualidade deben ter sobre oitenta anos ou oitenta e pico. De doña Obdulia pódoche contar que foi a maestra de meus pais, foi a miña e a de moitísimas xeracións de xente de Armentón porque botou moito tempo na escola de Anzobre. O seu marido tamén fora o maestro da escola de Barrañán. Tiñan dous fillos, Rogelio e Lula, que xa morreron. Anos despois de que súa nai deixara de ser a maestra da escola de Armentón, Lula viñera vivir para Anzobre, polo que tivo moita vinculación con esta parroquia durante boa parte da súa vida".

Cortesía de Ramiro Bello Recouso

Cortesía de Ramiro Bello Recouso

 Obdulia Vázquez Fernández foi mestra de Armentón ata agosto de 1967. Sucedeuna no cargo María del Carmen Lareo Galán, que se ía integrar posteriormente, en 1974, no Grupo Escolar “Almirante Carrero Blanco”, o que hoxe é o CEIP Ponte dos Brozos. 

  Actualmente, tal e como comentamos ao principio desta crónica, as familias de Armentón seguen tendo a posibilidade de que os seus fillos realicen na unitaria da parroquia, situada en Rorís, o ciclo de Educación Infantil e 1º e 2º de Educación Primaria.

Panorámica actual da Escola de Educación Infantil de Rorís (Xabier Maceiras)

FONTES:

-Arquivo do Reino de Galicia, Fondo María Barbeito, c. 5852.

-Barbeito Cerviño, María (1931): El bilingüismo en la escuela, Boletín de la Academia Gallega, agosto.

-Blanco Rey, Manuel (1998): Alcaldes de Arteixo (1836-1998), Concello de Arteixo.

-Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición.

__________________

1 Vid. Manuel Blanco Rey (1998): Alcaldes de Arteixo (1836-1998), Concello de Arteixo, pp. 34-35.

2 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, pp. 686-687.

3 Ibídem.

4 Arquivo do Reino de Galicia, Fondo María Barbeito, c. 5852.

5 Ibídem.

6 Vid. María Barbeito Cerviño (1931): El bilingüismo en la escuela, Boletín de la Academia Gallega, agosto.

7 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, pp. 688-689.

8 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, páx. 686.

9 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo I, Autoedición, páx. 240.

10 Arquivo do Reino de Galicia, Fondo María Barbeito, c. 5852.

11 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, páx. 686.

12 Vid. Manuel Blanco Rey (2008): Arteixo durante la Segunda República y la Guerra Civil, Tomo II, Autoedición, pp. 691-693.

13 Ibídem, páx. 693.

OS PRIMEIROS VOOS SEN MOTOR REALIZADOS EN ARTEIXO NOS ANOS 30

  O voo sen motor é un deporte aéreo que consiste en pilotar un planador para percorrer distancias e elevarse sen máis axuda que os movementos das masas de aire no seo da atmósfera, sosténdose e avanzando aproveitando as correntes de aire. Aínda que hai numerosos precedentes deste tipo de voos, considérase a Otto Lilienthal como o pai do voo sen motor.  

  O verdadeiro comezo deste deporte realízase en Alemaña en 1920, co primeiro concurso de aeroplanos sen motor celebrados na montaña de Wasserkuppe (Hesse). Nos primeiros tempos desta modalidade aérea, nos anos 20 e 30 do século XX, os planadores lanzábanse dende o alto dunha ladeira axudados por un sistema de gomas elásticas mais, dende hai anos, son remolcados por un avión.                                 

     Na Coruña, un grupo de aficionados a este deporte ían fundar o "Club de Vuelos Sin Motor" no ano 1932, club que máis tarde, no ano 35, pasaría a denominarse Aero Popular Coruña. Esta modesta entidade aeronáutica nacera do entusiasmo e tenacidade duns mozos herculinos que tiñan máis ilusión que medios. Nun pequeno local, fronte ao vello estadio de Riazor (hoxe colexio das Esclavas), instalaron o seu taller, local que se enchería de contado de madeiras e ferramentas e no que montarían unha oficina-biblioteca no interior da carrocería dunha antiga furgoneta. E como as ansias de voo eran grandes, non tardaron en crear o primeiro modelo capaz de voar, ao que lle chamaban "Rompepiernas". ¡Que valor para voar naquilo!

