"MAN" O ALEMÁN DE CAMELLE E UN CATIVO DE ARTEIXO

    Era o 12 de maio de 1976. Faltábanme só oito días para cumprir seis anos. Daquela pasaba case todo o día cos meus avós. Mentres eles traballaban os terreos que tiñan na Pedreira, eu facíalle a vida imposible aos grilos e aos escarabellos pataqueiros. Naquelas leiras onde os meus avós, Milio e Carme, prantaban millo e patacas hoxe ZARA fabrica pantalóns e camisas para todo o planeta. Tiña que pasar o día con eles porque, nesa época miña nai, Melucha, traballaba na "Salgueiro S.L.", a conserveira que había no Rañal, moi preto da nosa casa. Aquel día, aquel 12 de maio do 76, nada máis entrar pola porta, despois da súa xornada laboral, díxome:

-"neno, imos á Coruña. Imos ver o petroleiro".

     Para un cativo do rural coma min, neses anos, o feito de ir á cidade era todo un acontecemento. Era coma un día de festa, pois sempre viña de volta con algún xoguete e algunha larpeirada. Mamá facía pouco tempo que tiña coche. Coa axuda dos seus pais, mercara un Seat-127 de cor amarelo, do cal aínda me lembro da súa matrícula: C-9837-E. No "Panchiño", como lle chamaba o avó Milio ao Seat, pasei momentos moi doces da miña infancia ao son de Abba, Bonnie M e sobre todo de Camilo Sesto, o amor platónico de aquela loitadora que, sen importarlle o malévolo "que dirán" da sociedade daqueles tempos, nos que a muller era un ser subordinado que pouco podía facer sen o consentimento do home, ao pouco de ser nai  presentábase no domicilio de seus pais cun cativo de poucos meses, un ollo morado e un feixe de novas ilusións para sacar ao seu fillo adiante. Fora víctima da violencia de xénero e sí, rachara coas inxustas normas daqueles anos, nas que as leis aínda eran máis ruíns que as mentalidades. Tiña ben claro que non quería ser un cero á esquerda nin levar máis malleiras do seu home. Aquel día principiaba para ela unha nova vida, e nunca máis abandonaría a casa onde nacera nun día de xullo de 1947, a casa na cal resido eu hoxe coa miña familia.

     Ao chegar ao Ventorrillo, quedara abraiado coa inmensa nube negra que se vía ao fondo da cidade. Lembro que mamá estivera a piques de voltar cara a casa. Agora que son pai sei perfectamente o que se lle pasou pola cabeza naqueles intres. Mais, con todo, e de seguro que por mor da miña insistencia, dirixímonos ata a zona da Torre de Hércules. Unha vez alí, ao baixar do coche, unha sensación de perplexidade, de abraio, de medo...empezou a percorrer polo meu corpo. Quedara pasmado co que estaba vendo! Os meus ollos nunca viran nada semellante: o mar ardía no medio de aquela impresionante fumareda negra! Logo, co paso dos anos, comprendín a magnitude da catástrofe que estaba a presenciar. Aquel petroleiro era o Urquiola!. 

     A palabra petroleiro xa me resultaba familiar. Non era a primeira vez que a oíra. Escoitaraa en Camelle na casa de Celia, unha muller que sacara o permiso de conducir na mesma autoescola que mamá e Fina Sanjurjo, outra veciña do Rañal, unhas mulleres que tras obter o carnét seguirían mantendo a amistade polo que as viaxes a Camelle, naqueles anos setenta, eran moi frecuentes. Celia vivía cos seus pais, José Pérez e Virtudes Devesa, nunha pequena casa do centro da vila, un lugar máxico para min, onde escoitei contos incribles coma aquel duns veciños de Arou que recolleran nos areais uns botes que contiñan algo branco no seu interior, co que logo pintaron as portas e xanelas das súas vivendas. Aquela sustancia branca era...leite condensada! e, ao chegar o sol do verán, segundo os pais de Celia, "as moscas a pouco máis comen á xente". Ás historias mariñas que me contaba o meu avó Milio, Milio do Touciñeiro, xuntábanselle agora as de José. Nacía así, aos seis anos, a miña relación de amor co océano. 

