xoves, 27 de agosto de 2020

O SAN ROQUE DE LARÍN E ALGUNHAS LENDAS DA PARROQUIA

     As terras de Larín foron xerme de numerosas lendas e contos populares que aínda hoxe, despois de tanto tempo, circulan acotío por esta parroquia do municipio de Arteixo. Disques e seicas que darían lugar a historias que constitúen parte da riqueza de Larín, como a lenda que fai referencia ao filón de ouro que vai, ou iso din, dende o lugar de Mirón a Monteagudo, a mesma veta que vai, ou iso din tamén, claro, dende o Galo a Barrañán, contos que evidentemente fan pensar en antigas explotacións mineiras.

    Entre as lendas que aínda se manteñen vivas nesta parroquia, parece de especial importancia a relativa aos xentís do asentamento castrexo de Mirón. Segundo nos contaron varias persoas de Larín, o feito de que un veciño vendese gando a finais do século XIX aos habitantes deste castro, foi a causa de toda unha serie de desgracias sucesivas que caeron sobre a casa deste veciño. Esta “maldición” está tan fortemente arraigada na mentalidade popular… “que os actuais propietarios da vivenda néganse a habitala”. Sen dúbida algunha, estamos ante un documento oral sobre o proceso de cristianización, que nos indica o habitual impedimento de que os habitantes cristianizados comerciasen ou tivesen relacións cos xentís, paganos moradores do castro.

   Con relación aos xentís a escritora ourensá Dora Vázquez, mestra da escola de nenas de Larín dende 1952 ata 1967, escribiu o seguinte: 

Capela de San Roque
 (…) Dicen los más ancianos del lugar que un día, hace muchísimos años, vieron los aldeanos de estos pueblos, cómo hacían aquí una capilla unos hombres altos y fuertes. Llamábanles ”gentiles”, pero quizá quisieran decir gigantes, porque también llaman así a esos hombres y mujeres de cartón que todavía salen en algunas romerías y fiestas de ciertas ciudades. Decíase que aquellos hombres tenían una fuerza condenada. Tiraban un martillo desde aquí y llegaba hasta la capilla de aquel otro monte que está enfrente de nosotros.
-¿Ves allí una capilla blanca? Es la capilla de la Estrella, de Monteagudo. Casi al mismo tiempo que esta, apareció también aquella, y la otra de Soandres, que es la de Santa Marta (...)”

    Outra variante desta lenda é a que nos conta Vítor Vaqueiro no seu marabilloso libro Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres:

    “En Larín, freguesía do concello de Arteixo, tense sinalado igualmente a presenza de xigantes. Segundo os moradores, foron estes seres os que ergueron no lugar unha ermida que desapareceu, non se sabe se levada polos ventos ou pola nugalla das persoas que debían procurar conservala. A inmensa forza destes xigantes viña demostrada polo feito de ser capaces de guindaren un martelo desde este lugar e atinxiren con dita ferramenta a capela da Estrela, na freguesía de Monteagudo, situada a case catro quilómetros de Larín.

    Non sabemos se a actual ermida de San Roque está edificada sobre a que desapareceu… “levada polos ventos ou pola nugalla das persoas que debían procurar conservala” que nos menciona Vítor Vaqueiro ou, en todo caso, se é a mesma que construíron… “unos hombres altos y fuertes” dos que nos fala Dora Vázquez. O que si podemos afirmar é que na segunda metade do século XV as terras que hoxe conforman a freguesía de San Estevo de Larín pertencían a Gómez Perez das Mariñas...“as merindades e señoríos que yo el dicho Gómez Pérez llievo e poseyo desde la agua do Burgo fasta la Ponte Ceso e Val de Ruus”, unhas posesións que herdaría a súa filla Constanza trala morte de seu pai en 1475. Segundo indican algunhas fontes, boa parte do que hoxe é Larín pasaría pouco despois ás mans dos Aldao nun tempo que ben puido ser o da fundación da ermida de San Roque. 

