O RESTAURANTE CASA LOLA

   Como ben sabedes, a aldea de Froxel é coñecida por ser o lugar de nacemento do insigne Manuel Murguía, o Patriarca das Letras Galegas, que veu ao mundo nese punto da parroquia arteixá de Oseiro o 17 de maio de 1833 na casa de quen sería seu padriño, Antón Pan.

  Froxel tamén foi o berce de Manuel Rey Suárez, persoeiro sobre o que xa temos falado neste espazo e de quen sabemos con certeza que coñeceu e tratou ao propio Manuel Murguía, a Castelao, a Basilio Álvarez, a Casares Quiroga ou, entre outros, ao autor da novela O bosque animado, Wenceslao Fernández Flórez.

   Mais un momentiño, Froxel tamén é a patria pequena de Dolores Naya Pan, unha muller loitadora e arroutada que marcaría un antes e un despois na gastronomía da bisbarra.

  Dolores, que era bisneta de Antón Pan, o padriño de Murguía e que, cousas do destino, acabaría sendo nora do antedito Manuel Rey Suárez, nace no ano 1896 na mesma casa que o Patriarca das nosas Letras e, dende a infancia, sería coñecida polo apelativo de Lola.

  A nosa protagonista non tardaría en mocear co seu veciño José, un dos tres fillos de Manuel Rey e Genoveva Riveiro, con quen casaría a finais da década dos anos dez do século pasado. Despois de darse o “si quero” Lola e José estabelecerían o seu domicilio en Pastoriza, ao carón do popular Salón da Roxa e do ferrador do lugar, nunha casa alugada na que se irían criando os seus seis fillos, Manuel, Amelia, Enrique, Juan, Carmen e Josefa. 

Lola, no medio, cociñando nunha casa de Suevos

  Alí, en Pastoriza, o matrimonio sacaría adiante a súa numerosa prole traballando na taberna-fonda que decidiran abrir no baixo do edificio no que residían, negocio no que non faltaría clientela para facer uns pesiños... moita dela, clientela que tamén acudía ao ferrador de Pastoriza. Mais, cunha familia tan numerosa, os cartos sempre escaseaban e por iso Lola, que guisaba como ninguén, tamén axudaba na economía doméstica traballando como cociñeira nas casas dos veciños da contorna que a contrataban polas festas parroquiais.

   Naquela altura, a finais de decembro de 1927, o Ministerio de Defensa aprobaba o proxecto de instalación dunha Batería de Costa en Monticaño, Batería que entraría en funcionamento en 1930, pouco antes da morte de José, que falecería de peritonitis deixando viúva e seis fillos orfos. Lola, que por aqueles días xa gozaba de moita sona en toda a bisbarra polo seu bo facer nos fogóns, volvería a ser nai en xullo de 1932, que foi cando naceu a súa filla Angélica, cativa que bautizaría cos seus propios apelidos, Naya Pan.

    Viúva e con sete fillos, sacrificio e traballo duro, convertiríanse na sinal de identidade de Lola, Lola de Areosa, alcume herdado do seu difunto marido. A súa taberna, e sobre todo os seus guisos, eran xa un verdadeiro referente alén do Santuario e, por suposto, na propia Pastoriza onde a chegada dos militares a Monticaño supuxo unha importante mellora na caixa do seu negocio pois, tanto os oficiais como a tropa, paraban de xeito habitual no seu estabelecemento. 

Lola nun banquete

   Durante os anos da II República, da Guerra Civil e da dura posguerra, a relación cos oficiais da Batería sería sempre excepcional, de xeito moi especial co capitán Juan A. Quiroga de Abarca. Esa amizade e bo trato cos mandos levaría a Lola a conseguir que moitos rapaces da zona de Montemaior, Soandres, Larín, Loureda, Arteixo, Pastoriza, etc., que ao cumpriren a idade regulamentaria tiñan que entrar no exército, fixeran en Monticaño, moi perto dos seus domicilios, o extinguido servizo militar, soldados que nalgúns casos, os que tiñan o “pase pernocta”, é dicir, os que durmían fora da Batería, mudaban as roupas militares polas de civil nun reservado que había no estabelecemento da señora Lola, ao carón do ferrador.