     Dúas ou tres semanas despois do sinistro do Urquiola, fixémoslle unha nova visita a Celia. Lembro moi ben aquel día. Eu non xogaba. Escoitaba a conversa dos maiores. Falaban do que pasara na Torre e José dicíalles a mamá e a Fina que él xa vivira a praga do chapapote facía moitos anos. Lembráballes que canda era mozo, no verán de 1934, vira como un petroleiro ruso (era o Boris Sheboldaeff) que se dirixía cara a Leningrado, embarrancaba na costa de Camelle por mor da néboa e contaba tamén como pouco despois rompía o casco do buque, provocando que as máis de 10.000 toneladas de crú que levaba nas adegas logo se espallasen por toda a Costa da Morte. Segundo contaba o pai de Celia, os 54 mariñeiros e tres oficiais que formaban a tripulación do buque soviético poidéranse salvar grazas aos veciños de Camelle, uns veciños (entre eles José) que sen sabelo estaban sendo testemuñas da primeira gran catástrofe medioambiental acontecida nas augas galegas.

Veciños do Rañal en Camelle con Man

   Tras pasar un anaco falando con José e Virtudes, estas tardes de domingo en Camelle sempre remataban do mesmo xeito: paseo pola vila, visita a unha curmán de Celia, unhas Fantas no Bar Miramar  e, por suposto, a parada obrigada no porto para ver as marabillas de Manfred.

      A primeira vez que vin a este home lembro que me causara unha gran impresión. Para un cativo de seis anos como era eu, ver a un individuo tan peculiar, case esquelético, co pelo e barba longa e sen arranxar, vestido unicamente cun taparrabos, descalzo e que tiña por vivenda unha chabola de pouco máis de trinta metros cadrados, era o máis parecido a ver a Tarzán en persoa. Celia contaba que a historia deste persoaxe non estaba moi clara e seica había varias versións, mais o certo era que Man chegara a Camelle para non marchar nunca máis. 

      Manfred Gnädinger nacera a finais de xaneiro de 1936 en Radofzell, preto da cidade de Friburgo (Alemaña) e era o menor de sete irmáns. O seu pai tiña unha panadería que, pese aos malos tempos da guerra para a sociedade alemana, funcionaba bastante ben. A familia era das máis adiñeiradas da vila. Mais todo cambiaría a raíz da morte da súa nai Bertha en 1951. Manfred era un neno tímido e solitario, e quedaría profundamente marcado pola súa ausencia, agravándose aínda máis a súa amargura cando volveu casar o pai, que o faría de contado. A madrastra, a parte do maltrato físico e sicolóxico que exercía sobre o menor dos fillos do seu home, conduciría á familia ata a ruína por mor dos seus problemas co xogo. A economía familiar empeorara tanto que tiveran que vender propiedades e terras, unha situación que sería o condicionante para que Manfred decidira irse da casa en 1959 e principiar unha nova vida. Marcha a Suiza onde empeza a traballar de reposteiro na chocolatería Keller. Alí, a filla do seu xefe namórase del mais o alemán dalle cabazas, dille que é "espíritu libre". Ao pouco, e se cadra pola incomodidade do asunto amoroso, fai unha viaxe por Italia que aproveita para ver arte e, á volta, opta por deixar Suiza. Corría o ano 1961. Un ano despois chega a Galiza, e aparece por Camelle o día antes das festas do Espíritu Santo. Chegara ata aquí polo seu interés pola preservación do medio ambiente e a curiosidade por coñecer a Costa da Morte. Xa nunca máis marcharía.