Capela de San Roque
    Venerado como protector de epidemias dende a súa canonización en 1584, e un dos santos sanadores con maior tradición e devoción en toda a xeografía galega, San Roque, nado en Montpellier (Francia) en 1300, foi un peregrino occitano ao que sempre se lle representa cun can porque estando en Roma atendeu aos enfermos de peste e, ao infectarse, ninguén quixo achegarse a el excepto un can que cada día lle levaba un cacho de pan.

    Andando no tempo a parroquia de Larín formaría coa de Armentón o chamado Couto de Anzobre, cuxa xurisdición foi do conde de Ximonde. O primeiro titular do Condado de Ximonde foi D. Juan Antonio Cisneros de Castro y de la Barrera (1725-1798), Rexidor Perpetuo da cidade de Santiago e Señor do Couto de Ximonde, da Torre de Couso, do Pazo de Anzobre e, entre outras propiedades, do Castelo ou Torre de Mirón, en Larín, onde de seguro que o conde visitou a capela de San Roque en máis dunha ocasión e comprobou, de primeira man, a devoción que había por aquela antiga talla de San Roque hoxe desaparecida.

    A primeira información da que hai constancia dun intento de roubo da devandita talla data de finais de xaneiro de 1963. Por aqueles días o cura de Larín, don Rogelio Cotelo Caamaño, denunciaba no posto da Garda Civil da Laracha que o domingo 27 ao chegar á capela de San Roque encontrou… “la puerta del templo violentada y de su interior advirtió la falta de la única imagen que existía en la capilla, un San Roque de unos sesenta centímetros de altura, y cuya antigüedad se calcula en unos 400 años”. Na súa declaración don Rogelio advertíalle ás autoridades que, dada a súa antigüidade, o valor da talla era considerable. 

Imaxe do novo San Roque
    Curiosamente, poucas horas despois de que a Garda Civil iniciara as correspondentes investigacións para dar co autor ou autores do roubo, o San Roque aparecía dun xeito un tanto surrealista. Na súa edición do 31 de xaneiro de 1963, La Voz de Galicia publicaba o seguinte artigo:

Fue recuperada la imagen de San Roque.

La Guardia Civil ha recuperado la imagen de San Roque que se venera en la capilla de La Rúa, en la parroquia de Larín, Arteijo, y que había sido sustraída recientemente, sin que nadie supiese su paradero.

La imagen, que mide sesenta centímetros y cuya antigüedad se calcula en unos 400 años, era la única que existía en aquella capilla.

El industrial en cuestión manifestó que despues de leer en la Prensa el suceso de la sustracción de la imagen de San Roque, se apresuró a poner en conocimiento de las autoridades correspondientes el hecho de que acababa de adquirir una imagen cuyas carecterísticas respondían a la de la sustraída (Luego se comprobó, efectivamente, que era la misma).

Por su parte, el vecino que la compró primero, manifestó que a el se la vendieron unos desconocidos, de los que no pudo aportar más datos”.

    E así, dese xeito tan surrealista a antiga talla de San Roque volvía á ermida na que, segundo o testemuño do cura don Rogelio, permanecera catro séculos. Mais desgraciadamente, ese tesouro do noso patrimonio non tardou en ser roubado de novo e xa nunca más se soubo nada del. Pouco despois do furto, don Rogelio adquiría a nova imaxe de San Roque, que é a que loce na ermida dende aquela época de triste recordo para a veciñanza de Larín. 

 
FONTES:

-Carré Alvarellos, Leandro (2001): Las leyendas tradicionales gallegas. Capítulo El encanto del monte del castro, pp. 54-55, La Voz de Galicia.
-Vaqueiro, Vítor (2011): Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres. Editorial Galaxia.
 

4 comentarios:

  1. Fantástica publicación!
    Hai uns días que a descubrín e buscando información sobre ela, atopei o teu blogue.
    É MARABILLOSO E ESTOU A APRENDER MOITO, MOITO.
    Parabéns por todas as publicacións. Fico por aquí e... se estás dacordo, nombrareiche na miña páxina. Agardo a túa resposta.

    ResponderEliminar