     Reclamáronse planos ao estranxeiro, e o taller-escola pronto tomaría un ritmo de traballo febril. Estudantes e mozos das máis variadas profesións, entre os que hai que lembrar ao presidente do Club, Ángel Blázquez; os irmáns Catoira (Ricardo e Juan); os irmáns Salgado (Enrique e Rafael); Jovino L. Villar; Bordomás; Urresti; Díaz ou, entre outros, Lalín Mora, convertiríanse rapidamente en carpinteiros de primeira e en verdadeiros artesáns da madeira, sendo de admirar a execución de traballos tan delicados como o planador "Zogling", que ía estar exposto no salón do Circo de Artesáns de 1935.

 

Voo sen motor na zona das praias de Alba e Sabón nos anos 30 (La Voz de Galicia, 26 de maio de 1963)

                                          

     Construídos polas súas propias mans, daquel taller de Riazor sairían dous aparatos: o deslizador, que pola peligrosidade nomearon "Rompepiernas", e o "Zogling". Outro flamante planador, un C.Y.P.A., sería doado pola "Dirección General de Aeronáutica Civil", aparato co que se realizarían voos de ata 34 segundos nas praias de Alba e Sabón, lanzándose dende o alto do Monte de San Tirso, dende a zona na que leva anos instalado o depósito de auga do Polígono. 

 

Panorámica actual do Monte de San Tirso e do depósito de auga do Polígono (Xabier Maceiras)

 

  Segundo as informacións publicadas na edición do 25 de xullo de 1934 do xornal La Voz de Galicia, ese lugar de Arteixo, que reunía as mínimas condicións para esta clase de voos, pasou a historia deste deporte aéreo porque "(...)según nota que el Aero nos comunica, se hicieron marcas muy apreciables tratándose de la primera vez que en Galicia se volaba sin motor."  

                                                  

  Así pois, Arteixo, aí é nada, foi pioneiro e testemuña dos primeiros voos sen motor realizados na xeografía galega. No mesmo artigo, La Voz tamén informaba que "(...) a pesar de no haberse anunciado las pruebas, asistió mucho público de Arteijo y alrededores que quedó complacidísimo de la espectacularidad de este hermoso deporte completo como pocos y con menor peligro de los demás".

 

La Voz de Galicia, 25 de xullo de 1934

 

     No ano 1935 aquel grupo de heroes comeza a construción dunha avioneta con motor, que sen dúbida algunha era a súa maior ilusión: "Le Pou du Ciel", que tan famosa se fixera en Francia. Mais este proxecto non ía chegar ao seu fin xa que se prohibiría posteriormente a causa dos moitos accidentes provocados polas deficiencias técnicas da súa fabricación. Os aficionados montaban o aeroplano en espazos moi reducidos e, calquera erro de milímetros nunha medida, convertía á "pulga" nun ataúde.

La Voz de Galicia, 11 de maio de 1935

                                       

     Con todo, a "pulga" coruñesa estaba totalmente terminada (axustada aos planos de Henry Mignet e co patrocinio de Pedro López Sors e co de Pedro Barrié de la Maza), pendente só de recibir o motor dunha casa francesa. Mais poucos días despois comezaba a Guerra Civil, quedando truncada a posibilidade de ver sucado o ceo coruñés e arteixán coa súa silueta.

FONTES:  

Ricardo Catoira (1963): "En 1932 un grupo de entusiastas coruñeses fundó en La Coruña el Club de Vuelos sin Motor", La Voz de Galicia, 26 de maio.

A PEDRA DA ANDURIÑA DO FOXO (LOUREDA)

 Sen a intención de meternos na cociña de Xabi Varela, traballador do Departamento de Medio Ambiente e “Ornitólogo Maior do Concello”, título que lle outorgamos moitos dos seus amigos arteixáns, empezamos esta crónica falando da anduriña que, segundo a Real Academia Galega é un paxaro (hirundo rústica) da familia dos hirundínidos, coa parte superior de cor negra azulada, a inferior branca e a testa e a gorxa vermellas, ás rematadas en punta e cola gallada. 

