O CASTRO DAS CROAS DE ARMENTÓN

 

Fabulación das Croas, obra do pintor Roberto Castro

Situado nas inmediacións dos pequenos núcleos pobocionais do Castro e da Xesteira e rodeado polo Río Sisalde e o Rego de Beixouxe, que xunto co Rego das Varcias percorren as abondosas terras da Agra de Rorís, o castro das Croas ocupa a parte máis alta dun montículo dende o cal podemos divisar, se miramos cara o norte, o val de Barrañán e a inmensidade oceánica desta parte do Atlántico, os castros do Castelo de Lañas e o do Castelo de Sorrizo, ao leste e ao oeste respectivamente, e cara o sur, o Pazo de Anzobre, que durante moitos anos foi propiedade da familia Puga.

   Este asentamento, tamén coñecido como castro de Armentón e como castro de Anzobre, ofrece grandes dificultades para o seu estudio por mor das modificacións sufridas a partir dos anos corenta do século pasado, que foi cando empezou a ser utilizado como terras de cultivo. Mais, con todo, aínda se aprecia a parte do recinto superior, definido por unha muralla de forma circular que conta cun estreito foso que o illa dun terraplén na parte norte.

Vistas cara a zona norte do asentamento

   Sería precisamente nesa época, aproximadamente sobre o ano 1945, cando o arqueólogo Luís Monteagudo rexistra seis machadas das nomeadas de “tope”, descubertas por un labregos do lugar cando empezaran a achanzar, naqueles días, os terreos do castro que serían destinados posteriormente ao uso agrario. 

    O historiador José Ramón Barreiro Fernández apunta no seu libro Historia de la ciudad de La Coruña, que hai bastantes indicios de que as machadas poideron ser fundidas alí mesmo, o que ven a corroborar a teoría do xornalista nado en Pastoriza Guillermo Pardo que, na reportaxe Arteixo: La mayoría de los castros del municipio se encuentran destruidos, publicada en La Voz de Galicia o 4 de decembro de 1981, cóntanos que o de Armentón probablemente se trate dun asentamento mineiro: 

  “Su característica más relevante es su ubicación, no en el monte, sino en el medio del fértil valle de Barrañán; la existencia de residuos de escorias de hierro nos hace pensar, forzosamente, en un asentamiento más bien minero que defensivo, aunque este último aspecto se constata también inmediatamente”.

Debuxo das machadas realizado por Monteagudo

   A arqueóloga arteixá Ana Corredoira comentounos recentemente que, a extensión temporal das machadas rexistradas por Enrique Monteagudo, sitúase habitualmente no bronce final, perdurando se cadra ata o ferro inicial. Segundo Corredoira, hai quen sostén que as machadas son votivas, é dicir, que foron depositadas a modo de ofrendas, e que as aleacións probablemente foran ternarias (Sn + Cu + Pb), cunha cantidade moi alta de chumbo (plomo), o que as faría pesadas, desequilibradas e fráxiles. A nosa veciña arqueóloga tamén nos apuntou que outros especialistas afirman que as pezas son funcionais como machadas o que, coñecendo as limitacións das mesmas, probablemente foran utilizadas para cortar madeira viva.

    Dun xeito ou doutro, o único que sabemos con certeza é que Luís Monteagudo (1919-2018), que fora no seu momento director do Museo Arqueóloxico da Coruña e membro do Deutsches Archäologisches Institut de Berlín, escribiría na Prähistorische Bronzefunde alemá, da cal era habitual colaborador, o libro Die Beile auf der Iberischen Halbinsel, unha publicación na que o popular arqueólogo coruñés fala das machadas descubertas ao longo da historia en toda a Península Ibérica, entre elas as seis de Armentón, das que nos comenta que apareceran no castro das Croas ao pouco de empezar a ser traballada a superficie para cultivo. 

Cultivo no interior do castro

   Neste libro alemán, publicado a finais dos anos setenta, Monteagudo dinos que xa da por perdidas as seis machadas, un tesouro arqueolóxico que tería a oportunidade de ver tres décadas antes formando parte dunha colección privada. Afortunadamente o prestixioso arqueólogo, falecido en febreiro deste ano 2018 pouco antes de cumprir o seu cen aniversario, aproveitaría o momento da visita á devandita colección para facer o debuxo das seis pezas, debuxo que aparecería editado orixinalmente nunha publicación realizada polo Museo de Pontevedra do ano 1958 e que, ata o día de hoxe, é a única imaxe que temos delas xa que se descoñece a localización actual das seis machadas.  

Proximidades da leira de Fabalvedre. Ao fondo, o Pazo de Anzobre

   Outro dos puntos de interés do castro das Croas de Armentón son os espectaculares afloramentos rochosos que hai no xacemento, o que nos fai pensar na posibilidade da orixe do topónimo O Roque, unha das aldeas próximas ao xacemento. Segundo as teorías de diversos historiadores sobre as orixes exactas respecto á etimoloxía do nome Roque, hai quen insinúa que se deriva da voz xermánica “hruk”, que significa “corvo”, mais tamén hai quen afirma que pode proceder do escandinavo “hrokr”, “home alto” en galego. A pesar disto, a teoría máis relevante en torno a este topónimo, é a que sitúa a etimoloxía do nome no latín vulgar tardío “rocca”, que significa “pedra ou rocha”, o que nos leva a reflexionar sobre o nome desta aldea próxima ao castro do que estamos a falar. 

Tella e cerámica atopadas na leira de Fabalvedre

  Tampouco podemos pasar por alto outro dos lugares que se atopa nas proximidades do recinto, o núcleo de A Grela, onde se atopou, na leira de Fabalvedre, unha extensión de terreo cunha densa dispersión cerámica, sobre todo tella e algún fragmento de vasilla que os expertos e as expertas cualifican de posible adscrición romana.

 FONTES:

-Barreiro Fernández, José Ramón. Historia de la ciudad de La Coruña. La Voz de Galicia, 1986. 
-Monteagudo, Luís. Die Beile auf der Iberischen Halbinsel. Prähistorische Bronzefunde. Munich, 1977.
-Pardo, Guillermo. Arteixo: La mayoría de los castros del municipio se encuentran destruidos. La Voz de Galicia, 4 de decembro de 1981.
-Rozamontes, María. Arteixo de onte a hoxe (Volume III). Departamento de Turismo e Normalización Lingüística do Concello de Arteixo, 2007.