O POETA CUBANO ARTEIXÁN MANUEL ÁLVAREZ FUENTES

     O pasado venres 9 o músico, cantante e compositor galego Roi Casal, que fora integrante do mítico Milladoiro entre os anos 2000 e 2009, chegaba a Arteixo para presentar no Centro Cívico “Son galego, Son cubano”, o seu aclamado espectáculo co que pon música ás letras de Xosé Neira Vilas para amosar ao público os lazos de unión que existen entre o pobo galego e o pobo cubano. Como preámbulo ao concerto de Roi, o profesor Carlos Loureiro Rodríguez fixo unha marabillosa presentación do libro “Versos de amor, loita e compromiso” (Edicións Fervenza) da autoría de Manuel Álvarez Fuentes, un poeta cubano-arteixán ao que o Concello de Arteixo tivo a ben renderlle unha homenaxe moi especial e sobre o cal falamos a continuación.

 

O poeta no 50 aniversario das forzas armadas revolucionarias

      Nado na Habana o 20 de novembro de 1939, o noso protagonista é fillo de Manuel Álvarez Iglesias, que era natural do lugar de Fortesende (Loureda, Arteixo) e Petrona Florinda Fuentes Vázquez, nada en Cienfuegos (Cuba) e filla doutro emigrante arteixá, Manuel Fuentes Sanmartín, que era natural da parroquia de Morás e que emigrara a Cuba cando a illa caribeña era aínda unha colonia de España. 

 

      Manuel Álvarez Iglesias, o pai do poeta, chegara como polisón nun barco ata a Habana fuxindo da guerra de Marrocos. Tiña 17 anos e non tardaría en renunciar á súa cidadanía española ao sentirse un cubano máis, aínda que iso si, ía ás actividades da “Sociedade Naturais de Ortigueira” e pagaba o hospital “A Benéfica” do Centro Galego onde morreu aos 80 anos, sendo soterrado no panteón de Naturais de Ortigueira, o máis grande do “Cemiterio Cristóbal Colón”, a necrópole habaneira. Manuel, que sempre falaba de súa nai, dos seus irmáns e da beleza da súa terra galega e da súa aldeíña de Fortesende, estudaría xa vello, coa chegada da Revolución coa que sempre simpatizaría, unha Revolución que alfabetizaría a máis de un millón de cubanos. 

Manuel Álvarez Iglesias, o pai do poeta

      O seu fillo Manuel, o poeta homenaxeado o pasado día 9, realizaría o ensino primario en escolas católicas nos seus graos inferiores para posteriormente ingresar en “Los Maristas”. Mais, con doce anos, tense que pór a traballar na casa dunha tía en Cienfuegos, aínda que ao pouco a familia determina que volte para La Habana e que continúe cos seus estudos. Nesta etapa da súa vida vai ver a realidade existente entre ricos e pobres, feito que daría pé a que xermolara nel a súa futura rebeldía. Nesa altura, por mor de non poder pagar en “Los Maristas”, Manuel terá que ir estudar ao colexio “La Empresa” e posteriormente á “Escuela Pública 87”. O ensino secundario faríao na “Escuela Primaria Superior Número 2”, onde terá o seu primeiro contacto coa música, que o levaría a compoñer himnos e cancións.

 

      No ano 1955 Manuel Álvarez Fuentes ingresaría na “Escuela Profesional de Comercio de La Habana”, onde realiza estudos de contabilidade ao mesmo tempo que se incorpora ás loitas estudantís primeiro e, tempo despois, ás revolucionarias. Será precisamente nese ano de 1955 cando escribe o seu primeiro poema, ao que titula ¿Mi amor?, que aparece no libro Eu teño dúas Patrias. Ao mesmo tempo que recitaba os seus versos de contido patriótico e revolucionario nas actividades estudantís, o poeta arteixán escribía os seus poemas para revistas estudantís como “ESPROCO” da Asociación de Alumnos da Escuela Profesional de Comercio e para “La Rosa Blanca”, que publicaba xunto con Pedro Ortiz Anaya, ademais de “La Erupción Volcánica”, revista satírica que el dirixía e na que atacaba á tiranía do dictador Fulgencio Batista.