     Unha vez na vila, dalle hospedaxe a familia dunha veciña de orixe alemán que voltara da Arxentina casada cun galego. Nos primeiros tempos de estadía en Camelle, Manfred chamaba a atención pola súa imaxe, sempre aseado, ben peinado, elegante e ben traxeado. O porte do alemán recén chegado do corazón da Europa industrial, axiña destacou naquel pobo de mariñeiros, cunha economía de subsistencia e alexado de toda modernidade. Cando moitos habitantes da Costa da Morte emigraban a Alemaña na procura de traballo, Manfred facía o camiño inverso. Durante case dez anos viviría nesa casa, pintando, esculpindo, estudando as prantas e os animais e, acomodándose entre a xente cunha mestura de naturalidade e certa extrañeza. Nesta primeira etapa Manfred Gnädinger non se diferenciaba moito doutros rapaces burgueses que nos anos anteriores ao hippismo, renunciaran a todo na súa terra para atopar aventuras e sosego lonxe da axitación das cidades. Mantíñase grazas a xenerosidade dos veciños e ás axudas que a súa familia lle enviaba periodicamente dende Alemaña, aínda que en calquera caso, Manfred necesitaba pouco para subsistir: un pouco de comida, un teito e pouco máis.

Man no seu museo

    Foi daquela cando se namorou de María Teresa, a mestra do pobo coa que mantiña longas conversas. Naquela altura, concretamente no curso 1970-71, tamén exercía a docencia en Camelle o meu prezado amigo Julio Mancebo, un mestre arteixán que meses despois empezaría unha nova andaina no colexio San Xosé Obrero de Meicende, centro no que permanecería ata a súa xubilación.

     Mais María Teresa xa estaba comprometida, e cando casa co seu mozo  de toda a vida, que era mariño mercante, a vida de Manfred cambiaría de xeito abrupto, empurrandoo este desengano amoroso a abandonar a súa primeira casa e a trasladarse a unha pequena parcela, unha punta rochosa no límite do pobo e xunto ao mar. Así remataba a vida de Manfred Gnädinger e comenzaba, a principios dos anos setenta, a de Man, o noso Man.

     O primeiro que fai nesta nova etapa da súa vida é desfacerse do seu apelido, de parte do seu nome, dos seus elegantes traxes e do seu pasaporte, que ata daquela renovaba convenientemente no cuartel da garda civil. Convírtese no cangrexo máis ermitán, coma un Robinsón! Refuxiase na soedade e nos seus soños. Asume, a partir de agora, a diferencia, a marxinalidade e a excentricidade respeto a norma (como a súa propia ubicación no mundo), e convírteas en elementos esenciais da súa actividade vital e creativa. En 1972 construe, naquel lugar inhóspito aínda que de insólita beleza, un pequeno galpón cúbico e comeza a delimitar o seu territorio de pedra xunto ao mar. Instala, daquela, un "museo" arredor da súa nova casa, aproveitando as rochas do litoral, ás que lle incorpora todo todo co que o mar o agasallaba: golfe, madeira, ferros, raices secas...que mesturaba todo con formigón, e cunha vexetación autóctona que él mesmo se encargaba de plantar, iría creando unha pantasmagórica paisaxe, no que a súa propia imaxe de excéntrico ermitán formaba parte consustancial. 

      Man non comía nin peixe nin carne. Era vexetariano. Comía plantas, froitas e fariña de millo. Verán e inverno andaba só cun taparrabos e poucas veces con sandalias. Con estas cualidades persoais e o seu atípico museo, o "alemán de Camelle" iríase facendo famoso pouco a pouco, principiando a chegar visitantes de todos os lugares á vila. Prensa e radio estaban pendentes del, e ata o popular presentador José María Iñigo atrevérase a levalo a TVE 1. A popularidade ía en aumento ano tras ano, máis aínda cando aparece un día no Corte Inglés da Coruña, vestido unicamente co seu peculiar taparrabos e escandaliza "a las señoritas coruñesas". Nunca máis volvería a pisar xungla algunha do capitalismo. Metade El Bosco metade Gaudí, convertera o litoral de Camelle nun remanso de paz, integrando con maestría as súa figuras redondeadas e as combinacións de múltiples cores no entorno. Rochas, casas, montes e pinturas en pedras, eran o substrato da súa arte. Ás figuras redondas chamáballe "o punto". "Todo empeza e remata nun punto", dicía.