  Os mandos da Batería de Costa tiñan sempre en consideración as propostas da cociñeira, entre elas o xeito de argallar a festa da Santa Bárbara o 4 de decembro, día que o corpo de artillaría festexa a súa patroa e da que Lola se ocupaba todos os anos. Outra das propostas feitas por Dolores Naya, fora a de traballar os terreos de Monticaño para colleitar patacas e outros produtos. A idea, que efectivamente se levaría a cabo, non era outra que a de abaratar o custo da compra que a diario había que facer para elaborar o rancho da tropa, rancho do que se ocupaba Lola, quen acabaría tendo en Monticaño tanto ou máis mando que algún sarxento da Batería.

   Ese feito sabíano ben o conxunto de soldados destinados alí, quintas para quen Dolores se convertía, ano tras ano, no máis parecido a unha nai durante o tempo que os mozos facían a “mili” na Batería:

-Señora Lola, é a festa na miña aldea. ¿Pode falar co capitán a ver se me da uns días de permiso?

-A ver como te portas esta semana e xa veremos!

-Señora Lola, necesitaba uns días para axudar na casa a plantar o millo. ¿Pode falar co capitán?

-A ver logo que se pode facer!

  Se os guisos de Lola eran motivo de conversa diaria entre os militares de Monticaño, tamén o eran entre as ducias e ducias de persoas que peregrinaban ao Santuario de Pastoriza polo San Miguel quenes, despois de cumprir coa devoción á Virxe, acudían ao seu estabelecemento a degustar os callos e o estufado que preparaba a popular cociñeira e que tanta sona tiñan porque disque sabían a gloria divina. Naquelas romarías do San Miguel, nas que as orquestras contratadas para a festa hospedábanse no seu humilde negocio, e nas que cada ano mataban unha tenreira, Lola empezaría a contar coa axuda da súa filla Angélica na segunda metade da década dos corenta, cando a rapaza contaba aproximadamente con 14 anos.

Plácido e Geluca cos seus seus dous fillos

  O bo facer nos fogóns de Lola seguiríase espallando por toda a provincia grazas ao boca a boca da fiel clientela que cada ano acudía ao San Miguel, aos militares da Batería de Monticaño e, tamén, grazas á xente que a seguía contratando para cociñar nas súas casas polas festas, casamentos e outras celebracións.

  Angélica, máis coñecida polo apelativo de Geluca, sabía xa moitos dos segredos da cociña de súa nai cando empezou a mocear con Plácido Suárez, un dos fillos “dos do Ruán de Meicende”, co que casaría a principios de 1952. O matrimonio, que celebraría a súa voda no vello edificio no que Lola continuaba de aluguer, serían pais de contado dos seus únicos fillos: María Isabel, que viría ao mundo en setembro do 52, e José Manuel, nado en agosto de 1957, pouco despois de que os integrantes de unha das orquestras contratadas para as festas de Pastoriza abandonara o estabelecemento familiar no que fixeran fonda berrando:

-Adeus Geluca, que teñas bo parto!

Geluca era consciente, naquela altura, das grandes posibilidades de negocio que ofrecían as exquisiteces gastronómicas que aprendera a cociñar con súa nai. O tempo daríalle a razón, mais antes disto, antes de que o seu restaurante fora un dos máis populares de toda a provincia da Coruña, aínda acontecerían algúns feitos relevantes que marcarían para sempre a súa vida.

   Ao pouco de nacer José Manuel, o fillo máis novo do matrimonio, Plácido emigrou a Francia, onde botaría dous anos, tempo dabondo para que Geluca e Lola, obrigadas a abandonar o edificio no que tantos anos levaban de aluguer, construiran un novo estabelecemento hostaleiro a poucos metros do anterior, un negocio hoxe coñecido como Casa Xuntanza, e durante moito tempo como O Parador. 

De esquerda a dereita, Mari, Lola, Plácido e Geluca

  Nese novo local a popularidade das artes culinarias de nai e filla seguiría aumentando de xeito considerable grazas as xentes que cada ano acudía á romaría do San Miguel, na que había moitos peregrinos da zona de Ferrol e de Pontedeume, e, por suposto, tamén aos mandos da Batería e aos mozos que facían o servizo militar en Monticaño, para quen a señora Lola era, ano tras ano, quinta tras quinta, coma unha nai para eles. 
 

