O PRIMEIRO DOCUMENTO OFICIAL DO CONCELLO DE ARTEIXO

     A falla de estudios históricos sobre o Concello de Arteixo é case total. Aínda que existen referencias sobre o tema é necesario facer estudios sistemáticos, ou parciais, sobre diversos aspectos históricos pois o esplendorosos pasado do noso concello abofé que merece, neste sentido, unha revisión a fondo.

     Unha fonte primordial para a realización de estudios históricos é a documentación custodiada no Arquivo Municipal, que ofrece posibilidades inmensas para investigar a nosa historia. Entre esa documentación, descrita a través do inventario no que se recollen as diferentes series, atópase o primeiro documento escrito dende o Concello, unha acta de Pleno de 1837.

     Como concello constitucional, o de Arteixo aparece creado a partires de comezos do século XIX e, como apunta Fariña Jamardo na súa obra "Os Concellos Galegos", Arteixo aparece nomeado na relación. Entón había seis concellos no partido xudicial da Coruña e Arteixo era o cuarto en importancia.

     O noso bibliotecario municipal, José Luis Alonso Torreiro, afirma que o que si se coñece de forma definitiva é que o Concello de Arteixo, como termo municipal actual, data da modificación definitiva feita pola Deputación en 1836, publicada no Diario Oficial da Provincia (número 140) dese mesmo ano, no mes de xuño. O número de parroquias e o seu nome é o mesmo que hoxe.

     Primordial para o coñecemento da vida municipal son as actas dos plenos, que as podemos consultar no Arquivo Municipal dende o ano 1837.

     O 12 de xaneiro de 1837 recóllese a primeira acta escrita que consta, ademais dun preámbulo escrito posteriormente (o 25 do mesmo mes), no que se explican os deberes do Concello e as competencias que ten o Goberno Municipal.

    
A corporación nese momento está formada polo alcalde-presidente, Juan Antonio de Souto (nado no lugar de Figueiroa en 1780); o 2º alcalde Francisco Paulos; oito rexedores: 1º Manuel Naya, 2º José González, 3º Juan de la Fuente, 4º Juan de Naya, 5º José Ramos, 6º Pedro Felipez, 7º José Méndez e 8º Silbestre Martínez; dous procuradores síndicos: 1º Ventura Pan (irmán de Antón Pan, o padriño de Murguía e devanceiro do que escribe) e 2º Manuel Loureyro; e un alguacil. Na primeira sesión acórdase dar lectura aos boletíns da provincia, que se reciben dous días á semana, e realizar os Plenos os domingos entre as 9 e as 10 da mañá.

     No preámbulo do que falábamos anteriormente, aparecen unha serie de normativas e as competencias municipais según as leis da monarquía. Practicamente aparecen as competencias que teñen hoxe os concellos como policía urbán, administración de caudais públicos, repartimento e recadación de impostos, cuidado de escolas primarias, de hospitais e establecementos de beneficiencia, cuidado e construccións de camiños, promoción do agro, industria e comercio..., o alcalde ten, nestes momentos, a facultade de administrar xuicios verbais, unha especie de xuíz de paz actual. Neste sentido a normativa dicía que o alcalde debe "...hacer que las partes se transijan y no se desgasten".

FONTES:
-"O primeiro documento oficial do Concello de Arteixo", artigo publicado polo bibliotecario municipal J. Luis Alonso, no Boletín Informativo Municipal.
-"Manuel Murguía e Arteixo". Henrique Rabuñal (coordenador). Espiral Maior, 2000.
-"Os alcaldes de Arteixo". M. Blanco