  

Celia, Fina, mamá e eu en Camelle

       Fun cumprindo anos, e as visitas á casa de Celia seguían sendo frecuentes. Cada vez que íamos a Camelle había que ir ver a Man. Lembro que cobraba entrada, como si dun auténtico museo se tratara, e había que facerlle uns debuxos ou escribirlle algunhas frases nunhas libretas pequenas. Nestes cadernos, dicía que quedaba o alma de cada visitante e pretendía construir con elas un rañaceos. O resultado de todas e cada unha das accións que levaba a cabo, estaban marcadas por un claro compromiso medioambiental. Man estaba apoderándose simbolicamente de todo un pobo, ao mesmo tempo que tiña conciencia de estar construíndo unha obra trascendente.  

     Nos lustros seguintes, o atractivo turístico da vila vai en aumento. A Camelle seguen indo centos de persoas a ver os esculpidos artísticos das rochas da praia, o museo (no que aproveitara o cambio de moeda para redondear a tarifa, pasando das cen pesetas a un euro) e tamén a ver un home distinto, un xeito de vida diferente. As súas pequenas libretas seguían enchéndose de debuxos, de frases e de impresións dos visitantes. Mais todo cambiaría aquel fatídico 19 de novembro de 2002, cando o petroleiro de bandeira de Liberia "Prestige" afunde fronte ao litoral galego logo da incompetencia das administracións autonómica e estatal, e provoca o maior desastre ecolóxico do Estado. Só dous días despois o chapapote invadía a obra de Man..."o petroleo matoume a vida. Fóronseme as gañas de vivir. Tirei a toalla", dicíalles a uns xornalistas. 

Man pouco despois da traxedia do Prestige

     Cando vin as imaxes nos informativos das televisións, aquela estampa de manto negro púxome a pel de galiña. Inundeime nun sentimento de pena e dor cara a persoa que creara aquela marabilla, cara aquel arquitecto do mar, cara a Man, o noso Man. Xurdiron as lembranzas daquelas tardes de domingo escoitando a José Perez e a Virtudes Devesa, que xa facía tempo que morreran, dos paseos con Celia polas rochas que agora tiñan unha cor ben distinta e, por suposto, dos recordos de Man traballando nese lugar que cambiaría de aspecto para sempre. 

     O ermitán alemán non quería que ninguén limpara o chapapote das súas rochas. Tiña moi claro que había que deixalas manchadas de petróleo para convertelas "nun símbolo da morte que destrozou a costa" para as xeracións vindeiras. O 28 de decembro de 2002, Manfred Gnädinger, Man o "alemán de Camelle", Man, o noso Man, morría no seu habitáculo de 6x6 m onde pasara os últimos trinta anos da súa vida. O parte médico sinalaba que fora unha insuficiencia respiratoria e a tromboflebitis que padecía quenes acabaron con él, mais moit@s compartimos a opinión que o Prestige acabou de matalo. Morreu de pena vendo como a súa costa de cores quedaba sepultada baixo un manto negro. Estaba enfermo da alma. Morreu de melancolía. Probablemente foi a única víctima mortal da catástrofe ecolóxica, sen embargo, é case seguro que ningunha estadística relacione xamais a morte de Man, o noso Man, co acontecido aqueles días na Galiza...mais eu aos meus fillos xa lles estou contanto a verdade. 

Portada do libro de Beatriz Maceda e Laura Veleiro

       Para rematar, e cos Reis Magos a volta da esquina, vou a recomendarvos un libro: "Man, o alemán de Camelle", da autoría da miña prezada amiga Beatriz Maceda Abeleira e con ilustracións de Laura Veleiro Suárez, que de seguro axudará aos vosos cativos a que algún día sexan heroes e defendan o noso mar con ilusión e afouteza!