   Tras dous anos na emigración, Plácido volta a Pastoriza e atópase coa sorpresa da posta en funcionamento do novo local, nova que a súa muller Geluca decidira ocultarlle durante todo o tempo que botara en Francia para darlle unha boa sorpresa ao seu home. E abofé que lla daría! Mais no novo negocio pouco tempo estarían, xa que dous ou tres anos despois da súa inauguración decidirían vendelo, que foi cando este local hostaleiro pasou a denominarse O Parador, para empezar unha nova andaina a poucos metros, no que co tempo se había de converter na primeira Adega Galiza.

   Neste novo local os mandos e soldados da Batería de Monticaño seguirían sendo fieis clientes da señora Lola e da súa filla Geluca, o mesmo que moitas e moitos dos peregrinos que cada ano visitaban o Santuario de Pastoriza polo San Miguel, gañando, ademais, bastante clientela a raíz da inauguración en 1964 da Refinería de Meicende, xa que moitos dos operarios do complexo petroleiro comían alí pola semana. No novo estabelecemento tamén se repetiría a historia familiar. Se Geluca aprendera a cociñar con súa nai Lola, María Isabel, Mari para os seus coñecidos, faría o propio coa súa nai e coa súa avoa materna.

   Naqueles anos 60, un día chega a este negocio unha muller, Mercedes Corgo, coa idea de celebrar alí o seu casamento. Lola levaba moitos, moitos anos do Noso Señor traballando de aquí para alá entre os seus fogóns e os das casas particulares, e Geluca tamén xa contaba cunha importante experiencia, mais nunca antes tiveran tal encargo. Sí, a señora Lola elaborara ducias e ducias de menús nos domicilios que a contrataban polas festas, casamentos e demais celebracións. Mais aquela petición non era o mesmo. Aquela petición eran palabras maiores!

Unha das últimas imaxes de Lola

  Geluca e Lola aceptarían o reto e… mi madriña, a partir de aquel día empezarían a recibir solicitudes de celebracións de vodas no seu local dun xeito apoteótico.

  Van pasando os anos e a finais dos setenta, ante tal volume de traballo, deciden construír no Seixedo, nuns terreos propiedade da familia, un gran restaurante que poidera dar cabida a tanta demanda, restaurante que Geluca, para honrar a tantos anos de traballo de súa nai, decide chamar Casa Lola e que sería inaugurado o día 23 de xullo de 1980, tres anos anos antes do falecemento de Lola, que morrería o día 15 de maio de 1983, aos 86 anos, traballando ata o último momento.

   Naqueles primeiros anos oitenta, Geluca sería testemuña directa de como principiaban a asentarse en Arteixo novos residentes atraídos polas ofertas de traballo que había no Polígono Industrial de Sabón, residentes que nalgúns casos celebrarían no restaurante Casa Lola o seu casamento.

  Arteixo medraba e medraba, mais ninguén podía imaxinar o imperio que chegaría a albergar Sabón grazas, en boa medida, a un tal Amancio Ortega, empresario ao que Geluca coñecería ao pouco de inaugurar o seu novo local. Nunha conversa mantida con ela e coa súa filla Mari recentemente no seu domicilio, lembrounos que..."Ortega viña todos os domingos. Era moi bo cliente, moi discreto e deume moi bos consellos".

  Geluca Naya, que quedaría viúva en xuño de 1992, levaría as rendas da Casa Lola durante dúas décadas, ata o 2000, que foi o ano no que decidiu xubilarse e alugarlle o restaurante a Antonio Calvete, quen seguiría mantendo o nome orixinal do negocio. Posteriorme, o Casa Lola pasaría a denominarse Restaurante Mela e, na actualidade, é coñecido como Bar & Grill 1906.

Imaxe dos catro negocios que tiveron Lola e Geluca ao longo das súas vidas

  Mari, a filla de Geluca, seguiría coa tradición culinaria familiar, aínda que abandonaría o camiño que abriran súa nai e súa avoa materna para especializarse no mundo da pastelería. Hoxe o seu negocio, Confitería Mari, negocio no que traballa coas súas fillas Lucía e Lola, é un dos máis apreciados do sector polo xeito tan minucioso que teñen na elaboración dos seus produtos, moi especialmente as larpeiras, sen dúbida algunha, das mellores da zona, por non falar das milfollas ou das tartas Selva Negra ou a de San Marcos, delicatessen coas que podedes tocar o ceo, ese ceo dende o que de seguro observa Lola, Dolores Naya Pan, a bisneta do padriño de Murguía, a nora de Manuel Rey Súarez, esa muller que foi quen de marcar un antes e un despois na gastronomía da zona!