Imaxe da Pedra Anduriña

 

 

  

  A boa fama destas aves estivo sempre mesturada con misterios e lendas que os sabios da Antigüidade, como Aristóteles ou Plinio o Vello, non dubidaron en recoller nos seus escritos sobre Historia natural, sostendo que este paxaro invernaba, por sistema, entre a lama das pozas e ribeiras dos ríos, o cal xa se sabe que non é certo mais, con todo, pode ter algún fundamento baseado en casos singulares, como algún que outro paspallás ao que o frío adiantado do inverno sorprendera, descuidado, antes de iniciar o seu regreso migratorio, aparecendo despois escondido entre o barro da leira ao abrir os regos co arado.

  Curiosamente, no estómago destas aves que cada primavera voltan ás nosas aldeas procedentes de África central, atópase a chamada pedra de anduriña, tamén coñecida pedra alidoña, que son unhas areíñas silíceas ás que no pasado se lle atribuían, segundo Eladio Rodríguez González, "supersticiosamente virtudes milagreiras para curar feridas co simple contacto". Don Eladio, que foi un dos corenta membros numerarios fundadores da Real Academia Galega a cal presidiu entre 1926 e 1934, tamén di no seu popular dicionario que os niños das anduriñas "son respectados no noso país polos moradores das casas que elixe para procrear, porque en Galicia tamén é popular a lenda segundo a cal aliviu os sufrimentos de Xesucristo no Calvario arrancándolle co pico algunhas espiñas da coroa, sendo ademais xeral o sentimento de que leva a sorte á casa onde aniña, porque é o paxaro máis caseiro". Nese tesouro etnográfico que é o seu dicionario, Eladio Rodriguez deixa esta xoia: "Pedra das andoriñas: nome que dan nalgunhas comarcas ó altar natural".

Imaxe da Pedra Anduriña

  

   Non sabemos se a Pedra da Anduriña que luce esplendorosa no lugar do Foxo, na parroquia de Loureda, debe o seu nome a esas areíñas silíceas milagreiras ou a un altar natural mais, o que si podemos confirmar, e que as pedras tiveron culto de seu nos campos galegos dende remotas idades e, ás que se lles concederon características máxicas ou capacidades fóra do común reafirmaron a súa presenza ao longo de toda a historia da civilización.

  Situada entre a Fonte Santa e o Monte Subico, lugar no que se atopan algunha das formacións naturais máis impresionantes que se poden contemplar no municipio de Arteixo, hai quen fala da Anduriña como pedra de abalar, caso do escritor Vítor Vaqueiro que, no seu libro Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres, despois de citar a coñecidísima de Muxía e de nomear a varias xa desaparecidas, dinos que (…) “Pedras abaladoiras de sona son a Pedra Andoriña, no Foxo, no Concello de Arteixo, en cuxa viciñanza se pode atopar un manancial de augas con propiedades medicinais, coñecida polo nome de Fonte Santa”.

  Algunhas destas pedras de abalar teñen, na parte superior, unha canle, o cal fixo supor, polo que nos conta no seu traballo Vítor Vaqueiro, que se utilizaron como aras ou altares. Así e todo, acredítase que a función que cumpriron máis a miúdo foi a de adiviñación, feito probable polo que Estrabón afirmou, hai 2.000 anos, que os galegos eran experimentados nas artes adiviñadoras. Tamén, segundo o noso ilustre veciño Manuel Murguía, houbo un tempo no que as abaladoiras serviron para probar a fidelidade das mulleres e a virxindade das doncelas. 

Imaxe da Pedra Anduriña

  

  Interrogadas varias personas maiores da zona sobre a teoría de que a Anduriña é unha pedra de abalar, respostaron que nunca sentiran tal información mais, do que si nos falaron, é da lenda que hai en torno a esta enorme mole de granito, que conta que a Anduriña e outras pedras de Subico... “saíron do volcán”.

  É probable que esta lenda faga referencia ás rochas de granito formadas antigamente no magma interior da Terra que, ao longo de milenios, foron aflorando á superficie da corteza, para que a erosión rematara de facer o traballo de modelado. No caso da Anduriña, ao igual que outras moitas que parece que proceden dos cumios dos outeiros, a forza dos elementos meteorolóxicos puido axudar a que terminara por rodar durante o Cuaternario ata o seu posicionamento actual, hipótese que obviamente non deixa de ser unha simple suposición.