Manuel en 1959 co exército rebelde

      O 24 de xullo de 1957 o noso protagonista declárase en folga de fame xunto a outros tres dirixentes estudantís do Movemento “26 de Julio” da propia escola (Pedro Ortíz Anaya, Guillermo Merino e Roberto Alonso Méndez), en solidariedade cos presos políticos do Castillo del Príncipe e pedindo a destitución do Supervisor Militar do Presidio de Isla de Pinos, Coronel Manuel Ugalde Carrillo, un suceso polo que o noso insigne veciño é detido e que recolle a prensa, a radio e a televisión da época. 

 

      A finais dese ano de 1957 funda con outros dous compañeiros a “Juventud socialista” na Escuela de Comercio, formando parte do buró estudantil da devandita organización xunto a Fulgencio Oroz (mártir asasinado pola tiranía de Batista) e participando no Frente Estudiantil Nacional. Tras a detención, asasinato e desaparición do seu compañeiro Fulgencio Oroz, Manuel Álvarez incorpórase ao Ejército Rebelde e, naqueles tempos de loita escribe a maioría dos poemas que aparecen no seu libro Eu teño dúas Patrias. 

 

      Tralo triunfo da Revolución cubana (1959), o escritor arteixán publica varios poemas na Revista “Verde Olivo” das Forzas Armadas Revolucionarias (Tabloide Ano II Nº. 23, 4 Xaneiro 1960, páxina 11, Poema ¡Qué vengan!, Revistas: Ano IV Nº. 8, 24 de Febreiro de 1963. “Febrero amaneció en Enero”, Ano IV Nº. 19, 12 de Maio de 1963. Poema: ¡La paloma voló!, Ano IV, Nº. 5,3 de febreiro de 1963. Poema: ¡De pié! , Ano VI, Nº. 3, 24 de Xaneiro de 1965. Poema: ¡Jesús!, Ano VI, Nº. 16, 25 de Abril de 1965. Poema: ¡El grito de la patria o muerte!) e en revistas xuvenís do Ministerio de Comercio Exterior de Cuba. Tamén publicaría poemas no “Heraldo Episcopal” da Igrexa Episcopal de Cuba.

      Manuel estudaría checo na Escola de Idiomas “John Reed” e inglés na “Escuela de Comercio Exterior da Habana”, onde tamén estudou Investigacións de Mercado e Comercio Exterior con diploma acreditado perante profesores da Universidade Carlos Marx de Budapest. En 1978 licénciase en Economía na Universidade da Habana.

Manuel na súa etapa na embaixada en Checoslovaquia

     Da súa actividade laboral hai que destacar que estivo asignado á Embaixada de Cuba en Checoslovaquia ocupando o cargo de Agregado Comercial e participou nas negociacións comerciais co devandito país como Secretario da delegación gobernamental cubana. En 1972 realizou unha investigación de mercado sobre as posibilidades do ron cubano en Canadá, auspiciada polo Centro de Comercio Internacional. Traballando como Xefe do Departamento de Información da Dirección de estatísticas da “Junta Central de Planificación” colaborou co Atlas de Cuba de 1978 sendo autor do “Mapa Económico General” xunto con Alfredo Yi Cernuda (páxinas 50-51) e de tres mapas demográficos xunto a Gabriel Ramírez Núñez e Raúl Carrillo Hidalgo (Páxinas 84-85-86-87). 

 

      Unha vez xubilado foi xefe de sistemas contables da consultoría da Asociación Nacional de Economistas de Cuba na Habana, con posteriores responsabilidades económicas na “Diócesis Nacional de la Iglesia Episcopal de Cuba” e profesor de Economía en institutos durante dous anos.

 

      No 2009 escribe o seu primeiro poema en lingua galega “Eu teño dúas Patrias”:

Eu teño dúas patrias:

Cuba,

a illa máis fermosa

que ollos humanos visen,

e Galiza,

a terra dos meus pais.

      A partir dese momento a súa produción poética en galego vai ser inxente con poemas de compromiso, cancións, de loita… publicando as seguintes obras -bilingües- tituladas Eu teño dúas patrias (2011), O canto da nosa Terra (2012), Con todos e para o ben de todos (2013) e, máis recentemente, Ó camarada Felipe e á mocidade cubana en homenaxe ao camarada de loita revolucionaria Fulgencio Oroz que fora asasinado no ano 1958 pola tiranía batistiana, obras de edicións persoais que están espalladas polo mundo cultural habaneiro así como tamén pola xeografía galega e que agora temos escolmados na obra “Versos de amor, loita e compromiso”. Manuel tamén ten editado un CD con música da súa autoría e con poemas galegos.

Imaxe do ano 2016 de Manuel Álvarez

      Serán moitos os seus recoñecementos, tanto por parte do goberno cubano (“Certificado de Fundador do Partido Comunista de Cuba”, “Medalla de Combatiente de la Lucha Clandestina durante la Guerra de Liberación Nacional”…) como do mundo da cultura, entre eles o artigo que o seu amigo “Balbino”, Xosé Neira Vilas, lle adicou nun artigo titulado “Poeta e Loitador” e publicado en El correo Gallego o 18 de agosto de 2013…”En Cuba sempre camiñan xuntos poesía e combate. Poetas eran Carlos Manuel de Céspedes e José Martí. E foi no máis acá Rubén Martínez Villena, e no noso tempo, Ernesto Che Guevara. Hoxe quero referirme a un poeta habaneiro de arestora: Manuel Álvarez Fuentes, fillo de galego e cubana; ama fondamente ao seu país e ao mesmo tempo séntese galego de segunda xeración…”

      Outros recoñecementos a nivel cultural foron o Premio do Concurso “Madre España, Madre Galicia” da “Sociedade Monterroso e Antas de Ulla”; o “Premio de Poesía do Obradoiro de Cultura Galega “Xosé Fontenla Leal”; o premio do “Concurso As miñas raíces galegas”, da Federación de Sociedades Galegas de Cuba, así como tamén o recoñecemento “Miguel de Cervantes y Saavedra” outorgado pola Federación de Sociedades Españolas de Cuba no ano 2014.

      Dous anos máis tarde, o 30 de xullo do 2016, Manuel recibiría un dos maiores recoñecementos que un escritor pode recibir en Cuba, o de pasar a pertencer á senlleira entidade que engloba a escritores e artistas cubanos, a UNEAC (Unión de Escritores e Artistas Cubanos), entidade creada a comezos dos anos sesenta polo seu admirado Nicolás Guillén. Naquel acto estaba presente o seu prezado amigo Carlos Loureiro Rodríguez, o profesor que o pasado venres 9 presentou no Centro Cívico de Arteixo o libro do noso protagonista“Versos de amor, loita e compromiso” (Edicións Fervenza). 

Carlos Loureiro, Roberto Ogando (presidente da Unión Ourensá da Habana) e Manuel Álvarez

     Na actualidade, camiño dos 80 anos e coa recente satisfacción de ser homenaxeado na terra de seu pai, Manuel Álvarez é un dos maiores activistas culturais na Habana, onde é coñecido como “O bardo da colectividade galega” grazas ás moitísimas actividades que está a desenvolver na capital cubana. Tamén, a parte de impartir cursos de Lingua e Literatura Galega no “Obradoiro de Lingua Galega Manuel Curros Enríquez” do Centro Unión Ourensá da Habana, o poeta arteixán formou recentemente na Habana un grupo de gaiteiros e escribiu dous himnos para dúas sociedades galegas con letras en galego, formando un coro para os cantar. E ademais, segue escribindo poemas de loita pola nosa lingua e cultura, e recítaos nas actividades das sociedades da emigración, poemas que edita en libros que difunde entre os fillos dos emigrantes aos que, mentres lles ensina a tecer versos en galego, non deixa de lembrarlles que... "son galego e son cubano. Eu teño dúas patrias".

FONTES:

-FUENTES ÁLVAREZ, MANUEL. Versos de amor, loita e compromiso. Edicións Fervenza, 2017.

-LOUREIRO RODRÍGUEZ, CARLOS E ALUMNOS DO IES MANUEL GARCÍA BARROS DE A ESTRADA. As Nosas Letras(https://sites.google.com/a/iesgarciabarros.org/literatura-galega-do-s/home/entrevistas-13-14/manuelalvarezfuentes)

-LOUREIRO RODRÍGUEZ, CARLOS. Manuel Álvarez Fuentes “O bardo da colectividade galega” da Habana.(www.noticieirogalego.com)