  Pili de Trigo, unha das veciñas do Foxo entrevistadas, lembrounos que na súa infancia, alá polos anos 50-60, o feito de subir ata o curuto da Anduriña era toda unha fazaña para os cativos e cativas da aldea, en especial para as nenas, pois para elas significaba gañar unha batalla na guerra da igualdade! Pili tamén nos comentou que o que máis lles chamaba a atención da pedra eran os gravados que tiña, gravados actualmente inapreciables e que, segundo o seu testemuño e o de Carmiña de Flora, tamén veciña do Foxo, parecían representar… “un tenedor ou garfo, unha culler e un prato”.

  
   Colosal, impoñente, lendaria... a Anduriña segue alzando altiva a súa mole de granito facendo de vixía do Val de Loureda, parroquia na que a pedra é, para os seus habitantes, un dos seus maiores tesouros. Por tal motivo, Romina García, emulando o tema “Anduriña” que empezaron a cantar nos anos 60 Juan Pardo e Junior, quixo facerlle a súa particular homenaxe á máxica pedra da súa aldea compoñendo a seguinte canción:

Moitas cousas hai no Foxo

que non hai no mundo enteiro.

Temos ríos, temos fontes

e temos un monte enteiro,

e temos un monte enteiro,

e temos un monte enteiro.

Moitas cousas hai no Foxo

que non hai no mundo enteiro.

Desde a Pedra da Anduriña

poderás observar

cousas ben fermosas, cousas ben fermosas

que non teñen par,

que non teñen par,

que non teñen par.

E o bico da pedra ten cara de home,

e parece verdad.

E o bico da pedra ten cara de home,

e parece verdad.

Como diría o prezado Xurxo Souto… e de remate, que continúe!!!

FONTES:

-Barros, Ramón. Antigüedades de Galicia. Imprenta de Domingo Puga. A Coruña, 1875.

-Rodríguez, Eladio. Breviario enciclopédico. Letras, historias e tradicións populares de Galicia. Edición de Camilo Fernández Valdehorras. Editorial La Voz de Galicia. A Coruña, 2001.

-Vaqueiro, Vítor. Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres. Editorial Galaxia. Vigo, 2011.

A ROMARÍA DO SAN GREGORIO DE SUEVOS

   O día de hoxe, 12 de marzo, a igrexa católica celebra a onomástica dun dos seus santos máis importantes: san Gregorio Magno, tamén coñecido como Gregorio I ou Gregorio o Grande.

   Nacido no ano 540 en Roma no seo dunha familia patricia romana convertida ao cristianismo, a causa das súas virtudes e temperá inclinación á sabiduría, foi nomeado prefecto polo emperador Justino. Porén, pouco despois renunciou ao cargo e tamén á fortuna que recibira en herdanza dos seus proxenitores. Á morte de seu pai transformou a súa residencia familiar no Monte Celio nun mosterio dedicado a Santo André, propagando a regla beneditina mediante a utilización das súas posesións familiares.

    Cos seus monxes compartiu vida e oracións, mesmo fora do mosteiro, como a ocasión na que recibiu o encargo papal de ir a Constantinopla para solicitar do emperador Tiberio axuda contra os longobardos, un antigo pobo do grupo dos xermanos orientais que invadiu Italia no século VI.

    Tras ser elexido abade do seu propio mosteiro foi elevado, non sen innumerables protestas da súa parte, ao papado trala morte do pontífice Palagio no ano 590. O seu pontificado ía ser longo e frutífero distinguíndose entre os seus maiores logros a evanxelización da Gran Bretaña. Ademais, tamén foi un gran promotor da música sacra, atribuíndoselle moitas das composicións litúrxicas que aínda hoxe se utilizan na Igrexa Católica, polo que xa podedes imaxinar cal é a orixe dos cantos gregorianos.

    San Gregorio Magno faleceu en Roma tal día coma hoxe, o 12 de marzo do ano 604, e foi canonizado pola Igrexa Católica pouco despois da súa morte. É o santo patrón dos músicos, cantantes, estudantes e mestres e na súa iconografía aparece sempre con ornamentos papais.

   En Arteixo é venerado en Suevos, parroquia onde estivemos falando con varias persoas sobre a celebración do san Gregorio. Dora López Martínez díxonos que “aquí en Suevos sómosche moi festixeiros. Celebramos o san Martiño, que é o patrón da parroquia, o Carme, e o san Gregorio, que é a primeira festa do ano. Eu casei de moi nova e recordo que íamos comer polo san Gregorio a casa de meus pais, non un xantar de festa, pero ao mellor unha lata de sardiñas e un cacho de pan. Hai anos facíase unha romaría no adro da igrexa e viña moita xente de Oseiro, de Vilarrodís, de Arteixo... porque o san Gregorio de aquí era avogoso dos problemas do estómago. A romaría foi morrendo... foi morrendo... e xa hai anos que non se celebra, pero nós o san Gregorio seguímolo celebrando o propio día”.

Imaxe do San Gregorio de Suevos

   Outra das persoas de Suevos que nos permitiu pasear pola súa memoria foi Fina Vázquez Zas, que recorda que “antes o cemiterio estaba no lugar que hoxe ocupa o Centro Social e no adro da igrexa, onde agora están os nichos, poñíanse os romeiros e a xente que naqueles tempos vendía rosquillas e xoguetes polo san Gregorio”.

Igrexa parroquial de san Martiño de Suevos

    María Luisa Souto Calvelo é a persoa que se encarga de coidar e atender a igrexa parroquial. Tras contactar primeiramente con Manuel Ángel Blanco Vázquez, párroco de Pastoriza e Suevos, quedamos con María Luisa diante do Centro Social para fotografiar o interior do templo. Unha vez dentro da igrexa, recordando tempos de antano, contounos que “antes, polo san Gregorio, facíase unha romaría e viña moita xente de fora que tiña problemas de estómago. Facíase a misa e despois sacábase o santo en procesión, que eso continuase facendo.”

Igrexa parroquial de san Martiño de Suevos

    María Luisa acompañounos posteriormente ao domicilio de Sara Villaverde Méndez e de Antonio Sanjurjo Bastón, matrimonio co que conversamos durante uns minutos sobre a súa xuventude e, por suposto, sobre o san Gregorio. “A xente que estaba mal do estómago -recorda Sara- viña aquí a Suevos o propio día do santo a unha romaría que se celebrou durante moitos anos. Viña moita xente de outros lugares e ata había rosquilleiras, e tamén se ten feito baile no adro. Había unha misa á unha e despois sacábase o santo en procesión, que eso aínda se segue facendo. E por certo, o san Gregorio de Suevos antes tiña un paxaro nunha orella, se non recordo mal era unha pomba, que agora restaurouse e non llo puxeron... o paxarillo agora voou (risas)”, conclúe Sara.

   Gely, filla de Antonio e Sara, contounos unha divertida anécdota sobre a devoción que sempre houbo na súa casa polo san Gregorio. “Mamá pariu a meu irmán polo san Gregorio. Pola mañán o médico díxolle que ía dar a luz e ela díxolle que non podía ser, que era festa e tiña tres nenas pequenas e que non podía parir ese día... e tivo que voltar para o hospital, que o rapaz non podía esperar... mulleres fortes as de antes. E a meu irmán non lle puxeron Gregorio de nome... salvouse... puxéronlle Julio”.

   O san Gregorio quedou sen romaría hai xa bastantes anos, si, pero a veciñanza de Suevos nunca o esqueceu e continúa honrándoo cada 12 de marzo.

Procesión do san Gregorio de Suevos, 12 de marzo do 2025

Procesión do San Gregorio de Suevos, 12 de marzo de 2025

O 12 de marzo

hei de ir a Suevos

a pedirlle ao San Gregorio

os seus favores dixestivos.

Hei de ir a Suevos

a Suevos hei de ir

e prenderei unha candea

antes de en procesión saír.

Fun a Suevos

a Suevos fun.

O San Gregorio curoume

e xa non teño mal ningún.

(Xabier Maceiras, 2025)

Procesión do san Gregorio de Suevos, 12 de marzo de 2025

FONTES:

https://funjdiaz.net